Verzamelde werken 1944-1945
(2001)–K. Schilder–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 182]
| |
29. Brieven aan een jongeren tijdgenoot, no. 14. Over christen-socialismeGa naar voetnoot1.Amice,
In de bevrijdingsdagen liep de jeugd voor mijn venster te blaten van den langen weg naar Tipperary èn - van de ‘socialen’, die wèg moesten: Weg met de socialen
Leve de Willemien,
Oranje boven!
En wat daar verder volgt. Het laatste liedje stamde uit den tijd, dat ‘socialen’ en Oranjeklanten vuur en vlam spuwden tegen elkaar. Het melodietje schijnt den zang gered te hebben tot op den huidigen dag. Tegen den tijd evenwel, dat de jongens en meisjes van daareven thuis kwamen van de Oranjejool, was bij vader een krantje bezorgd. Het krantje kweelde anders dan de jongelui: Leve de Socialen
Leve ook Wilhelmien,
Oranje boven!
Socialisme, Socialisme, - iets anders slaat de klok niet. We kregen eerst het personalistisch socialisme, waarover ik al met je keuvelde. Nu komt daarnaast het gekerstend socialisme. Je hebt zeker ook al gelezen, dat in Duitsland een C.D.U. (Christen Democratische Unie) den kop opstak en dat de Russen het nieuwe plantje niet hebben vertrapt onder kozakkenlaarzen. Als het waar is, dan is het verhaal het onthouden waard. Maar nu krijgen wij ook in Vrij Nederland over dit gekerstend socialisme van C.D.U.-structuur iets te lezen. Het nummer van 23 juni 1945, zelf weer verwijzend naar Parool, wijst op de haast, waarmee het blad De Strijder twee weken na onze bevrijding den strijd aanbond voxor 't herstel van de voor-oorlogsche C.D.U.Ga naar voetnoot2. En thans kreeg | |
[pagina 183]
| |
het blad kennis van de oprichting van een Verband van Christen-Socialisten. Doel? Het staat er zoo: ‘onder menschen, die Christus als hun Heer belijden, te werken in de richting van het democratisch-socialisme’. Het is dus min of meer zoo iets als evangelisatie - maar dan in omgekeerde richting. En nu moet ik ineens denken aan dien besten vromen ouderling. Hij had een ongelooflijk mooien staat van dienst, en was een kind van God. Academisch was hij niet gevormd. Daarentegen was hij in de kerksfeer zóó thuis, dat hij de kerktaal als vanzelf overnam, ook zonder precies haar eigenaardigheden te begrijpen, of de draagwijdte van haar termen te overzien. De dominees nu hadden het nog al eens over de evangelisatie-objecten: je weet, dominees spreken graag latijn, als ze officieel doen. Evangelisatie-objecten waren de menschen, die ‘be-evangeliseerd’ werden (heelemaal juist of mooi is het zóó niet uitgedrukt). Welnu, als onze goeie broeder vertelde van zijn vele huisbezoeken bij zijn afgedwaalden - voor welk werk ik groot respect had - of van zijn toespraakjes in een of ander duister Pniël- of Rehoboth-zaaltje, dan diende hij z'n menschen altijd aan als ‘de objecten’. ‘De objecten waren erg opgewekt; de objecten hebben dapper meegezongen’. Nu, ik denk, dat die ‘menschen, die Christus als hun Heer belijden’ en die zich laten bewerken door de christen-socialistische propaganda voor en door deze marxistische evangelisatie ook ‘de objecten’ zullen zijn. De lijdende voorwerpen. Op de lagere school tenminste leerden wij, dat ‘object’ beteekende: lijdend voorwerp. Voor ditmaal houd ik me daaraan. Ik vrees, dat de, door ‘'t gekerstend socialisme’ te bewerken individuen, ofschoon eerst te boek staand als belijders van Christus, objecten zullen zijn van het christen-socialisme. Lijdende voorwerpen. Het christendom eruit, het socialisme erin. Toen wij jongens van rijper leeftijd waren, hadden we den mond vol van twee dames. Van Johanna Breevoort,Ga naar voetnoot3. die we een mirakel vonden, omdat ze vrouw was èn schrijfster van wat ons als christelijke romankunst werd aangeprezen in onze destijds nog al vlot prijzende kerkbodes. En van Enka. Die was eveneens vrouw èn religieus-socialiste, christen-socialiste. Religieus-socialiste. Enka kwam er bij de kerkbodes minder genadig af dan Johanna. De kerkbodes voorspelden, dat het socialisme van Enka haar christendom zou verteren. Waarschijnlijk wàs het al verteerd, voordat ze aan het socialisme zich overgaf. En