Verzamelde werken 1940-1941

[p. 95]

11. Nationaal-socialistisch protest^1.

We hebben indertijd geschreven over het comité ‘Terug naar het Evangelie’, en de spreekbeurt, die dr H.W. v.d. Vaart Smit^2. daarvoor vervulde.^3. We toonden aan, hoe dr v.d. V.S. onder de nationaal-socialisten optrad. We zijn daarvoor behoorlijk van allerlei leelijks beschuldigd, en blijven toch dankbaar, dat we het gedaan hebben.

Thans schrijven twee bladen over aanverwante kwesties. Het ééne is ‘Eenheid door Democratie’,^4. dat we volgende week hopen te citeeren.^5. Het andere is ‘Evangelie en Volk’. Dat het blad een nationaal-socialistisch stempel vertoont, is ieder duidelijk, die de namen van den ‘opstelraad’ leest: G.J.K. baron van Lynden van Horstwaerde,^6. dr W.Th. Boissevain,^7. ds mr L.C.W. Ekering,^8. mr dr F.P. Guépin,^9. J. Kranenburg,^10. J.H. Scholte.^11.

In het nummer van 15 Jan. 1940 (2e jrg. nr. 5) komt onder den titel ‘Witte Terreur’(!) een ‘ingezonden’ voor van datzelfde vomité, waarvoor dr v.d. Vaart Smit zijn religieuze toespraak hield, met verzoek op de convocatiekaart, uiterlijk kenteekenen (als fascistengroet e.d.) te vermijden.

In dit ‘ingezonden’ wordt een en ander gezegd over dr L.D. Terlaak Poot,^12. hervormd predikant van Den Haag, tevens reserve-veldprediker. Het blad herinnert eraan, hoe aan dezen predikant ‘bij de debatten over de defensie-

1. Uit: De Reformatie, 2 februari 1940.

2. Dr. H.W. van der Vaart Smit (1888-1985), predikant van de Gereformeerde Kerk te Zwijndrecht-Groote Lindt tot 1936, directeur van het Nederlandsch Christelijk Persbureau. Zie: De Haas, V, pag. 237, 238.

3. Zie: De Reformatie, 22 oktober en 5 november 1937.

4. Eenheid Door Democratie, Propaganda-orgaan der Nederlandsche beweging voor Eenheid Door Democratie, 2 december 1939.

5. Zie: De Reformatie, 9 februari 1940 (‘Persschouw’).

6. G.J.K. baron van Lynden, heer van Horstwaerde en Riethoven (1886-1964), lid van de Algemene Raad van de N.S.B.

7. Dr. W.Th. Boissevain (1880-1945), hervormd predikant te Leiden, lid van de N.S.B. Zie: BLGNP, III, pag. 45-47.

8. Ds. mr. L.C.W. Ekering (1889-1964), hervormd predikant te Amsterdam, lid van de N.S.B.

9. Mr. dr. F.P. Guépin (1904-1973), lid van de N.S.B., wethouder van Amsterdam van 1941 tot 1945.

10. Niet getraceerd.

11. J.H. Scholte was voorzitter van het nationaal-socialistisch comité ‘Terug naar het Evangelie’ te Den Haag.

12. Dr. L.D. Terlaak Poot (1890-1974), hervormd predikant te Den Haag. Hij werd bij Koninklijk Besluit van 28 augustus 1939 aangesteld als reserve-veldprediker.

[p. 96]

begrooting in de Tweede Kamer nationaal-socialistische sympathie ten laste gelegd werd’.^13.

Vervolgens wordt medegedeeld, dat de minister een onderzoek deed instellen; en dat daarbij werd geconstateerd dat genoemde predikant ‘geen lid was van het Comité “Terug naar het Evangelie”’, volgens het blad was dit een ‘natuurlijk geheel overbodige en misleidende vraag, want dr Terlaak Poot was geen lid van het Comité, doch lid en voorzitter van den “Raad van Advies en Contact” van voornoemd Comité’.

