Jezus, het verhaal van een levende

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar Openbare Bibliotheek Eindhoven, signatuur: 242. 4

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Jezus, het verhaal van een levende van Edward Schillebeeckx in de 10de druk uit 2000. De eerste druk is uit 1974.

 

redactionele ingrepen

p. 13: voetnoot 1: ‘De voetnoten zijn achterin het boek opgenomen’ is in de tekst weggelaten, de eindnoten zijn op de juiste pagina geplaatst

p. 321: noot 124 heeft geen nootverwijzing in de tekst, en is daarom door de redactie geplaatst

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina (p. 550) is niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina 1]

Jezus, het verhaal van een levende

 

[pagina 3]

Jezus

het verhaal van een levende

Edward Schillebeeckx

hNb H. Nelissen/Baarn

 

[pagina 4]

© 1975 Uitgeverij H. Nelissen B.V., Baarn

Omslagontwerp: Robert Nix

ISBN: 90 244 1522 5

NUGI: 632

1e druk: 1974

2e vermeerderde druk: 1974

3e vermeerderde druk: 1975

4e druk: 1977

5e druk: 1979

6e druk: 1979

7e druk: 1980

8e druk: 1982

9e druk: 1982

10e druk: 2000

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, St.B. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.B. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

Uitgeverij H. Nelissen B.V.

Postbus 121, 3740 AC BAARN

Telefoon: (035) 541 23 86, telefax: (035) 542 38 77

Website: http://www.nelissen.nl, e-mail: service@nelissen.nl

 

[pagina 7]

INHOUD

	WAAROM DIT BOEK WERD GESCHREVEN	13
I.	Het verhaal van een kreupele	13
II.	Situatieschets	14
III.	Een uitdaging	26
IV.	Nota over exegese en dogmatiek	28
	DEEL I
	VRAGEN NAAR METHODE, HERMENEUTIEK EN CRITERIA	33
	Sectie I
	Jezus van Nazaret, norm en criterium van elke interpretatie van Jezus	35
	Hoofdstuk 1
	Historische toegang van de gelovige tot Jezus van Nazaret	35
§ 1.	De structuur van aanbod van heil en christelijke respons	35
A.	De menselijke persoon, focus van velerlei relaties	35
B.	Openbaring en ‘Ie croyable disponible’	38
C.	Constante eenheidsfactor	42
D.	Spanning tussen Jezus en het nieuwe testament	46
§ 2.	Jezus van Nazaret, beleden als de Christus, object van historisch-kritisch onderzoek	50
A.	Diverse Jezusbeelden en historische vraag naar Jezus	51
B.	Oude en nieuwe, kritische benadering	52
C.	De moderne geschiedkunde en Jezus van Nazaret	53
D.	Theologische betekenis van de historische vraag naar Jezus	57
	Hoofdstuk 2
	Revanche van de behoefte aan een na-kritische ‘verhalende geschiedenis’	62
	Sectie II
	Criteria voor een kritische herkenning van de historische Jezus	65
§ 1.	Achtergrond waartegen de historische criteria gezien moeten worden; matrix van de afzonderlijke criteria	65
§ 2.	Waarom dan zoeken naar schiftingscriteria?	68
§ 3.	Catalogisering van geldige, positieve criteria	71
A.	Redactiehistorisch criterium: het doorgeven van onwillige overleveringen	72
B.	Vormkritisch criterium: beginsel van de tweevoudige onherleidbaarheid	74
C.	Traditiehistorische criterium: beginsel van de ‘cross-section’	76
D.	Criterium van de inhoudelijke consistentie	76
E.	Criterium van de verwerping van Jezus' boodschap en praxis: zijn terechtstelling	77
§ 4.	Vaak gehanteerde maar ongeldige criteria	79
§ 5.	Nota over de zgn. ‘Q-hypothese’	80
	Sectie III
	Verantwoording van de structuur van dit boek, overeenkomstig de besproken methode, hermeneutiek en criteriologie	83

 

 

[pagina 8]

