Het Barend Servet effect

Teksten van en reflecties op vijf shows van de VPRO

[p. 71]

Peter Hoefnagels
Berispen heb nodig

Berisping is een straf uit ons kinderstrafrecht.

Maar de kinderlijkheid kent geen grenzen, wie het kind heeft, heeft de toekomst, niets kinderlijks is ons vreemd, enzovoorts, dus heeft de minister de VPRO berispt op grond van openbare orde en goede zeden, althans de aantasting daarvan. (Voor de liefhebbers: op grond van artikel 71 van de Omroepwet, die ik thans dan ook in één adem met het kinderrecht kan behandelen.) Ik hoop aan te tonen wat de minister heeft nagelaten: hoe juist het was de VPRO te berispen, hoe het berispen verloopt en wat daar voor nodig heb.

Een servet, dat weten we nu, kan een tafellaken worden. De meest onbelangrijke dingen als een sprekend op onze koningin lijkende, nu ja lijkende, mevrouw, die spruitjes schoonmaakt, heeft, terwijl Hanoi nog brandde, onze, nu ja onze, minister van Cultuur tot een ‘berisping’ gebracht. Een berisping die nu in de rij ligt van de oprispingen van briefschrijvers aan Servet: ‘Smerige lul’, ‘ik heb een groot mes en snij je lul af’, ‘vuile schoft, ik snij je aan stukken met mijn slagersmes’, althans een reeks van uitdrukkingen rechtstreeks ontleend aan ‘de openbare orde en goede zeden’ in Nederland, althans in de westerse beschaving, nu ja, halfrond.

Alweer enige jaren geleden was een soortgelijke riolering

[p. 72]

achteraf aangelegd onder ‘Het Dorp’ in Nederland dat door Mies Bouwman via de TV geopend was.

Een servet wordt opgevreten door ministers en andere reactieliefhebbers en tafellakenslang uitgescheten.

Het is dan ook begrijpelijk dat VVD en DS'70 geen tijd hadden voor deelname aan demonstraties tegen bommentapijten in Vietnam, omdat zij te druk waren met de verschrikkingen van het servet.

De VPRO wil de mensen, ook in een pretshow, onzeker maken - deconditioneren heet dat - en een aantal mensen vinden hun zekerheid terug op de plee van hun zieleleven, aangesloten op Neêrlands goedkoopste riolering: de anonieme pies-, poep-, drol- en lulbrieven. Het hele zootje wordt daarna verpakt in een ministerieel papier met een cultureel lintje.

Kijk, kijk, kijk. Dat is het aardige van de VPRO. Iedereen kijkt. En daarom wordt de EO, als die seksuele minderheden eenduidig zeker probeert te kwetsen, niet vervolgd. Naar de EO kijkt alleen wie het ermee eens is. Wie blijft kijken ziet zijn eigen zekerheden. Het aardige van de EO is dat er een knop aan het toestel zit. Tik, even de muizestaartlichtflits en dan gezellig met elkaar wat drinken, naar bed of een boek lezen. En wie het kwetsen heeft gehoord, is bedroefd en belt hoogstens een kamerlid. Deminister hoeft niks te doen, want de anoniem kotsende meerderheid had geen bezwaar tegen de EO. Zo gaat dat.

En daarom verdient de VPRO, behalve de berisping, een extra subsidie van het ministerie van Volksgezondheid. Hele trossen banale, anale, seksuele, agressieve driften gaan keurig door de rioolwaterzuiveringsinstallatie van onze geestelijke volksgezondheid: de brievenbus van de VPRO. Het aardige van de VPRO is niet alleen het kijken, maar ook het losmaken van de zwijgende meerderheid.

[p. 73]

Plaatsvervangend denken

Nu is er met reacties van ergernis toch al iets geks. De wet heeft er vage termen voor als ‘aanstotelijkheid’, ‘openbare orde’ en ‘goede zeden’. Aanstotelijkheid is het projecteren van ontucht op het schaamdoek van de openbare orde. Maar het kan ook een schimmenspel zijn, want het schaamdoek kan een juridische truc worden om met de wet in de hand je eigen moraal aan een ander op te leggen.

Ergeren kun je je niet in je eentje. Je ergert je altijd via anderen, althans via je veronderstelling over anderen. Ergernis berust op een veronderstelling en is het gevolg van een beweging van anderen dan degene die je denkt dat geërgerd wordt.

Ergernis is de geprikkeldheid die ontstaat vanuit de veronderstelling dat je buurman iets erg vindt.

Want zelf vindt men niet iets erg. Men beroept zich op zijn buurman, die zich ook op zijn buurman beroept. Iemand zei eens: als pornografie in bed net zo gestraft werd als pornografie in boeken, zou de helft van ons volk niet liggen maar zitten. Ergernis is een vorm van plaatsvervangend denken. ‘Persoonlijk heb ik er geen bezwaar tegen, maar U begrijpt dat anderen...’ En die anderen zeggen hetzelfde. Plaatsvervangend denken is denken, dat een ander denkt wat hij niet denkt. Daarom is het ook geen denken, maar oprispen. Een berisping op grond van openbare orde of goede zeden is altijd een oprisping. En in die zin was de berisping terecht.

En wat bleek mij nu? Uit goede bron heb ik gehoord, dat de koningin zich niet beledigd voelt. En dat is een korte maar krachtige koninklijke samenvatting van mijn bovenstaande analyse van ergernis. De koningin voelt zich niet beledigd. Het zijn de mensen die denken dat andere mensen denken, dat de koningin denkt dat ze beledigd is. En bij zoveel onzekerheid hakken mensen de knoop door met het mes dat we ergernis noemen. Of ze stoten een ander aan die het mes in zijn hand heeft, deze snijdt zich hierdoor in zijn zieleleven,

[p. 74]

zijn riolering gaat open en dan heet het ‘aanstotelijkheid’.

En aangezien de koningin zich niet zo gauw door sufferds of andere massamedia laat stoten, omdat ze, behalve staatsrechtelijk, net als u en ik psychologisch onschendbaar is, hadden we - ook zonder die informatie - kunnen weten, dat ze zich niet beledigd voelt.

Als minister zou ik als antwoord op de klachten, aan de Kamer de volgende vragen hebben gesteld: ‘Is het één of meer van u bekend of de koningin weleens spruitjes heeft schoongemaakt? Vindt u dit een onbehoorlijke vraag? Zou de koningin geen goede koningin meer zijn als ze spruitjes schoonmaakt en van een glaasje houdt? Zou de koning in geen goede koningin meer zijn als ze in de context van halfblote mensen spruitjes schoonmaakt? Zullen we mijn ambtgenoot Schmelzer vragen om Nixon te zeggen, dat de overgrote meerderheid van het Nederlandse volk hem een moordenaar vindt? Gaan we nu over tot de orde van de dag?’