Historische grammatica van het Nederlands

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: VGB Ned 16 8040

 

algemene opmerkingen

Dit bestand is, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van de achtste druk van M. Schönfelds Historische grammatica van het Nederlands in de editie van A. van Loey uit 1970. De eerste uitgave dateert van 1921. Voor de afbeelding van de titelpagina is een ander exemplaar gebruikt, namelijk het exemplaar uit de universiteitsbibliotheek Leiden met signatuur 1084 F 1.

 

redactionele ingrepen

Accolades verspreid over meerdere regels kunnen in deze digitale versie niet weergegeven worden. De accolades zijn daarom op elke regel herhaald, eventueel met bijbehorende tekst.

p. XXXVIII: op deze pagina is een kop tussen vierkant haken toegevoegd.

p. XLI-XLII: deze pagina's hebben in het origineel per abuis de paginanummers LXI en LXII gekregen. In deze digitale versie is dat verbeterd.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. LVI en 328) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina I]

Prof. Dr. A. VAN LOEY

Schönfelds Historische grammatica van het Nederlands

Klankleer

Vormleer

Woordvorming

Achtste druk

 

[vignet]

N.V. W.J. Thieme & Cie - Zutphen

 

[pagina II]

© Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en / of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever

 

[pagina V]

Inhoud

	Blz
Inhoud	V-X
Voorbericht	III
Afkortingen en tekens	XI-XVIII
Inleiding met aantekeningen	XXI-LV
Klankleer	1-116
Eerste hoofdstuk: De ogm. klanken in syllaben met hoofdtoon	1-25
I. Vocalisme	1-15
Korte vocalen: § 1. ă < idg. ă, ŏ, ə; § 2. ĕ / ĭ < idg. ĕ, ĭ; Opm. a-umlaut; § 3. ŏ / ŭ < idg. ŭ; l̥, r̥, m̥, n̥	1-4
Lange vocalen: § 4. āh < ăŋχ; § 5. æ̅ < idg. ē; § 6. ē2; Opm. 2. Lange diftongen: § 7. ī < idg. ī, ei; īh <ĭŋχ; § 8. ō < idg. ā ō; § 9. ū < idg. ū; ūh < ŭŋχ	4-7
Diftongen: § 10. ai < idg. a i̯, o i̯; § 11. au < idg. au̯, ou̯; § 12. eu (iu) < idg. eu̯	7
Ablaut: § 13. Quantitatieve en qualitatieve ablaut; ablautreeksen; § 14. De zeven werkwoordreeksen; § 15. Het germ. systeem; § 16. De ablaut buiten het st. w.w.; § 17. De ablaut in 't idg	8-14
Samenvatting: fonologische veranderingen: § 18	14-15
II. Consonantisme	15-25
Nasalen, liquidae, semivocalen: § 19	15
De germ. klankverschuiving en de wet van Verner: § 20. Algemeen overzicht van de klankversch.; § 21. De idg. stemloze explosieven; § 22. De idg. stemhebbende geaspir. explos.; § 23. De idg. stemhebbende explos. Opm. Geminaten; § 24. De wet van Verner (grammatische Wechsel); § 25. Gramm. wechsel bij de w.w.; § 26. Gramm. wechsel buiten de w.w.; § 27. Chronologie en oorzaken	15-25

 

 

[pagina VI]

Tweede hoofdstuk: De ontwikkeling van de ndl. klanken uit de ogm. in syllaben met hoofdtoon	26-106
Perioden: § 28	26
Rekking, verkorting en samensmelting van vocalen; § 29. Lange vocalen, ontstaan uit korte + nasaal vóór scherpe spirant; Ingvaeoonse vormen; jongere vormen; § 31. Verkorting van vocalen; Opm. 1. Ingvaeoonse ŏ < ă; § 32. Rekking van vocalen in open, behoofdtoonde syllaben; half-lang en lang; gedekt en vrij; § 33. Samensmelting van vocalen § 34-37. Syncope van d; § 37. Hypercorrecte vormen	26-41
Umlaut: § 38. Algemene opmerkingen; § 39. Umlaut van ă; Opm. 2. Overgang in i; § 40. Umlaut van ŭ; Opm. 2. Saks. ā; § 41. Umlaut van lange vocalen; § 42. Betekenis van de umlaut; jongere soortgelijke verschijnselen in 't ndl	41-48
Ronding en ontronding van vocalen: § 43. Algemene opmerkingen; § 44. Ronding van ē tot eu en van ĕ / ĭ tot ŭ; § 45. Ontronding van eu tot ē en van ŭ tot ĕ / ĭ	48-52
Stemloos en stemhebbend worden van spiranten en explosieven; assimilatieverschijnselen: § 47. Proleptische en analeptische assimilatie; sandhi; § 48. Verscherping vóór l, r, n, m; § 49. ŋk en mp; § 50. f / v, s / z, vooral in de anlaut; þ / ð; þþ > s(s). Opm. 2. Friese t	52-58
Geminatie: § 51. Algemene opmerkingen; § 52. Ogm., owgm. en ndl. geminaten	58-60
De w en omgeving: § 53. Uitspraak van de w; wl en wr; w vóór vocaal; § 54. Vocaal + w. Opm. 3. -uw- / -ouw-. § 55. W na consonant	60-65
De r en omgeving: § 56. Karakter en invloeden van de r, ontwikkeling van d vóór r. Opm. 2. Ontwikkeling van d vóór l; § 57a. ĭr + cons.; b. ăr + dentaal. Opm. 3. Dialectische overgang van