	DEEL II
	‘EVANGELIE VAN JEZUS CHRISTUS’	85
	Ter inleiding: ‘eu-aggelion’ of goed nieuws	87
	Sectie I
	Boodschap en levenspraxis van Jezus	94
	Hoofdstuk 1
	Jezus' boodschap van naderend heil-van-Godswege	94
§ 1.	Profetische en apocalyptische boetebewegingen in Israël	95
§ 2.	Boodschap en praxis van Johannes de Doper	103
§ 3.	Jezus' eerste profetische daad: zijn Johannesdoop	111
§ 4.	De grondimpuls van Jezus' boodschap en prediking	114
A.	Op menselijkheid bedachte Gods heerschappij; het rijk Gods	115
B.	De praxis van het rijk Gods. Jezus' parabels	126
C.	Eschatologische revolutie: Jezus' zaligprijzingen	141
	Hoofdstuk 2
	Levenspraxis van Jezus	146
§ 1.	Jezus' zorgend verwijlen bij mensen, ervaren als heil-van-Godswege	146
	Ter inleiding
A.	De ‘weldoende’ (Mc. 7,37) werkelijkheid van de Gods heerschappij, aangeboden in Jezus' machtsdaden	147
(a)	Verstaanshorizon van Jezus' wonderdaden	147
(b)	Jezus' wonderbaarlijke vrijheid ‘om goed te doen’ (Mc. 3,4)	150
(c)	Jezus' oproep tot geloof in en terugkeer tot God. Geloof en wonder	159
B.	Jezus' bevrijdende en verblijdende omgang met mensen: (tafel-)gemeenschap met Jezus	164
(a)	Existentieel onvermogen om in Jezus' aanwezigheid te treuren: het ‘niet-vasten’ der leerlingen	165
(b)	Jezus' bevrijdende en heilbrengende tafelgemeenschap met de zijnen en met uitgestotenen, ‘tollenaars en zondaars’	169
(1)	De eschatologische bode van Gods openheid voor zondaars. Ontsluiting van communicatie
(2)	Jezus als gastheer: overvloedige gave van Godswege	175
C.	De levensgemeenschap-met-Jezus van leerlingen die ‘hem achterna gaan’	179
§ 2.	De zaak van de mens als zaak van God: de ‘God van Jezus’	188
A.	Jezus als bevrijder van de mens uit een benauwend Godsbeeld: Jezus en de Wet	188
(a)	Moeilijkheden van het exegetisch onderzoek	189
(b)	Q- en Mc.-tradities. Jezus' houding t.a.v. de Wet	191
(c)	De tempelreiniging	200
(d)	De wet als Godsliefde en naastenliefde	204
B.	Jezus' oorspronkelijke Abba-ervaring, bron van zijn levensgeheim, zijn boodschap en levenspraxis	210
	Besluit en probleemstelling: werkelijkheid of illusie?	221
	Sectie II
	Rijk Gods, verwerping en dood van Jezus	223
	Hoofdstuk 1
	Verwerping en dood van Jezus	224

 

 

[pagina 9]

	Inleiding: het probleem	224
§ 1.	De dood van Jezus in de interpretatie van het vroege christendom	224
A.	De eschatologische profeet-martelaar. Contrast-schema	225
B.	Goddelijk heilsbestel. Heilshistorisch schema	231
C.	Een verlossende zoendood. Soteriologisch schema	238
§ 2.	De dood van Jezus, gezien vanuit zijn aardse levensdagen	241
A.	De verwerping van Jezus' boodschap en levenspraxis	241
B.	Jezus tegenover eigen naderende dood	245
(a)	Geleidelijke zekerheid van een gewelddadige dood	245
(b)	Onvermijdelijke vraag naar Jezus' zingeving	247
(c)	Logion van de onvoorwaardelijke dienstbaarheid	249
(d)	Afscheidsmaal: ongeschokte heilszekerheid oog in oog met de dood	251
§ 3.	Historische rechtsgrond van Jezus' executie	256
	Hoofdstuk 2
	Jezus' laatste profetisch teken: zijn dood als door anderen te interpreteren	261
	Sectie III
	Het christelijk verhaal na Jezus' dood: het rijk Gods krijgt het gelaat van Jezus Christus	263
	Hoofdstuk 1
	Het aanstoot nemen der leerlingen aan Jezus' arrestatie en dood	263
§ 1.	Historiciteit en evangelische overschildering	263
§ 2.	Probleem van de verstrooiing en herverzameling der leerlingen	269
	Hoofdstuk 2
	‘Wat zoekt ge de levende bij de doden?’ (Lc. 24,5b)	270
	Ter inleiding: locale en officiële vroeg-christelijke overleveringen	270
§ 1.	Traditie rond Jerusalems heilige grafplaats	274
A.	Mc. 16,1-8: apostolisch verrijzeniskerygma binnen de context van het ‘heilig graf’	274
B.	Mt. 28,1-10: het Mc.-verhaal overgeplaatst in een polemische context	277
C.	Lc. 24,1-12: het Mc.-verhaal in de context van de grieks-joodse ‘ontrukkings’-terminologie	278
D.	Gelovige ervaring en eschatologische geloofstaal	282
§ 2.	De officiële ‘apostolische traditie’: ‘wij geloven dat God hem heeft opgewekt’ (1 Thess. 1,10)	284
A.	‘Jezus heeft zich te zien gegeven’ (1 Kor. 15,3-8)	284
(a)	Een ‘formule van eniging’	284
(b)	Verschijning, prediking en geloofsakt	287
B.	‘Jezus gaf zich te zien aan Petrus en de Elf’	289
C.	‘Paulus heeft onderweg de Heer gezien’ (Hand. 9,27): het Damascusverhaal (Hand. 9; 22 en 26)	295
	Hoofdstuk 3
	De ‘paaservaring’: op Jezus' initiatief zich laten bekeren tot Jezus als de Christus, - beslissend heil vinden in Jezus	310
§ 1.	Een verhaal van bekeerlingen. Een joods bekeringsmodel?	310
§ 2.	Herverzameling van Jezus' leerlingen op historisch initiatief van Petrus	315

