Verzamelde werken 1942-1944

[p. 538]

Looze kalk^1.
Een wederwoord over de (zedelijke) crisis in de ‘Gereformeerde Kerken in Nederland’ (Groningen 1946)

Een woord vooraf

De eerste vergadering, die de vrijgemaakte kerken in het Noorden van ons land konden beleggen,^2. verzocht mij een eenvoudige brochure te schrijven ter weerlegging van de door dr. J. Ridderbos^3. in een geschrift ‘KERKSCHEU-

1. In de Mededeelingen van de Gereformeerde Kerken in de Classis Groningen, dat verscheen sinds 25 november 1944, begon Schilder in bijlagen met de bespreking en weerlegging van de brochure van J. Ridderbos, Kerkscheuring. In november 1945 verscheen de eerste druk van Looze kalk bij Erven A. de Jager te Groningen, gevolgd door een tweede druk in 1946.
Om de geladen toon van Looze kalk te kunnen plaatsen, wijs ik op de aankondiging van de brochure van J. Ridderbos in Reformatie Stemmen van 4 en 15 januari 1945 door ds. C. Vonk.
C. Vonk (1904-1993) was sinds 1973 predikant te Schiedam. Hij was een vurig voorstander van de Vrijmaking en heeft in brochures en in het blad Reformatie Stemmen veel gepubliceerd. Ook was hij auteur en redacteur van de reeks De Voorzeide Leer, Barendrecht 1955 e.v.j., waarin de Bijbel en de Gereformeerde Belijdenisgeschriften worden behandeld.
Vonk noemde de brochure Kerkscheuring een schandelijk geschrift. Met name ook wegens de suggestie op pagina 20 van Kerkscheuring, dat Schilder eerst niet op de synode kon komen wegens vervolging door de Duitsers en dan opeens openlijk optrad op de vrijmakingsvergadering in de Lutherse Kerk te Den Haag op 11 augustus 1944.
We gaan op deze zaak, die duidelijk door Schilder uit de doeken is gedaan, nu niet nader in. Om de sfeer van deze tijd te tekenen, geven we wel door wat ds. Vonk verder schreef: ‘De Heraut verschijnt maar en prof. Ridderbos schrijft maar, tot ledig wordens toe, doch de “bezwaarden” moeten vrijwel nog beginnen. Wil men daaraan straks wat denken als ze zullen van wal steken? Kroppen wij maar voorloopig den boel op, tot berstens toe.’
De lezer dient bij de raadpleging van Looze kalk aan deze opwekking van ds. Vonk te denken.

2. Schilder denkt hier aan de ‘Classis van het Noorden’, die op 26 oktober 1944, kort na het begin van de Vrijmaking, samenkwam en ook afgevaardigden uit andere provincies omvatte.

3. Zie over hem pag. 32 noot. 39
Omdat met name de leeruitspraak inzake verbond en doop, op 8 juni 1942 vastgesteld, hier in het geding is, geven we daarvan de kern weer:
‘dat daarom - overeenkomstig hetgeen de synode van Utrecht 1905 (Acta, art. 158) uitgesproken heeft - “het zaad des verbonds krachtens de belofte Gods te houden is voor wedergeboren en in Christus geheiligd, totdat bij het opwassen uit hun wandel of leer het tegendeel blijkt”; al heeft de synode daaraan ook terecht toegevoegd, dat dit “geenszins zeggen wil, dat daarom elk kind waarlijk wedergeboren zou zijn”’ (Acta 1940-1943, art. 682).

[p. 539]

RING’ gegeven dusgenaamde ‘voorlichting der gemeenteleden’ aangaande wat hij noemt ‘de crisis in onze kerken’.^4.

In de volgende bladzijden tracht ik - dr. Ridderbos' betoog op den voet volgende - aan dat verzoek te voldoen. Mijn bibliotheek staat me daarbij niet ten dienste; de daaraan te wijten schade zij verontschuldigd.

Dr. Ridderbos zegt van zijn brochure: ‘Natuurlijk is voor den inhoud alleen de schrijver verantwoordelijk’. Dat begrepen we. Wat niet ieder begrijpt is dit, dat de beide laatste ‘synodes’, waaronder het instituut van ‘De Gereformeerde Kerken in Nederland’ gebukt gaat, haar ‘kracht’ al zoo vaak hebben gezocht in mondelinge ‘toelichtingen’, of in gedrukte publicaties van particulieren of semiparticulieren inhoud (al of niet onderteekend door haar moderamina), welke dan in de plaats van officieele rapporten en Acta met bijlagen komen, en waarmee zij - als waren zij permanente besturen - haar eigen bestaan naar believen rekken, zich van besluit tot revisie van het besluit voortsleepen, den draad van haar gelegenheidspropaganda naar de behoefte van het oogenblik voor zichzelve weven, en aldus, zoonoodig, achter het niet officieel karakter van eerst als officieel aangemerkte stukken achteraf weer zich verschuilende, de kans grijpen, haar als altijd betreurenswaardige utiliteits-politiek te voeren. Een merkwaardig voorbeeld daarvan publiceert het orgaan ‘Reformatie Stemmen’ in zijn gedocumenteerd verhaal over de reeds uit zedelijk oogpunt sléchte bejegening van den toenmaligen candidaat H.J. Schilder, b.v. nr. 12, bl. 7 en nr. 13/14, bl. 9.^5.

In vollen ernst spreek ik voor mijn deel de hoop uit, dat Gods zegen ruste op deze zwakke poging om velen klaarder te doen zien, wat de beteekenis is van de ‘vreeselijke’ gebeurtenissen, die voor rekening van deze ‘synodes’ liggen, en die zij al maar weer trachten te maskeeren, niet het minst met behulp van de goed gesneden pen van dr. J. Ridderbos. Dat het polemisch element in dit antwoord domineert, laat zich verstaan.

4. Deze brochure werd uitgegeven door uitgeverij J.H. Kok te Kampen en is gedateerd 9 september 1944, met in het inleidend woord: ‘De generale synode verzocht mij, een eenvoudige brochure te schrijven ter voorlichting der gemeenteleden aangaande de crisis in onze kerken’.

5. Het blad Reformatie Stemmen werd in september 1944 gestart. De artikelen waren niet ondertekend wegens de druk van de Duitse bezetter.
Na de bevrijding van Nederland werden in nummer 23 van 5 juli 1945 de namen van de schrijvers van de artikelen in de nummers 1-18 gegeven. Deze nummers werden meteen herdrukt, nu met vermelding van de naam van elke scribent.
In de door Schilder vermelde nummers geeft H.J. Schilder een relaas over zijn wering van de kansel. (Zie over hem noot 5 op pag. 214)
Strikt genomen was dit blad de voorloper van het Gereformeerd Gezinsblad en het latere Nederlands Dagblad. Zie B. van der Ros (red.), Het christelijk dagblad in de samenleving, Leiden 1991, pag. 173.

[p. 540]

Nov. 1944, K. Schilder

Bij den tweeden druk

P.S. In maart 1945 is de copie voor herdruk afgegeven; oorlogs- en papiermoeilijkheden vertraagden de verschijning, doch maakten enkele aanvullingen mogelijk.