heel onze jeugdpers spelde ons den gulden regel, dat christendom en socialisme niet te vereenigen waren. Wèg met de socialen - leve de Willemien, Oranje boven. Afgedacht van die toenmalige kerkbodes: de geschiedenis van het ‘religieuze’, het ‘christelijke socialisme’ is ook wel afschrikkend op dit punt. Ook wat de mànnen betreft in de combinatie. Ik herinner me de bekende leuze: een democratisch Godsbegrip; een evolutionistisch Godsbegrip; een pantheïstisch Godsbegrip. Het is nogal bizar: een democratisch Godsbegrip... Het staat te vreezen, amice, dat de herleefde C.D.U. een nieuw obstakel wordt in de via dolorosa van de zoogenaamde ‘tuchtoefening’ der synodo- | |
[pagina 184]
| |
cratisch geleide, en in dezen dus niet meer ‘Gereformeerde Kerken in Nederland’. Deze hebben destijds - 't was in 1936 - haar bekende besluiten genomen met betrekking tot hen, die leden waren van de N.S.B. en van de C.D.U. Die N.S.B.-besluiten werden vrij hevig gesaboteerd. Door kerkeraden, ja, ja, maar ook door synodeleden. En door meer dan één kerkelijke vergadering. In 1942, toen men den van pen en vrijheid beroofden eigen hoogleeraar Schilder te lijf wilde, en de kans ‘gebruikte’, zich zoogenaamd wegens de urgentie van een in brand staande kerk (!!!) te ontdoen van diens argumenten, waartegen trouwens de heeren nog nooit - we zeggen niet: hadden opgekund, doch: - getoond hadden òp te kunnen, toen was het al een schorsingsgrond, dat hij kerkeraden in overweging gaf, overeenkomstig artikel 31 der K.O. bepaalde besluiten niet te ratificeeren, wijl deze strijdig waren bevonden met Schrift en kerkorde. Ja, zeker, toen gold het een paar ‘leer’-formuletjes, waarmee de heeren nooit in de politieke moeite zouden kunnen komen. Maar toen de oorlog moeiten meebracht terzake van àndere, met name de bekende anti-N.S.B.-besluiten, ja, toen liep alles wat anders. De hooggeleerde Hepp schreef publiek - hij was professor in de ethiek - dat hij aan die N.S.B. (en C.D.U.)-besluiten in geen enkel opzicht gebonden was. Publiek, jawel. Maar tegen dezen professor gebeurde niets; hij was aan de Vrije,Ga naar voetnoot4. en vooral: hij had achter zich den steun van den Herautredacteur, dr. H.H. Kuyper, die zijn orgaan ‘gebruikte’ voor apologie van Duitsche schanddaad en gruwelpractijk, en zelfs voor Duitsche advertentie-immoraliteit. Andere synodeleden vertelden publiek, dat er kerkeraden waren, die rondweg weigerden, die besluiten inzake de N.S.B. uit te voeren. De heeren toornden niet tegen die kerkeraden, en zeiden geen honderdste part tegen hèn van wat ze later tegen prof. Schilder zouden uitgeven aan gewichtige bedenkingen, via de voor altijd zich blameerende pen van de heeren Nauta, Dijk en anderen. Integendeel, ze beriepen zich op die kerkeraden, als waren ze goede wegwijzers. De hoogleeraar Hepp zelf zei, dat VoetiusGa naar voetnoot5. het ook al wist, dat het soms godvruchtig was, bepaalde besluiten niet uit te voeren, en dat je er geen seconde aan denken mocht, alsdan te verklaren, dat het kerkverband nu meteen gebroken was. Enfin, je begrijpt de bedoeling wel: de een mocht alles, de ander niets. Het was immers in de leiding zelf mis, ook wat betreft de N.S.B.-geschiedenis? Vandaar het schandelijke meten met twee maten, dat vandaag ten hemel roept. Er zijn thans kerkeraden en predikanten, die tienmaal ‘erger’ dingen doen, dan de hoogleeraren Greijdanus en Schilder gezegd worden gedaan te hebben, maar met wie niets gebeurt...De tyrannie en het onrecht en de hiërarchie worden door de feiten altijd bespot, ook al bekeeren ze zich niet. Maar wat denk je: zou een kerkgemeenschap, die toen het nijpen ging, de besluiten contra de N.S.B. liet saboteeren, nu ineens weer zich herinneren, dat er óók besluiten zijn inzake de C.D.U.? En dus ook tegen het religieuze socialisme? En het personalistische? Gevaar vanwege den Duitscher is niet meer | |
[pagina 185]
| |
te duchten. Maar de leiding zal weer mis zijn: let op wat ik zeg: ze werpen de goed gereformeerden uit, maar laten de werkelijke ziekteplekken zitten. Ook het nakroost van Enka. Met compassie, je vriend
Adolphus Venator. |
|