 

 

[pagina 10]

§ 3.	Ervaring van vergiffenisgenade	319
§ 4.	Kritische vraag: dubbelzinnigheid van het woord ‘paaservaring’	320
	DEEL III
	CHRISTELIJKE INTERPRETATIE VAN DE VERREZEN GEKRUISIGDE	325
	Sectie I
	De evangeliën als algemene hermeneuse van de verrezen Jezus	327
	Ter inleiding	327
	Hoofdstuk 1
	De vroeg-christelijke beweging rond Jezus: verschillende echo's van de ene Jezus van Nazaret	328
§ 1.	Inventarisatie van vroeg-christelijke credo-richtingen	328
	Inleiding: Historisch en theologisch belang van deze oorspronkelijke credo-modellen	328
§ 2.	Oerchristelijke credo's en hun historische grondslag in Jezus	329
A.	‘Maranatha’- of parousie-christologie: Jezus, brenger van komend heil, Heer van de toekomst en wereldrechter	330
(a)	Grondtendens van dit credo	330
(b)	Credo van de traditie der Q-gemeente	334
(c)	De Heer van de toekomst in de christologie van Mc.	340
B.	‘Theios Anèr’-christologie: Jezus, de goddelijke wonderman. Christologie van de Salomonische Davidszoon	345
C.	‘Wijsheids’-christologieën: Jezus, de bode van de Wijsheid en wijsheidsleraar; Jezus, de preëxistente, geïncarneerde, vernederde maar verhoogde Wijsheid	350
D.	‘Pascha’-christologieën: Jezus, de verrezen Gekruisigde	353
	Besluit	356
	Hoofdstuk 2
	Eerste persoonsidentificatie, schakel tussen de aardse Jezus en de oerchristelijke credo's	358
	Probleemstelling	358
§ 1.	Joodse, voor-gegeven modellen van eindtijdelijke heilsfiguren	359
A.	De ‘eindtijdelijke profeet’, de van Gods Geest vervulde, die tot heil van verdrukten de blijde boodschap brengt: ‘God gaat heersen’	359
B.	De eindtijdelijke ‘messiaanse Davidszoon’	367
(a)	Nationaal-dynastiek ‘davidisch messianisme’	367
(b)	Profetisch-sapientieel ‘davidisch messianisme’	372
C.	De mensenzoon	374
§ 2.	Christelijke, eerste keuze uit deze joodse modellen	386
A.	Het vroege christendom als joodse interpretatie van Jezus	386
B.	Jezus, vermoed als eindtijdelijke profeet	388
C.	Jezus, de eindtijdelijke bode van Godswege, bron van de oudste richtingen van het credo en hoofdbron van het oudst-christelijk gebruik van de titels Christus, Heer en Zoon	392
D.	De christelijke, profetisch-sapientiële interpretatie van Jezus als de ‘messiaanse Davidszoon’; verwerping van het dynastiek-davidisch messianisme	408
	Besluit	420

