Verzamelde werken 1944-1945

[p. 215]

40. Bukken, bukken!^1.

Als prof. dr. S. Greijdanus den paladijnen van dr. J. Ridderbos (ik gebruik veiligheidshalve een woord van één zijner paladijnen, n.l. zijn zoon) verwijt dat zij de hoogheid hunner vergaderingen zoo sterk drijven, heet dat bij hen laster.

Maar wat zeggen recente feiten?

Ds. L. Doekes^2. is onlangs ook al geschorst. Ds. Doekes zelf vertelt er over in een helder, rustig artikel in Reformatie-Stemmen (nr. 22).^3. Het slot luidt als volgt:

Ik had er op gewezen, dat mijn belofte in het onderteekeningsformulier zich beperkte tot de leer in de drie formulieren van eenigheid; en de classis had bij mij ondanks alles geen afwijking van die leer kunnen ontdekken. Toch werd de beschuldiging gehandhaafd, en zwart op wit het land en de kerk ingezonden. Dit was mijn ‘misdaad’: dat ik niet wilde beloven, voorshands in 't openbaar te zwijgen over den verkeerden gang van zaken in de kerk des Heeren. Waarom ook niet? Die belofte was toch maar een kleinigheid! Ongeveer zooals dr. A. Kuyper het indertijd gezegd heeft in zijn prachtige toespraak op 11 juli 1886 in ‘Frascati’ te Amsterdam: ‘Was het niet de eenige vrage of uw leeraars al dan niet het hoofd in den schoot zouden leggen, en even, even slechts, het is zoo, maar even dan toch, het hoofd zouden buigen voor de synode in steê van voor Jezus hun Heer?’^4. Ik kon niet beloven, als dienaar des Woords te zullen zwijgen over wat tegen Schrift en belijdenis inging. Dat is tegenwoordig in de ‘Gereformeerde Kerken’ een groote misdaad. Precies in strijd met de waarheid wordt het een breken van de ambtsbelofte genoemd (...)
Maar deze zonde bleek later toch weer geen ernstige zonde te zijn. Want toen een classicale commissie, zes man sterk, dien avond in de kerkeraadskamer te Feijenoord het vonnis kwam overbrengen, verklaarde ds. Meyster^5. als haar woordvoerder, dat ik niet van het avondmaal behoefde te worden afgehou-

1. Uit: De Reformatie, 10 augustus 1945.

2. Dr. L. Doekes (1913-1997), predikant van de Gereformeerde Kerk van Rotterdam-Feijenoord, 1944-1947, ging met de Vrijmaking mee, hoogleraar dogmatiek aan de Theologische Hogeschool (Broederweg) te Kampen, 1953-1979.

3. L. Doekes, ‘De zaak Doekes’, Reformatie Stemmen, 21 juni 1945.

4. A. Kuyper, ‘Alzoo zal het onder u niet zijn, op 11 juli 1886 in “Frascati” uitgesproken’, in: Uit de diepte I, bijbellezingen door de afgezette leeraren en hun trouwe medebroeders te Amsterdam in ‘de lokalen’ gehouden, Amsterdam 1886, pag. 27.

5. F.C. Meyster (1881-1959), predikant van de Gereformeerde Kerk te Rotterdam, 1912-1954. Hij was curator van de Theologische Hogeschool te Kampen (1931-1957). Na het overlijden van ds. J.L. Schouten werd hij preses van de generale synode van Sneek-Utrecht 1939-1943. Zie: De Haas, V, pag. 54.

[p. 216]

den! En de meerderheid van de aanwezige ambtsdragers stemde in met zijn uitspraak, dat de kerkeraad eerst de schorsing als wettig besluit moest aanvaarden en mee helpen uitvoeren; het kwam z.i. niet te pas, eerst te onderzoeken of het vonnis wel rechtvaardig was...
Dat is het kerkrecht, zooals het thans in den naam des Heeren wordt toegepast en verdedigd in de zich noemende ‘Gereformeerde Kerk’. Eerst meewerken, dàn pas Gods Woord onderzoeken of die medewerking mogelijk ook zonde beteekent - en ondertusschen een grooten scheurmaker rustig toelaten aan de tafel des Heeren! Moet Christus niet in toorn neerzien op zulk spelen met de ambtelijke verantwoordelijkheid, nog wel in Zijn naam?

Twee merkwaardigheden dus onder den verderen hokus-pokus.

