Verzamelde werken 1944-1945

[p. 424]

92. Het synodale Praeadvies over Bullinger^1.

We beloofden, het bekende synodale Praeadvies ietwat van nabij te zullen bezien. Ten deele raakten we zijn opmerkingen reeds aan, toen we een en ander opmerkten over Walaeus en Ursinus. Want hetgeen we over hen zeiden, keerde zich zakelijk ook tegen dit Praeadvies.

Ditmaal willen we het hebben over Bullinger.^2.

Het Praeadvies merkt over hem o.m. op wat hier volgt:

Als hij (...) de vraag stelt: wie zijn Abrahams zaad? dan antwoordt hij: Hier moeten we niet van de(n) koninklijke(n) weg afwijken. ‘Wie nl. de voorwaarden van het verbond laten wegen (expendunt) verwaarloozen de genade en belofte Gods en sluiten kinderen uit, die geen voorwaarden (tevoren omschreven overeenkomstig den eisch in Gen. 17: Wandel oprecht) nog kunnen vervullen’.^3.

Voorloopig is dit genoeg.

Er staat dus duidelijk, dat Bullinger zou beweren: wie de voorwaarden van het verbond laten wegen, verwaarloozen de genade en de belofte Gods.

Men voelt, waar dat heen moet; het wil bewijzen, dat ook Bullinger, er staat: ‘zelfs Bullinger’, als 't erop aankomt, de leer van een voorwaardelijke verbondsbelofte weigert te steunen. Wie de voorwaarden laat wegen, doet te kort aan de belofte. Het wordt hier den lezer, en dat zijn hier wel allereerst de synode, en vervolgens ook de kerkeraden, aan wie officieel dit uitvoerig betoog is toegezonden als synodaal stuk, voorgesteld, en suggereert, dat het voor het besef van Bullinger zóó staat:

òf een verbond-met-voorwaarden, maar dan ten koste van de belofte;

òf een verbond-zonder-voorwaarden, en dan komt de belofte vrij.

Welnu, dit is een groote vergissing. Het stuk komt voor rekening van heel de commissie, die het indiende, met name voor die van de heeren dr. J. Ridderbos,

1. Uit: De Reformatie, 24 november 1945.

2. H. Bullinger (1504-1575) was opvolger van Zwingli te Zürich. Lange onderhandelingen met Calvijn leidden tot het aanvaarden van de Consensus Tigurinus (1549), waarin werd uitgesproken ‘dat de sacramenten niet slechts tekenen van belijdenis en onderlinge broederschap en oefening des geloofs zijn, maar dat God er vooral zijn genade door betuigt, vertegenwoordigt en bezegelt’. Door de Zwitserse kerken werd deze belijdenis aanvaard als de tweede Helvetische Confessie (1566). Ook door gereformeerde kerken in het buitenland werd deze confessie aanvaard. Zie: CE, II, pag. 56-57.

3. Praeadvies, pag. 77.

[p. 425]

en dr. A.D.R. Polman, van wiens hand het historische deel is en derhalve ook het bovenstaande.

Helaas moeten we concludeeren, dat deze auteurs over de kerken ook in dezen - en de zaak is ernstig - hebben uitgestrooid wat niet anders is dan een grove misvatting, en een bewijs van slecht lezen van het Latijn van Bullinger.

Het Praeadvies verminkt het citaat. We zullen het eerst geven in het Latijn, en dan twee woorden met hoofdletters weergeven, die het Praeadvies zoomaar heeft weggewerkt. Wie geen Latijn kent, sla gerust een paar regels over; ik geef het Latijn ter controle voor wie de taal machtig is, en de vertaling volgt aanstonds.

Het Latijnsche citaat, voorzoover hier ter zake, ziet er zóó uit:

qui enim conditiones duntaxat foederis expendunt, gratiam vero & promissionem dei negligunt, infantes foederere excludunt: eo videlicet quod pueri foederis capita non modo non observent, sed ne intelligant quidem (De Test., etc. achter in In Epist. Apost. Canon, Bazel, 1559, 156^4.).