 

 

[pagina 11]

	Sectie II
	Nieuwtestamentische, directe hermeneuse van de verrijzenis	423
	Hoofdstuk 1
	‘Opgewekt uit de doden’	424
§ 1.	Laat-joodse opvattingen over leven-na-de-dood	424
§ 2.	Gód deed Hem opstaan ‘uit de doden’	428
§ 3.	‘De derde dag verrezen volgens de schriften’: Jezus' verrijzenis als eschatologisch, beslissend heilsgebeuren	430
	Hoofdstuk 2
	Verrijzenis, verhoging, zending van de Geest. De parousie	436
	Sectie III
	Vanuit een ‘theo-logie van Jezus’ naar de christologie	446
	Hoofdstuk 1
	Theologie ‘in de tweede macht’	446
	Hoofdstuk 2
	Groeiende reflectie binnen de tradities van het nieuwe testament	450
	Sectie IV
	De na-nieuwtestamentische reflectie in de oude kerk: het christolologisch dogma	457
	Besluit van Deel III en pobleemstelling	466
	DEEL IV
	WIE ZEGGEN WIJ DAT HIJ IS?	469
	Sectie I
	De huidige christologische crisis en haar vooronderstellingen	471
	Hoofdstuk 1
	Conjuncturele verstaanshorizon en ongelijktijdig ritme in de complexe omslag van een cultuur	472
	Hoofdstuk 2
	De breuk met de traditie sinds de Verlichting	477
§ 1.	De Lessing-vraag vanuit de Verlichting	477
§ 2.	Huidige ‘christologische’ tendenties in het spoor van de Verlichting	479
§ 3.	Toegegeven en verzwegen vooronderstellingen	481
§ 4.	Universaliteit door historisch-particuliere bemiddeling	484
	Sectie II
	Niet-theoretiseerbare ‘universele verstaanshorizon’	488
	Hoofdstuk 1
	Unieke universaliteit van een historisch-particuliere mens	488
§ 1.	Het begrip ‘menselijke transcendentie’	488
§ 2.	Unieke universaliteit: universeel appèl van het menswaardige	494
A.	Probleemstelling	494
B.	Het gezochte humanum	497
C.	Het humane en het religieuze	498

 

 

[pagina 12]

	Hoofdstuk 2
	De menselijke lijdensgeschiedenis op zoek naar zin en bevrijding	502
§ 1.	Het probleem van de ‘universele geschiedenis’	502
§ 2.	Niet-theoretiseerbaarheid van de onvermijdelijke vraag naar uiteindelijke zin	506
	Sectie III
	Jezus, parabel van God en paradigma van menselijkheid	514
	Hoofdstuk 1
	Heilshandelen van God in de geschiedenis	514
§ 1.	Historisch spreken en ‘spreken in geloofstaal’	514
§ 2.	Heilshistorisch handelen van God, als ervaren en in geloofstaal ter sprake gebracht	516
A.	Scheppend handelen van God in onze wereld: ‘menselijke persoon’ en ‘van God zijn’	516
B.	Heilshandelen van God in de geschiedenis	520
C.	Definitief en beslissend heilshandelen van God in de geschiedenis	521
	Hoofdstuk 2
	Het christologisch probleem	522
§ 1.	Definitief heil-in-Jezus van Godswege	522
A.	Góds boodschap in Jezus	522
B.	Heil-in-Jezus of in de verrezen Gekruisigde?	525
C.	De innerlijke heilsbetkenis van Jezus' verrijzenis	528a-e
§ 2.	Noodzakelijkheid, moeilijkheid en grenzen van een theoretische christologische persoonsidentificatie	529
§ 3.	Op zoek naar de grond van Jezus' Abba-ervaring, ziel van zijn boodschap, leven en dood, en openbaring van zijn levensgeheim	531
	Hoofdstuk 3
	Theoretische christologie, verhaal, en praxis van het rijk Gods	545
	Slot: Vervolgverhaal van de kreupele	549
	Voetnoten	551
	Technische informaties	597
A.	Verklaring van enkele technische termen	597
B.	Afkortingen	610
C.	Pseudo-epigrafen	612
D.	Gebruikte sigla	612
E.	Bibliografisch thema-register	614
F.	Register van auteurs	615
G.	Register van bijbelplaatsen	623