Op deze mededeeling volgt dan het verdere relaas. Dr Terlaak Poot verzekerde geen N.S.B.-er te wezen. Het moderamen van den kerkeraad der Herv. gemeente hielp ook een handje. De minister handhaafde dr Terlaak Poot in zijn functie van veldprediker.

Intusschen dankt het comité in dit door voorzitter en secretaris-penningmeester onderteekende stuk voor zijn diensten, aan het comité bewezen. ‘Wij kwamen’, zoo lezen we, ‘met dr Terlaak Poot in contact door middel van den leider der “Orde van Getuigen van Christus”, den heer G.J.K. baron van Lynden van Horstwaerde, ontmoetten bij hem een open hart voor onze bedoelingen - (menige schriftelijke verklaring daarvan bewaren wij als dankbare herinnering) - en zagen hem later optreden als lid en voorzitter van onzen “Raad van Advies en Contact”’.

Gemelde ‘Raad van Advies en Contact’ is wel ontbonden, zoo lezen we, maar, ‘al bedankte niemand van zijn leden, ook de voorzitter niet, zoo is de laatste actie van den voorzitter geweest dat hij ons Kerstmis 1938 een spreker bezorgde’.

Verder verklaart het stuk: ‘Het is ons niet duidelijk, hoe dit beklemtoonen (door dr Terlaak Poot) van de instemming met de houding der Chr. Historische Unie ten opzichte van de N.S.B. en hoe dit stelling nemen naar letter en geest, in overeenstemming te brengen is, met de houding, die wij van dr Terlaak Poot in 1937 en 1938 ondervonden hebben.

Daar is iets in, dat ons onwaarachtig aandoet en onder den druk van terreur aan dr Terlaak Poot blijkbaar ontwrongen is.’

Hoe gekrenkt de heeren zich voelen leert volgende uitlating: ‘Zulke personen

13. Het antirevolutionaire Tweede Kamerlid ds. C. van der Zaal citeerde in de zitting van 6 december 1939, tijdens de behandeling van de begroting van het ministerie van Defensie voor 1940, uit het nummer van Eenheid Door Democratie van 2 december 1939, dat een artikelen-serie van Terlaak Poot in de 's-Gravenhaagsche Kerkbode ‘droop van nazi-propaganda’.
Het christelijk-historisch Kamerlid dr. H.W. Tilanus protesteerde in een interruptie tegen deze kwalificatie. Twee dagen later kwam Tilanus op dit punt terug en voerde aan, dat het oordeel van Eenheid Door Democratie was gebaseerd op een onvolledige, tendentieuze weergave in de N.S.B.-pers van Terlaak Poots artikelen. Van der Zaal wees hem er toen in een interruptie op, dat Eenheid Door Democratie zich baseerde op een bulletin van het Nederlandsch Christelijk Persbureau. Zie: Handelingen Tweede Kamer, 6 en 8 december 1939.

[p. 97]

doen meer kwaad, dan wanneer zij ons nooit tegemoet gekomen waren. Dat zeggen we ook op het geval-Ouwerkerk’.^14.

Natuurlijk kunnen wij ons niet verder hierover uitlaten. Maar deze dingen zijn publiek. We meenen in het bovenstaande reden te hebben voor de vraag: Zijn wij waakzaam genoeg?

Ik geloof het eigenlijk niet. De verkapte N.S.B.-organisaties zijn vele.

14. H.L.G. Ouwerkerk (1902-1968), evangelisch-luthers predikant te Purmerend, hield op 29 oktober 1939 een spreekbeurt in de Lutherse Kerk te Alkmaar, georganiseerd door het comité ‘Evangelie en Volk’, een mantelorganisatie van de N.S.B. Tegen dit door velen als misbruik ervaren gebruik van een kerkgebouw werd geprotesteerd. Zie: Eenheid Door Democratie, 28 oktober 1939. Bij Koninklijk Besluit van 21 november 1939 werd Ouwerkerk benoemd tot reserveveldprediker. Per 13 juli 1941 legde Ouwerkerk zijn ambt neer.