 

 

[pagina VII]

ā tot ō, oe; c. ĕr + dentaal; Opm. 5. Afwijkende vormen met ē en ā: d. ăr of ĕr + gutturaal of labiaal; e. ŏr + dentaal; Opm. 7. Afwijkende vormen met ā; f. ŭr + cons.; § 58 en 59. Metathesis	65-72
De l en omgeving: § 60. ald(t), old(t). Opm. 3. Zeeuws oi + dent. < ol + dent.; § 61. Metathesis	72-74
Monoftongering en diftongering § 62. Algemene opmerkingen; § 63-67. De ogm. diftongen ai, au, eu. § 63-65. De ogm. ai; § 63. Opm. 1. De ogm. a i̯ i̯. Andere ei's (ij; ei < ĕgi; ei < ĕ vóór n + dentaal); Opm. 5. Ingvaeoons -dei; § 65. Afwijkende ontwikkeling van de ai tot â, ô, ie, ui; § 66. De ogm. au; § 66 Opm. 1. De ogm. ăww; Opm. 2 en 3. Afwijkende ontwikkeling van de au tot â, ê, oo, oe; § 67. De ogm. eu; de st. w.w. van de 2de kl. met ui; de praet. v.d. red. v. met ie; Opm. 2. Afwijkende ê < eu. § 68. De ogm. monoftongen ô en ê; ô + j > oei. § 68. De ogm. monoftongen û en î. § 69-75. De owgm. û; § 69. De algemene ontwikkeling; afwijkende ontwikkeling vóór r; vóór w en in de auslaut; § 70. De dialectische verdeling; § 71. Bewaarde oe-vormen: § 72. De historische ontwikkeling (de Hollandse expansie); § 74. Omvang en oorzaken van de diftongering; § 75. De ui2; § 76. De owgm. î; Opm. 1. Samenval van î en ie. Dialectische verdeling; bewaarde ie-vormen; § 77. Omvang en oorzaken; parallellisme met de û	74-93
Wisseling van ĕ en ĭ, van ŏ en ŭ: § 78. Owgm. ĕ en ĭ. § 79. Owgm. ŏ en ŭ	93-95
Owgm. ā en de klankverbindingen van ā, ō, oe met j: § 80; Opm. 1: Ndl. ie in plaats van ā	95-97
Enkele consonanten en consonantverbindingen: § 81. De ogm. χ / h; de verbinding hs; § 82. De ogm. sk; de verbinding schr; § 83. De ogm. ft; § 84. De g. Overgang van j tot g. Velarisering van nd(nt)	97 102

 

 

[pagina VIII]

Samenvatting: het fonologisch systeem van het Nederlands en de verschuivingen daarin. § 85. Vocalisme; § 86. Consonantisme	103-106
Derde hoofdstuk: Het accent en de klanken van de syllaben zonder hoofdtoon	107-116
I. Het accent	107-111
§ 87. Algemene opmerkingen; § 88. Klemverschuiving; § 89. Accentverschuivingen in 't ndl.; § 90. Het accent in samenstellingen en in vreemde woorden	107-111
II. De klanken van de syllaben zonder hoofdtoon	111-116
§ 91. Auslautswetten; § 92. Syncope-wet van Sievers; § 93. Afslijting van de auslaut in 't ndl.; § 94. Andere verzwakkingen	111-116
Vormleer	117-178
Vierde hoofdstuk: De substantieven	117-134
§ 95. Deflexie, de naamvallen; § 96. Genus en numerus. § 97. De stammen; zwak en sterk; § 98-102. De mannel. ă-st.; de pluralis op -s; § 103. De onz. ă-st.; de pluralis met -er-; § 104. De wă- en jă-st.; § 105. De vr. ō-st.; § 106. De ĭ- en ŭ-st.; § 107. De n-st.; § 108. Andere consonantst	117-134
Vijfde hoofdstuk: De pronomina, adjectiva en numeralia	135-156
I. De pronomina	135-148
Persoonl. en bezittel. vnw.; § 109. Alg. opmerkingen; § 110. Pers. vnw. 1e ps.; § 111-116. Pers. vnw. 2e ps.; § 117. Pers. vnw. 3de ps.; reflexief; § 119. De bezittel. vnw	135-144
Aanw. vnw. en bepaald lidwoord: § 120	145-147
Vrag. vnw.: § 121	147
Betr. vnw.: § 122	148
Onbep. vnw.: § 123	148

