De waarheid luistert nauw (uitgegeven op naam van K.C. van Spronsen)

Nieuwe bijdrage tot de kennis der jongste kerkelijke procedure

(Brief nr. 12.)

Nog steeds ben ik U antwoord schuldig op Uw brief van 27 April 1943. Ik stelde dit uit, totdat ik bericht van de U opdracht gevende vergadering zou hebben ontvangen, hetgeen dd. 13 Mei j.l. geschied is. Andere correspondentie hield daarna dit antwoord even op.
Volgens Uw brief leidde ik ten onrechte uit Uw schrijven af, dat naar Uw meening ‘iemand ook als bindend erkennen moet besluiten, die tegen Gods Woord strijden, zoolang een nieuwe synode ze niet heeft terzijde gesteld’.
Ten bewijze, dat ik foutief uit Uw woorden aldus concludeerde, voert U aan, dat de aangehaalde zinsnede uit Uw brief van 23/2/'43 niet uit het verband moet worden gerukt, maar dat ook moet worden gelezen, wat er onmiddellijk op volgt, waardoor ze nader wordt verklaard.
Inderdaad heb ik me van deze goede regelen van interpretatie rekenschap gegeven, eer ik uit Uw brief de betwiste conclusie trok. Ik zie evenwel niet in, dat ik tegen deze goede regelen in overtreding kwam, hetgeen trouwens door U ook niet beweerd, laat staan: bewezen is.
Zou het waar zijn, dat de in Uw brief van 23-2-'43 op de door mij aangehaalde zinsnede volgende woorden die zinsnede nader verklaren, dan ware op te merken, dat een goede ‘verklaring’ datgene wat verklaard wordt, slechts handhaaft en verduidelijkt. Maar niet verandert.
Evenwel is m.i. hetgeen in Uw brief van 23-2-'43 op de aange-

[p. 52]

haalde zinsnede volgt, daarvan geen nadere verklaring. U trekt in Uw brief twee lijnen: de eerste geeft aan, wat krachtens het kerkverband elke kerk en ieder kerklid heeft te doen in het van God gewilde kerkverband. De tweede wat desondanks iedere kerk of ieder kerklid heeft te doen indien hij ‘meent’ om der conscientie wil een bepaald met Gods Woord strijdig besluit niet te mogen erkennen. In dat geval moet hij uit het kerkverband treden naar Uw meening.
Nu wil het geval, dat in denzelfden brief van 23/2/'43 U - ik mag aannemen met voor Uw besef aan Gods Woord getrouwe conscientie - mij als fout aanrekent, dat ik aan Uw vergadering het recht ontzeide, van mij te eischen de kategorische verklaring, dat ik de door haar genomen besluiten de facto zou erkennen, en aan haar uitvoering zou medewerken. ‘De’ besluiten. De meeste daarvan waren me op het tijdstip der poneering van dezen eisch onbekend. U zult, overeenkomstig de Nederlandsche Geloofsbelijdenis het met me eens zijn, dat onbekende besluiten strijdig met Gods Woord kunnen blijken; en zeker, dat een bepaald kerklid dit zal kunnen ‘meenen’. Door bij voorbaat erkenning ervan te eischen, en medewerking in de uitvoering ervan te eischen gedurende een niet nader aan te geven tijdperk, eischt dus Uw vergadering, onder Uw instemming, dat men ‘alle’ besluiten zal erkennen en helpen uitvoeren, ongeacht de vraag, of ze al of niet met Gods Woord strijden, ongeacht zelfs het onderzoek daarnaar.
Dat U meent, dat het ‘innerlijk tegenstrijdig’ is, in het kerkverband te blijven en Synodebesluiten niet als bindend te erkennen, blijve voorshands onbesproken. Ik voor mij geloof, dat onze God in Zijn wet barmhartiger is, dan het geval zou blijken, ware Uw opvatting juist. Ik meen, dat het opmerken van een afwijking van Gods Woord in synodale besluiten niet het recht geeft, laat staan: den plicht oplegt, aanstonds het kerkverband te verbreken. Ware dit juist, zoo ware onder zondige menschen geen enkel verbond mogelijk, ook geen verbond van kerken tot het aangaan van kerkverband. Het opmerken van zonden in de kerken dwingt niet tot heengaan, stante pede, doch tot een poging tot reformatie, overeenkomstig Zondag 21 Catechismus, handelende over de gemeenschap der heiligen.
Ik wijs dus Uw bewering van gezegde tegenstrijdigheid af, en geloof slechts dat Uw brief van 23-2-'43 per consequentie leidt tot het poneeren van een collisie van plichten. In dezen officieelen brief gedachtig blijvende aan het onderteekeningsformulier voor hoogleeraren deel ik U mede, dat ik in mijn onderwijs in de ethiek met de gereformeerde vaderen zulk een collisie loochen.
enzoovoort (volgt onderteekening).

