Een schriftgeleerde aan het Woord. Deel 2

11. Een preek over het evangelie van soevereine genade

Wanneer Schilder wordt uitgenodigd op zondag 28 september 1947, tijdens zijn tweede reis naar de Verenigde Staten van Amerika, een preek te houden in de Protestant Reformed Church te Sioux Falles, South Dakota, die wordt uitgezonden via de radio in ‘the sovereign grace hour’, houdt hij een preek over het evangelie van soevereine genade aan de hand van Zefanja 1:9a.

Schilder begint deze preek met een uitvoerige verklaring van de eigenaardige uitdrukking ‘allen die over de drempel springen’. Hij laat zien, dat in de tijd van de profeet Zefanja, vlak voor de verovering van Juda en Jeruzalem door het Babylonische Rijk, de invloed van heidense gebruiken, zeden en godsdienst groot is. Het volk Israël valt steeds meer af van de Here, buitenlanders komen terecht op de belangrijke posten en de heidense cultuur infiltreert al meer het kerk-volk van Israël. De pogingen van koning Josia om tot reformatie te komen zijn op niets uitgelopen. Dan neemt de profeet Zefanja het woord. Hij ontziet de buitenlandse infiltranten met hun heidense gewoonten niet en roept Gods oordeel over hen uit. Een van die heidense gewoonten was het ‘springen over de drempel’. Schilder legt uit, dat het een oude kanaänietische gewoonte was om door het begraven van iemands lichaam onder de drempel van een huis de gunst van de goden te kopen. Zo'n drempel was dan tevens heilig; men stapte daar niet meer op, maar sprong erover heen. Het springen over de drempel was ook een oude filistijnse gewoonte. Sinds het

[p. 79]

beeld van de filistijnse god Dagon door de kracht van Israëls God in scherven was gevallen en deze scherven op de drempel van Dagons tempel waren terechtgekomen, sprongen de priesters over de drempel heen. Zij hadden gezien dat de God van Israël machtiger was dan hun god Dagon, maar zij wensten dat niet te erkennen. Dat toonden zij door het springen over de drempel. Deze dubbele achtergrond van het drempelspringen duidt Schilder in zijn preek als een binnendringen van de wereld in de kerk des Heren. De kanaänietische eigengerechtigheid en de filistijnse zelfverheerlijking verheffen zich tegen de Here, tegen zijn Woord van soevereine genade, tegen het enig zoenoffer van Jezus Christus. Daartegen toornt de profeet Zefanja. Schilder trekt de lijn dan door. Het is ook voor de kerk van nu om van te huiveren! Want Gods toorn komt over een kerk die zich aan allerlei synthese overgeeft, die het evangelie van soevereine genade niet meer predikt en die roemt in eigen kracht. Gezien het voortschrijden van de tijd - de einden der eeuwen zijn op ons gekomen! - gaat dit woord van Zefanja ons rechtstreeks aan, aldus Schilder. Laat de kerk ervoor zorgen, dat het evangelie van vrije genade gepredikt blijft worden. Laat de kerk dat evangelie met geen enkel ander ‘evangelie’ verbinden. ‘Ziet niet naar onder den drempel, naar het bloed der menschelijke zelfverlossing, maar ziet op naar boven den drempel, ziet op naar het bloed van het aan het kruis verhoogde Lam, dat alleen reinigt van de zonden.’

In juli 1938 was Schilder uitgenodigd om in het voorjaar van 1939 een lezingentoernee door de Verenigde Staten te maken. In Amerika was het reeds gedurende lange tijd de gewoonte prominente figuren uit de Gereformeerde Kerken uit te nodigen, hetgeen voor de gereformeerde gemeenschap in Amerika altijd weer een bijzondere gebeurtenis was. Schilder genoot ook in de Verenigde Staten binnen gereformeerde kringen grote bekend-

[p. 80]

heid en tevens was men op de hoogte van zijn polemieken en van de controversen die er binnen de Gereformeerde Kerken gaande waren. The Banner, het orgaan van de Christian Reformed Churches, had op 3 november 1938 een artikel van de hand van ds. H.J. Kuiper opgenomen, waarin deze voor de komst van Schilder waarschuwde. Hij vreesde dat Schilder, die hij een ‘brilliant Reformed theologian’ noemde, de in Nederland aanwezige ‘leergeschillen’ naar Amerika zou overbrengen en dat discussies over het leerstuk van de ‘gemeene gratie’ - dat in 1924 voor een scheuring had gezorgd in de Christian Reformed Churches wegens de afzetting van ds. H. Hoeksema en de oprichting door deze van de Protestant Reformed Churches - opnieuw moeilijkheden zouden veroorzaken. Een aantal hoogleraren van het Calvin Seminary te Grand Rapids schreef Schilder, dat hij, gezien de ‘leergeschillen’ in de Gereformeerde Kerken en met het oog op de generale synode van 1939, zijn reis wellicht beter kon uitstellen. Maar er bleek slechts een kleine groep zich tegen het bezoek van Schilder aan de Christian Reformed Churches te keren, zodat de reis doorgang vond, mede dankzij een actief organisatie-comite in Amerika, waarbij W.B. Eerdmans te Grand Rapids, de uitgever van Schilders in het Engels vertaalde trilogie Christus in Zijn Lijden, leidinggevend optrad. Schilder vertrok op 28 december 1938 met het s.s. Veendam vanuit de haven van Rotterdam naar de Verenigde Staten en reisde daar van Oost naar West en weer terug. Zeven maal schreef hij in de maanden januari tot en met april 1939 in De Reformatie zijn ‘reisindrukken’, waarin hij zich een ras-journalist toonde. Hij behandelde allerlei in Nederland en in Amerika aan de orde zijnde theologische vragen en gaf ook zijn ervaringen met het land en zijn bevolking weer. Voor een sterk geïnteresseerd publiek, dat graag Schilders mening over allerlei theologische en kerkelijke zaken wenste te vernemen, sprak hij over de

