Een schriftgeleerde aan het Woord. Deel 2

[p. 17]

Ter inleiding bij de preken

1. Verantwoording en korte karakteristiek

In de hier geboden tien preken en zes verslagen van Kerstpreken ontmoet men Schilder als de man die zich in zijn levenslange theologische en kerkelijke arbeid gegeven heeft aan de verkondiging van God en al zijn werken.

In de eerste preek, ‘Het besluit van den Zoon van God om den bliksem-oorlog te verwerpen’, staat de vraag centraal op welke wijze God het behoud van mens en wereld zoekt. Gods reddingsweg is de weg van de vleeswording van de Zoon en van zijn vernedering tijdens zijn leven op aarde; het is de omweg van de kribbe en het kruis van Christus.

In de tweede preek, ‘Het gericht des verbonds, dat Ezechiël zag’, vat Schilder het thema van het verbond aan. Het is zijn verdienste geweest, dat, via het door hem gegeven onderwijs, in de jaren dertig het verbond weer volop in de theologie en in de prediking is gaan functioneren. Schilder benadrukt niet alleen het genade-karakter van het verbond, maar juist ook de gehoorzaamheid van de mens in het verbond. Ook schuift hij de notie van de verbondswraak naar voren in geval van ongehoorzaamheid van de kant van de mens en stelt daar tegenover de verbondszegen in geval van gehoorzaamheid.

In de derde preek, ‘De prediking van de rechtvaardigmaking van den zondaar om niet’, treedt Schilder naar voren als de theoloog

[p. 18]

die de rechtvaardigheid die uit het geloof is, heeft gepredikt als de enige weg tot behoud voor zondaren. De volgorde van eerst rechtvaardigmaking en daarna heiligmaking is bij Schilder onomkeerbaar!

In de vierde preek, ‘De belofte van den Verbonds-God aan den hogepriester Jozua’, laat Schilder duidelijk uitkomen, dat de kerk altijd kerk heeft te zijn onder het Woord. Wanneer de kerk onder het Woord blijft, zal zij bewaard worden zowel voor bovenschriftuurlijke bindingen als voor roemen in eigen kracht. Schilder waarschuwt in deze preek voor valse schijn in de kerk en hij roept de kerk op in alle delen te leven naar de eisen van Gods verbond.

In de vijfde preek, ‘Het Christelijk gebed en de Drie-Enige God’, roert Schilder het thema van het gebed aan. Het is een preek die iets van de grote diepte van het bidden laat zien. Heilig ontzag en diep vertrouwen klinken erin door. Een theologische notie die van belang is, is om te zien hoe dicht Schilder het werk van de Heilige Geest bij Christus en zijn werk houdt.

In de zesde preek, ‘Het ambt van Jezus om te zijn de Man van Smarten’, behandelt Schilder, aan de hand van het wenen van Jezus bij het graf van Lazarus, de vraag wat dood-zijn is en wat leven is. De dood als gevolg van de zonde en het leven als gevolg van het geloof in het levend-makende Woord van Jezus staan in deze preek centraal. Schilder tekent Jezus hier niet als voorbeeld van menselijke smart wegens het overlijden van een vriend, maar als Ambtsdrager van God die van de dood genezen wil.

In de zevende preek, ‘De eenheid van Christus' lichaam, de

[p. 19]

Kerk’, geeft Schilder als het ware een korte samenvatting van zijn leer over de kerk. De kerk wordt getekend als congregatio en als coetus, onjuiste onderscheidingen worden afgewezen, de gevaren van de pluriformiteits-theorie worden in kaart gebracht. Maar vooral: de kerk als voorwerp van het geloof wordt gepredikt, waarbij slechts de ene maatstaf, die van het Woord van God, doorslaggevend is.

In de achtste preek, ‘De noodzakelijkheid van goede werken’, verbindt Schilder het leven voor Gods aangezicht in het heden met het begin en met het einde van de schepping van God. De verloste mens kan weer dankbaar leven voor het oog van zijn Schepper. Omdat het doel van de schepping van de mens het doen van goede werken is, handhaaft God dat doel ook, ondanks de zonde. De verlossing is dus niet iets nieuws, maar herstel van de mens, zoals hij van den beginne bedoeld was. Christen-zijn houdt dus in het ware-mens-zijn. De mens komt via de herschepping weer tot de bedoeling die God oorspronkelijk met hem heeft gehad.

In de negende preek, ‘De kracht en de zwakheid in de werking van het Woord des kruises aan Naäman de Syriër’, veroordeelt Schilder elke wijze van exemplarische prediking over (deze) historische oud-testamentische stof en zoekt hij hoe Christus zich in dit gedeelte van de Schrift openbaart. In 1 Corinthiërs 1 vindt Schilder kort samengevat wat de betekenis van Christus' komst in de wereld is. Het evangelie is voor de Joden een aanstoot en voor de heidenen een dwaasheid, maar het is Gods kracht tot behoud voor wie geloven. Deze elementen leest Schilder ook af in het verhaal van de genezing van Naäman de Syriër. Zo is deze preek een typisch heilshistorische, christocentrische preek over een oud-testamentisch verhaal geworden.

[p. 20]

In de tiende preek, ‘Des Heeren oordeel over de drempelspringers’, toont Schilder zich een krachtig prediker van het evangelie van soevereine genade. Hij wijst aan wat het enige bestaansrecht van de kerk is: het blijven prediken van het evangelie van vrije genade. Laat de kerk, zo waarschuwt hij, niet ten prooi vallen aan eigengerechtigheid en zelfverheerlijking.

In een zestal Kerstpreken ziet men Schilder, ook in de prediking over historische stof uit het Nieuwe Testament, als de heilshistorische prediker, die in het bijbelverhaal naar Gods openbaring in Jezus Christus zoekt. Meerdere elementen, voor de prediking van Schilder zo typerend, treden in deze verslagen van zes Kerstpreken duidelijk naar voren. In de eerste preek staat centraal dat God dwars door al het menselijke heen de gangen van de wereldhistorie bestuurt. In de tweede preek wordt de geboorte van Christus gevat in de grote verbanden van het boek Openbaring. In de derde preek wordt aan de hand van het lied van de engelen gesproken over Gods wijze van openbaren. In de vierde preek tekent Schilder Simeon die over Christus spreekt als de vervulling van alle Psalmen. In de vijfde preek laat hij zien hoe het deel hebben aan Christus altijd gepaard gaat met een weg van verdrukking. In de zesde preek beschrijft hij Gods wijze van openbaren, die altijd gaat van meer naar minder uitwendig licht en van meer naar minder uitwendige tekenen, maar die juist zo de mens doet komen waar God hem hebben wil, bij de kribbe en het kruis van Christus.

In een zevental gebeden ziet men hoe Schilder de gemeente die van God is, in de dienst van dankzegging en gebed voorgaat. In deze gebeden wordt duidelijk, hoe voor Schilder de inhoud van het geopenbaarde Woord onlosmakelijk met de inhoud van het gebed verbonden is. Alleen het Woord - en daarom niets dat

[p. 21]

daarboven uitgaat! Alleen het Woord - en daarom het besef van zonde en schuld. Alleen het Woord - en daarom het zoeken van Christus en de verzoenende kracht van zijn offer. Alleen het Woord - en daarom de reformatie van de kerk en van heel het mensenleven. In deze gebeden ontmoet men Schilder in zijn omgang met de heilige God binnen de tempel van de levende God, de gemeente van Christus.