 

 

[pagina IX]

II. De adjectiva	149-153
§ 124. Alg. opmerkingen; § 125. De sterke flexie van de ă-st; § 126. De jă-st; § 127. De trappen van vergelijking	149-153
III. De numeralia	153-155
§ 128. Alg. opmerkingen; § 129. De cardinalia; § 130. De ordinalia	153-155
Zesde hoofdstuk: De verba	156-178
§ 131. Genus; § 132. Modus; § 133. Tempus, Aktionsart; § 134. Persona en numerus	156-158
§ 135. De nominale vormen van het w.w.; ge- vóór het verl. deelwoord	158-161
§ 137. Thematische en athematische werkwoorden; st. en zw. w.w.; § 138-139. De praesensvorming van de thematische w.w.; § 140. De reduplicerende w.w.	161-166
§ 141. Overgang van de st. w.w. naar een andere klasse of naar de zw. w.w. of omgekeerd	166-168
§ 142. De persoonsuitg. van praes. indic.; § 143. Praes. optat. en imperat.; § 144. De persoonsuitg. van 't st. praeterit; § 145. Het zw. praeterit	168-174
§ 146. De praeterito-praesentia	174-176
§ 147. De athematische w.w.	176-178
Zevende hoofdstuk: Woordvorming	179-246
I. Samenstelling	179-193
§ 148-149. Samenstellingen en samenkoppelingen; distantie- en contactcomposita; samenstellende afleiding (o.a. met 't suff. -de); verholen samenst.; verdichting van betekenis; onderdrukking van een lid	179-183
Samenstellingen met een substantief als tweede lid: § 150. Het eerste lid een substantief: stamcomposita, casuscomposita; § 151. Het eerste lid een adjectief of adverbium; § 152. Het eerste lid een verbale stam, soms op -el uitgaande; § 153-159. De verhouding in betekenis tussen de beide delen;

 

 

[pagina X]

determinatieve composita, gecoördineerde en appositionele composita, copulatieve en tautologische samenstellingen, possessieve composita, zinwoorden (imperatieve samenstellingen)	183-191
Samenstellingen met een adj. als tweede lid: § 160	191-192
Samenstellingen met een w.w. als tweede lid: § 161	192-193
II. Afleiding	194-246
§ 162. Algemene opmerkingen: affixen of formantia, prae- en suffixen, praefixdenominatieven, relict-suffixen, conglomeratie van suffixen, suffixsubstitutie, metanalyse; -ēren	194-197
Suffixen	197-242
Van samenstelling tot afleiding: § 163. -loos; § 164. -lijk; § 165. -baar, -zaam, -heid, -dom, -schap	197-202
§ 167-168. Relictsuffixen; nomina postverbalia	202-205
Verschuiving van de grenzen van het suffix: § 169. -ig (-erig enz.), -igen; § 170. -ing, -ling; § 171. -s, -isch; § 172. -t (-d); -oe(de), -aad; -nis	205-212
Ontlening van affixen: § 173. Alg. opmerkingen; I. Uit het Latijn: § 174. aarts-; § 175. -aar, -er, -(e)naar, -laar; -ier, -nier; § 177. -ster; -st(e)rigge; § 178. -egge, -ei; II. Uit het Frans: § 179. -aard (-erd); -ist; § 178. -es; § 181-2. -ij, -erij; -age; III. Uit het Duits: § 183. oer-, er- (her-, ver-); § 184: -haftig	212-225
Zelfstandige naamwoorden: § 185-188. De diminutiefsuffixen; § 189. Vorming van vrouwelijke persoonsnamen bij mannelijke; § 190. Vorming van abstracta en concreta	225-236
Werkwoorden: § 191. De werkwoorden met el- en er-suffix; § 192. De w.w. met k- en s-suffix	237-240
Bijwoorden: § 194	240-242
Praefixen: § 195-197	242-247
Aantekeningen	248-327
Registers	329-372
I. Nederlands	329-365
II. Gotisch	365-371
III. Zaakregister	372