[p. 81]

belangrijkste theologische onderwerpen, die hij de afgelopen tien jaar behandeld had. Het ging onder andere over de algemene genade, het verbond, de zogenaamde adiafora, Christus in de bijbelse geschiedenis, de pluriformiteit van de kerk, geloof en mystiek. In tegenstelling tot wat vooraf door sommigen was gevreesd, trad Schilder binnen de Amerikaanse verhoudingen niet polemiserend op, maar eerder als vredestichter. Op zijn initiatief werd er op 29 maart 1939 te Grand Rapids een conferentie belegd tussen de leiders van de Christian Reformed Churches en de Protestant Reformed Churches. Voor het eerst sinds vijftien jaar vond er weer een ontmoeting plaats tussen de leidinggevende figuren van deze kerken. Op 24 april 1939 keerde Schilder per s.s. Zaandam van zijn eerste Amerikaanse reis naar Nederland terug.^82.83.

In 1947 maakte Schilder zijn tweede Amerikaanse reis. Maar de houding van de Christian Reformed Churches tegenover hem was nu geheel anders dan in 1939. Toen was hij welkom geweest, nu vond hij daar gesloten deuren. En hoewel veel predikanten en gemeenteleden van de Christian Reformed Churches Schilder in zijn dogmatische en kerkrechtelijke opvattingen volkomen gelijk gaven, overheerste toch de vrees, dat ook in Amerika er kerkscheuringen zouden optreden. Reeds tijdens de overtocht aan boord van het s.s. Veendam had Schilder gelezen, hoe in de Verenigde Staten de verhoudingen lagen. In The Banner stond te lezen dat het permanent synodecomité van de Christian Reformed Churches van mening was, dat Schilder in de gebouwen van deze kerken niet mocht preken of zelfs spreken, omdat deze kerken met de vrijgemaakte Gereformeerde Kerken in Nederland geen correspondentie onderhielden. Toch hebben velen, predikanten en gemeenteleden uit de Christian Reformed Churches, Schilder bij zijn redevoeringen en preken gehoord. Want

82. J.J.C. Dee, Picturalia. Foto-biografie K. Schilder, Goes 1990, pag. 84-88. G. Harinck, De Reformatie, weekblad tot ontwikkeling van het gereformeerde leven 1920-1940, Baam 1993, pag. 359-364.

83. R. van Reest, ‘Opdat zij allen een zijn.’ Prof. dr. K. Schilder in zijn strijd om Woord en Kerk II, Goes 1963, pag. 149-156. In de 22e en 23e jaargang van De Reformatie verschenen van de hand van Schilder een aantal reisindrukken. Hij vermeldde daarin echter niet de radio-kerkdienst vanuit Sioux-Falls; wel schreef hij over de (financiële) krachtsinspanning van de Protestant Reformed Churches om door middel van een radiozender bezig te zijn.

[p. 82]

in een druk bezet programma sprak hij in de Protestant Reformed Churches over allerlei onderwerpen. De contacten met deze kerken, in het bijzonder met ds. H. Hoeksema, werden verstevigd en met veel predikanten uit deze kerken en uit de Christian Reformed Churches werd intensief gesproken. Dat bracht Schilder er toe te schrijven: ‘Gisteren zei een van de Christian Reformed Church: ze zijn bang, want ze weten, dat als Schilder vertelt, wat hij gelooft, en tegenover de synode van Nederland handhaafde, de mensen van de Christian Reformed Church in grote getale zullen zeggen: maar dat geloven wij ook.’ Gedurende de tweede Amerikaanse reis, die van eind augustus tot eind november 1947 duurde, leverde Schilder voor De Reformatie allerlei journalistiek proza, waarin dogmatische verhandelingen en reisindrukken elkaar afwisselden. Over de prediking van Schilder in Amerika schreef ds. J.D. de Jong, predikant in de Protestant Reformed Churches: ‘Wat onze mensen vooral zo trof in de redevoeringen en in de preken van prof. Schilder was de zuivere, gereformeerde, bijbelse lijn en grondslag. Persoonlijk zou ik het zo willen zeggen: krachtig is zijn Christusprediking. Hoe ziet hij de Christus in geheel de Schrift, ook terdege in het Oude Testament, waar velen bijna geen Christus schijnen te kunnen vinden. Profetisch is zijn blik altijd en op z'n eigen en ook eigenaardige manier predikt hij de rijkdom van Gods Woord. Daar is vloek en zegen, troost en vermaning. Sterke nadruk wordt gelegd op de verantwoordelijkheid. En ook is er bij hem een voortgaande eschatologische prediking, vooral zo noodzakelijk in onze tijd. Onze mensen, die hem verstaan konden, hebben genoten van prof. Schilder z'n preken en spreken. Hetzij dat 't ging over de antithese, over de antichrist, over de “algemeene genade”, over het verbond of over de Christus in het Oude Testament, beide, in lezing en preek, Gods volk werd geboeid, getrokken, gesticht, gestimuleerd en opgebouwd.’^84.

84. ‘Kerstprediking’, De Reformatie, 17e jrg. nr. 13 (25-12-1936).