De waarheid luistert nauw (uitgegeven op naam van K.C. van Spronsen)

Nieuwe bijdrage tot de kennis der jongste kerkelijke procedure

(Brief nr. 4.)

Laat ons op Uw brief dd. 7 October 1942, inhoudende mededeeling omtrent een besluit der door U genoemde vergadering van 6 October daaraan voorafgaande te Utrecht, namens welke U ons dezen brief zondt, mogen antwoorden:
dat wij meenen, aan U en aan deze vergadering alle recht te moeten ontzeggen, om ons een eisch te stellen van zoodanigen inhoud en op zoodanige wijze, als in Uw brief is geschied, immers - afgedacht nu van ernstige principieele vragen - enkel op grond van een ‘vermoeden’, hetwelk dan nog slechts gemotiveerd wordt met het spreken van ‘zekere uitlatingen’, die bovendien niet eens nader aangeluid worden (evenmin trouwens als de volgens Uw vergadering in een brief van één onze voorkomende ‘onbewezen beschuldigingen en verdachtmakingen’);
terwijl noch door U, noch door deze vergadering, ook maar één enkele uitlating van ons wordt bijgebracht, waardoor wij te kennen gegeven zouden hebben, in de rechten van Curatoren der Theologische Hoogeschool te willen treden, of in betrekking tot het College van Hoogleeraren te willen afwijken van de in het Reglement der Hoogeschool of voorts ook in de Kerkenordening gestelde bepalingen;
terwijl bovendien hetzij door U hetzij door deze vergadering geen enkele uitlating van ons wordt bijgebracht, waaruit zou blijken, dat wij in overtreding zouden willen komen tegen de in art. 31 der Kerkenordening ter zake van het ‘zich conformeeren’ gestelde positieve dan wel limitatieve en alsdan nadere eischen stellende

[p. 21]

bepalingen, als daar gezegd wordt, dat hetgeen met de meeste stemmen goedgevonden is - en dan nog wel in vergaderingen, die zich houden aan haar agendum - voor vast en bondig zal worden gehouden, tenzij het bewezen worde te strijden, o.a. met de Kerkenordening; -
en dit recht willen wij temeer U en deze vergadering ontzeggen, nu de leden van deze zelfde vergadering, in synode bijeen in de jaren 1939 en d.a.v., niet alleen - ondanks onzerzijds te dezer zake gerezen klacht - niet dergelijken eisch op zoodanige wijze gesteld hebben aan Prof. Dr. H.H. Kuyper en Prof. Dr. V. Hepp, die, naar in Uw vergadering geconstateerd werd, de eerste in adviezen ,de tweede openlijk in ‘Credo’, de facto ingegaan zijn tegen welbekende, voor het rechte kerkelijke leven hoogst gewichtige en belangrijke principiëele besluiten van de Generale Synode van 1936 te Amsterdam, aan welke besluiten genoemde hoogleeraren tezamen met andere hoogleeraren der Theol. Fac. der Vrije Universiteit tevoren verklaard hadden, zich niet te zullen conformeeren, - maar ook over dit doen tot hen zelfs niet met één woord van afkeuring gesproken hebben;
hetgeen te meer treft, waar déze hoogleeraren geen enkele poging hebben ondernomen, om overeenkomstig artikel 31 der Kerkenordening langs den kerkelijken weg het bewijs te leveren, dat de besluiten, waaraan zij zich niet conformeerden, in strijd waren met Gods Woord, de Belijdenis of de Kerkenordening; tot welke poging van bewijsvoering daarentegen in betrekking tot de in Uw brief bedoelde zaak onder inachtneming van den kerkelijken weg één onzer inmiddels wél bereid gebleken is, gelijk immers zijn tot onze verwondering door U niet ter sprake gebrachte missive aan Uw vergadering van 6 October zulks reeds in uitzicht stelde.
Met den wensch, dat U en bedoelde vergadering gaan moogt in den weg van heiligen plicht en waarheid verblijven wij,
(volgt onderteekening).

Tot zoover brief nr. 4.

Hij spreekt voor zichzelf. De synodale Toelichting evenwel laat alles, wat wijzen kan op den kerkrechtelijken achtergrond der zaak buiten beschouwing. Geen woord wordt daarvan aan de lezers meegedeeld (bl. 7). En dit is de eenige lacune in den ‘voorlichtingsdienst’ der synode niet. Hoewel in dezen brief duidelijk staat, dat de in art. 31 geëischte bewijslast door ondergeteekende aanvaard is (nl. ten overstaan van de kerk van Kampen) (er bestaan twee uitvoerige brieven in dezen van zijn hand) wordt op bl. 42/43 zoo geredeneerd, alsof ondergeteekende de door art. 31 geeischte bewijsvoering niet had pogen te ondernemen, en wordt alleen - en dan in tegenstelling met het ‘bewijzen leveren’ - van een ‘zich wenden’ tot Kampen gerept, waarbij dan weer de reeds hierboven afgewezen onbetrouwbare bewering komt, dat hij Kampen zou geadviseerd hebben, de besluiten ‘eenvoudig’ (!) ‘niet te erkennen’. Waarop dan de verbluffende conclusie volgt: ‘en door aldus te handelen heeft hijzelf aan den eisch, dien art. 31 K.O. in dit opzicht aangeeft, tekort gedaan, en bovendien getracht den kerkeraad van Kampen te bewegen van den bedoelden regel af te wijken’. Hoe kan een aantal hooggeleerden zóó rapporteeren? Hoe een moderamen zoo iets laten drukken? Met dezen brief voor oogen?

Duidelijk komt in dezen brief nr. 4 uit, dat de beide onderteekenaars - in tegenstelling met de hoogleeraren Kuyper en Hepp, die aan geen eigen bewijsvoering dachten, en toch de besluiten van 1936 officieel of in de pers bekampten - zich terdege bewust zijn van den inhoud van art. 31. Zij kennen daarin ‘positieve’ bepalingen, nl. de verplichting, wettige be-

[p. 22]

sluiten voor vast en bondig te houden in het algemeen. Maar ook gewagen zij van limitatieve, d.w.z. grensaangevende bepalingen; n.l. de besluiten voor vast en bondig houden, tenzij ze bewezen worden te strijden tegen Gods Woord of Kerkenordening. En ten derde maken zij melding van ‘alsdan nadere eischen stellende bepalingen’, d.w.z.: het bewijs leveren van strijd met Schrift of K.O., ingeval (‘alsdan’) de limiet, de grens, van het voorvast-en-bondig houden bereikt is. En dit alles wordt nu verzwegen door zulke onbetrouwbare officieele voorlichting......

De hierboven afgedrukte brief laat duidelijk zien, dat beide onderteekenaars wat aangaat de hoogleeraarsbenoeming in geenen deele aanleiding hebben gegeven tot het vermoeden, dat zij zelf geweid tegen geweld zouden stellen. Wilden curatoren iemand installeeren, die naar de meening van onderteekenaars niet door een wettige instantie benoemd is, dan bleet dat hún zaak, die de leden van het hoogleerarencollege zelf niet plaatste voor een eigen gewetensconflict. Een en ander is temeer praegnant, voor wie weet, dat vóórdien beide onderteekenaars reeds hadden meegewerkt aan de uitvoering van het besluit op dit punt, zie hierboven, en vgl. mijn antwoord-nota, II, B. 2). In dézen had de synode geen ‘vermoedens’ te opperen, laat staan, op grond van vermoedens met zoo hoogen toon ons aan te spreken. Vooral niet, nu de ter synode aanwezige Kamper hoogleeraren, om maar te zwijgen van den synodepraeses, tevens secretaris-curator, op dit punt had moeten en kunnen rapporteeren, dat beide adressanten al lang hadden meegewerkt, zonder eenige obstructie, toen de nieuw benoemde titularis advies had gevraagd over zijn taak. en van álle hoogleeraren, inclusief deze beiden, advies was binnengekomen, en uiteraard in de notulen vermeld. En wat de andere, de principieele vraag betreft, had de synode niet met vermoedens, doch met duidelijke woorden uit mijn brief te maken (brief nr. 1).

Niets van dit alles komt in de Toelichting tot zijn recht. En ook het motief van het ‘meten met twee maten’, waarover wij schreven aan de synode wordt in de Toelichting volkomen genegeerd, bl. 7.

* * *

Tot zoover dunkt het verhaal ons droef genoeg. Maar wat thans volgt, stelt het voorgaande in de schaduw. Want nu begint een der droefste rechtskrenkingen, die ons kerkelijk leven ontsieren.

Aan Prof. Greijdanus en mij was - afgedacht dan van de eerste alinea van brief 3 - precies hetzelfde geschreven. Beiden hadden we precies hetzelfde geantwoord. Beiden hadden we den nieuwbenoemden hoogleeraar op dezelfde vraag via het hoogleerarencollege van advies gediend. Niettemin worden door de synode nu de twee geheel overeenkomstige gevallen gescheiden. De één krijgt zulk, de ander een geheel verschillend antwoord van de synode.

Zeker, er was ook verschil tusschen ons beiden. Prof. Greijdanus had niet aan den kerkeraad geschreven; ik wel. Zijn brief-van-bezwaar had anders geluid dan de mijne. Had men dus van den aanvang af onze ‘gevallen’ ongelijk behandeld, het zou te verstaan geweest zijn. Maar nu de ‘synode’ zélf eenmaal de twee gevallen in één bedding geleid had - alinea 1 van brief 3 komt verder met geen woord meer ter sprake - zou men verwacht hebben, dat zij deze ook in die ééne bedding had geláten. Temeer, omdat in haar brief nr. 3 met geen enkel woord ook maar eenig synodaal argument was ingebracht tegen onze kerkrechtelijke beschouwingen. Wel stond er, dat de synode overtuigd was, dat onze bezwaren ongegrond waren, en noch in de K.O., noch in de practijk van het kerkelijk leven steun vonden (dat gaat blijkbaar gauw in het winnen van zulk een overtuiging......), doch op welke gronden dit gevoelen rustte, kwamen we niet te weten. Welnu, had men dan, op de basis van deze wel uiterst

[p. 23]

vereenvoudigde probleemstelling ons beider gevallen niet gelijk kunnen behandelen?

Neen, - het werd anders geleid. Letten we eerst op wat den grijzen hoogleeraar Greijdanus werd geantwoord. Met eenige verkorting - die misschien op een gevoel van schaamte teruggaat - geeft de Toelichting op blz. 7 het antwoord weer, dat deze bijna emeritus-hoogleeraar bekwam. Het komt hierop neer: we hebben inmiddels vernomen (!) dat U den nieuw benoemde niet zult bemoeilijken, we laten U dus, zij het dan ook niet zonder een zekere berisping - verder ongemoeid.

Deze handelwijze, waartegen Prof. Greijdanus volkomen terecht scherp protest heeft aangeteekend, was uiterst bedenkelijk. ‘Uit goede bron’ vernam de synode dat Prof. Greijdanus geen molest zou veroorzaken aan zijn opvolger? Is dàt ńu ‘zaken doen’? Er was niets nieuws gebeurd sedert de befaamde eisch gesteld was. En wat dan wél gebeurd was, dat was geschied weken vóór dat de eisch was gesteld...... ‘Uit goede bron’? Maar waarom had diezelfde goede bron niet tevens verhaald, dat enkele dagen vóór de eisch gesteld was geworden, Prof. Greijdanus bovendien nog (evenals Prof. Schilder) advies had uitgebracht over de vakken van den nieuwen docent?

Doch dit is het ergste niet; persoonlijke kwade bejegening is in de kerk nimmer het zwaarste struikelblok - voor wie geestelijk leeft. Veel erger was dit: dat de synode in feite heel haar eisch verloochende, maar het niet wilde zeggen met zooveel woorden.

Haar eisch verloochende ze metterdaad. Hierboven wezen we duidelijk aan, onder verwijzing naar officieele brieven van vóór en ná, dat de synodale eisch veel meer omvatte dan alleen maar het verlangen, den nieuwen hoogleeraar geen voet dwars te zetten. Welnu, als nu de synode den hoogleeraar Greijdanus loslaat, alleen maar omdat het eindelijk ook tot haar was doorgedrongen, dat hij op dát punt geen moeite zou veroorzaken, waarom werd dan niet tevens onder excuus de bekende eisch teruggenomen? Het hinderlijk-oneerlijke in heel de zaak is, dat men den eenen keer (tegenover Prof. Gr.) den valschen schijn aannam, alsof met dien eisch slechts één bepaald besluit gemoeid was geweest, doch den anderen keer (dit dan tegenover mij) zich houdt, alsof metterdaad álle besluiten erin wáren en bléven opgenomen. Kortom: metterdaad geschiedde verloochening van den eisch tegenover Prof. Greijdanus, doch in hetzelfde moment handhaving ervan tegenover Prof. Schilder. Het meten met twee maten werd weder aangedurfd: de zonde baart steeds nieuwe zonde; dat is haar vlóek.

Deze nieuwe zonde openbaart zich dan ook al ras in de volgende daad der Synode. Nadat ze den grijzen hoogleeraar Greijdanus van ‘rechtsvervolging’ had ontslagen, en op welken grond!, zette ze tegen mij deze in. Ze zond mij een brief, dien ik hier opneem (hij is gedateerd: 26 Nov. 1942):