En nu de vertaling:

Diegenen, die niet meer dan de voorwaarden van het verbond in rekening brengen, doch de genade en de belofte Gods verwaarloozen, sluiten de kinderen van het verbond uit; daardoor namelijk, dat de kinderen de hoofdstukken van het verbond niet alleen niet in acht nemen, doch zelfs niet verstaan.

Het Praeadvies heeft ‘duntaxat’ verwaarloosd, heeft ‘vero’ niet begrepen, heeft beide woorden weggewerkt in zijn dusgenaamde vertaling, en tot overmaat van ramp den betrekkelijken zin, voor wat zijn tweede deel betreft, omgetooverd tot hoofdzin. En dan maar op eigen gelegenheid daartoe het woordje ‘en’ binnengesmokkeld...En dat alles met de pen van doctoren der V.U. Zoo heeft het heel het citaat verhaspeld. En het komt dan voor den dag met een spiksplinternieuwe ‘these’, die op rekening van Bullinger geschreven wordt; en de kerkeraden en de ettelijke andere lezers, die men tot lezing van dit volgens ds W.W. Meynen^5. ‘menschelijk-volmaakte’ stuk uitnoodigt in een kritiek tijdsgewricht, kunnen niet bevroeden, dat zij hier geen uitspraak van Bullinger hebben, doch een gedachtenspinsel van de auteurs van het Praeadvies. Tenzij het ook weer zelf op een ander gesteund heeft, wat helaas meermalen het geval blijkt geweest te zijn.

Ieder beseft, hoe ernstig de fout is. Als een rechter zou verklaren:

4. Schilders verwijzing is onduidelijk. Hij doelde vermoedelijk op H. Bullinger, In omnes apostolicas epistolas divi videlicet Pauli XIII et VII canonicas commentarii; acc....duo libelli, alter de Testamento Dei unico et aeterno, alter vero de utraque Christo natura, Zürich, 1558; aan het exemplaar in de Leidse universiteitsbibliotheek is toegevoegd met afzonderlijke paginering: In epistolas apostolorum canonicas septem commentarii Heyrichi Bullengeri..., Zürich, 1537.

5. W.W. Meynen (1873-1950), predikant van de Gereformeerde Kerk te Dordrecht, 1905-1950, lid van de generale synoden te Utrecht 1943-1945 en te Utrecht 1946. Zie: De Haas, V, pag. 53.

[p. 426]

Wie van dezen aangeklaagde niet meer dan de lichtzijden in rekening brengt, doch de bezwarende getuigenissen verwaarloost, die doet onrecht,

dan moet geen verslaggever, en vooral geen griffier daarvan maken:

wie de lichtzijden laat wegen, verwaarloost de bezwarende getuigenissen en pleegt onrecht.

Ik zou niet graag terecht staan voor een rechtbank, waar men zóó redeneert.

Het is dus pure misvatting, als het Praeadvies komt vertellen, dat volgens Bullinger het laten wegen van de verbondsvoorwaarden neerkomt op verwaarloozing van de genade en de belofte Gods. De zaak staat veeleer precies andersom. Bullinger zegt: menschen, denkt er toch aan: niet alleen de voorwaarden, maar ook de beloften. Ge moet niet, waar er twee elementen zijn, er één verwaarloozen; anders krijgt ge maar ongelukken. En het Praeadvies wil nu van die twee elementen er inderdaad één verwaarloozen; en nu komen er dan ook metterdaad ongelukken. Bullinger wil de condities wel degelijk laten gelden, net als wij het willen. De condities in haar onverbrekelijke eenheid met de belofte. Maar het Praeadvies slaat Bullingers goed gereformeerde waarschuwing echt ongereformeerd in den wind.

En zóó maakt men kerkhistorie...

Voor ditmaal genoeg.