De eerste is: men schorst, maar zegt toch: laat den geschorste aan het avondmaal toe. Natuurlijk is dat dwaas (schorsen naar de K.O. mag alleen in geval van zonden, die in een ‘gewoon lid’, laat staan in een ambtsdrager, de afsnijding waardig zijn). Maar het systeem brengt het mee. Men durft niet zoo iets te verklaren, maar men wil toch den man ‘klein krijgen’, om den term van een zeer vroompratend redenaar-praeadviseur te gebruiken. Bukken, bukken! Of anders: wegzenden, ook zonder kerkorde.

De tweede is: men eischt blind bukken. Eerst bukken. Dàn pas vragen, of soms God de Heere dat wel gedoogt.

Dezelfde machtswellust kwam brutaal naar voren in Bloemendaal. Toen ik zelf geschorst was, heeft een groep synodeleden met anderen daar een paar keer vergaderd,^6. om eens te kijken, wat er nog van de affaire te maken was met behoud van 't prestige en zoo. Ik kreeg een brief van twee predikanten, die de conferentie hadden bijgewoond.

Daarin staat letterlijk het volgende te lezen (een naam laat ik weg):

Ook is een gedachte gevormd, hoe het met de schorsing moet. Daarbij opperde (...) een gedachte, die hierop neerkomt: als Schilder meedeelt aan de synode, dat hij, met behoud van (of reserveerende, zooals de juristen schijnen te zeggen) al zijn rechten en inzichten (inzichten kan weg, als je het alleen als een kwestie van rechten ziet) zich de facto aan de schorsing onderwerpt, en over haar in beroep gaat bij de volgende synode, zou de synode de schorsing opheffen.^7.

6. De conferentie te Bloemendaal werd gehouden van 19 tot 21 juni 1944 en was georganiseerd door J.W. Bonda te Oegstgeest. Er was een twintigtal personen aanwezig, waaronder de hoogleraren G.C. Berkouwer, F.W. Grosheide, D. Nauta, J.H. Bavinck, H. Dooyeweerd en D.H.Th. Vollenhoven, de Kamper lector R.J. Dam en de predikanten S.G. de Graaf, C. Veenhof, F. de Vries, R. Schippers, M.B. van 't Veer en E.G. van Teylingen. De samenstelling bestond dus, naar de typering van Schilder zelf uit ‘synodalen èn niet-synodalen, om dan samen eens te praten en te komen tot een mogelijkheid van terugkeer van den vrede’, in: W.G. de Vries, K. Schilder als gevangene en onderduiker, Groningen, 1977, pag. 181-182.

7. R. Schippers aan Schilder, 21 juni 1944. Zie: Schilder aan Schippers, 22 juni 1944. Archief-Schilder.

[p. 217]

Tot zoover het citaat. Ik liet den naam van den man, die deze idee opperde, weg, omdat ik geen toestemming heb, hem hier te publiceeren. De man-in-kwestie is wel meer wars gebleken van aanwezigheid van getuigen en van schriftelijke aanteekening betreffende zijn voor de kerk beslissend doen en laten. Genoeg zij, dat het iemand was, die in de synodale handelingen een eerste viool speelde.

Natuurlijk ben ik op dit onwaardige gesoebat om mee te knoeien niet ingegaan. Stel u voor: een kantonrechter beschuldigt u van roofmoord, gij vindt dat gruwelijke lasterpraat, de man weet dat, maar geeft u geen kans tot verweer, wijst uw rècht op het officieel indienen van dit verweer van de hand, verklaart u meteen na 14 dagen strafwaardig, en ‘straft’ u ook metterdaad, en laat dan langs een omwegje u vertellen: erken nu maar, dat ge de facto u aan de straf onderwerpt, dan is 't zaakje weer in orde...voorloopig; en stel u dan meteen maar voor, dat de rechter had gezegd: ik sprak recht in den naam van den Heere Tsebaoth...Wat zoudt ge van den sinjeur zeggen? En van zijn ‘leiding des H. Geestes’?

Let wel: ik heb tijdens de schorsing niets gedaan, waaruit bleek, dat ik ze niet de facto erkende. Niet dat ik het zóó noodzakelijk vond; integendeel: een schorsing als de mijne, die zóó apert ingaat tegen de Schrift en kerkorde (verscheiden rechters spraken dat indirect reeds openlijk uit) behoefde niet worden erkend, ook niet ‘de facto’. Maar ik kon destijds niet preeken, en ook geen college geven of tentamens afnemen. Met andere woorden: de heeren kregen geen kans te zeggen: de facto erkent hij de schorsing niet.

Maar een briefje: ik buk, ik buk, dat zou al voldoende zijn geweest? Als de man maar bewees, te bukken, niet zoozeer voor Gods naam, als wel voor de aanroepers van Gods naam! Het is wanbestuur, anders niet.