Tot zoover brief nr. 12.

* * *

Zooals men ziet, beperkt deze antwoordbrief zich tot het debatje, dat de commissie had geopend over welgeteld één onderdeel van een volzin uit brief nr. 8 (sub 3). We laten ook thans kommentaar achterwege, omdat we later op deze kwestie ingaan.

Inmiddels - het staat reeds aangegeven in brief nr. 12 - was ook de generale synode weer saamgekomen, om te handelen over mijn correspondentie. Volgens wat ik achteraf in de Toelichting lees, rapporteerde in haar zitting (28 April 1943) Dr. Polman. Het rapport ken ik natuurlijk niet; mij is geen letter ervan toegezonden; zoo iets schijnt alleen usanse te zijn tegen den tijd, dat men een schorsing voorbereidt (voor het eerst kreeg ik een rapport na de zitting van 25 Febr. 1944, die reeds den bodem

[p. 53]

voor de schorsing bereid heeft, door over een beschuldiging, die toen kersversch was, en waarop ik nog het eerste woord antwoorden moest, al vast een van onjuistheden wemelende missive aan de kerkeraden te zenden, waarin gemelde beschuldiging, als ware haar rechtmatigheid een uitgemaakte zaak, tot basis genomen werd van een ‘waarschuwend (!) schrijven’). Zonder derhalve iets te beweren, meen ik te mogen verwachten, dat, indien ik dit rapport van Dr. Polman in handen kreeg, ik ook daarin de fouten met één oogopslag zou moeten en kunnen constateeren. Dit is geen pedante verdachtmaking, maar nuchtere conclusie uit feiten. Immers, de Toelichting zelf draagt hier feitenmateriaal aan. Lezen we niet, als ware het de gewoonste zaak ter wereld (bl. 10): ‘de Synode besloot Prof. S. te antwoorden...... dat zij den eisch niet kon terugnemen’? Antwoorden, staat er, - de eenvoudige lezer krijgt uit het verhaal den indruk, dat ik zoo iets gevraagd had. Lezers van de correspondentie weten nu wel beter. Ik vroeg niets, doch zei alleen maar: wilt U informeeren, dán moet U eerst vragen (wat u overigens zelf beoordeelen moet); maar wilt u vragen, dan moet u eerst ophouden met eischen, want een eisch en een behoorlijke vraag zijn heel wat anders, en uw commissie moet uw eisch niet in een vraag omtooveren. ‘Met algemeene stemmen’ werd dit antwoord vastgesteld; geen wonder, na zóó verwarrende probleemstelling en -ontduiking. Hooren we thans, wat de synode zelf, na zooveel maanden oponthoud, en na zóó veel moeite, om haar woordvoerders tot een eenvoudige daad van openheid-in-den-omgang en rechtvaardigheid-in-bejegening te brengen, mij te zeggen had. Hieronder volgt haar brief (nr. 13). Ik merk op, dat ik onder pnnt 2 enkele woorden weglaat, of door andere vervang. Om dezelfde reden, waarom ik in brief nr. 1 enkele woorden wegliet (overigens is niets weggelaten in de correspondentie). De weglating heeft met het conflict zelf niets uit te staan, en breekt het verband geenszins. De brief is gedagteekend 30 April 1943, en werd ontvangen 13 Mei d.a.v. Hier volgt hij: