Schriftoverdenkingen. Deel 2 (Verzamelde werken afdeling II)

Profiteren van de adiafora.

Maar ik heb......tegen u; dat gij de vrouw Izébel......laat leren en mijn dienstknechten verleiden dat zij hoereren en afgodenoffer eten.
Openb. 2:20.

Wanneer Micha in het Oude Verbond aan het volk als voor den gehelen verbondskring geldenden huisregel voorhoudt, dat in het verbond der genade alle dingen onder het geweld en onder den hoogdruk van een rechtsgeding komen te staan, dan vindt deze zijn oudtestamentische proclamatie der verbonds-ordening in het Nieuwe Verbond haar echo en vervulling.

Christus zelf is het daarom dan ook, die in den eersten wordingstijd der christelijke gemeente en gemeenschap, door zijn zeven brieven, op Patmos gedicteerd aan zijn gevangene, aan Johannes, en geadresseerd aan de zeven kerken van Azië, en dus ook aan Thyatire, den strakken ernst van deze rechtsgedingen Gods met woord en daad aan de gemeenten inscherpt. Zonder dit besef kan de groeiende gemeenschap van den nieuwen dag niet tot duidelijken wasdom komen.

In Thyatire bleek dit wel bijzonder duidelijk. Reeds lang was er onenigheid in de gemeente. Op de op gezette tijden weerkerende publieke feesten ter ere van de gilden toch was het gewoonte, dat bij den plechtigen maaltijd, die steeds op het feestprogram als een der hoofdnummers prijkte, vlees gegeten werd, dat eerst, ter ere van den hoogtijdag van het gilde, als offer had gediend in den afgodstempel. En des avonds, bij het tuinfeest, placht de wijn en het rumoer de mensen te verhitten; een vaak maar ál te vrij verkeer tussen de

[p. 169]

mannen en vrouwen van het gilde, of tussen jongens en meisjes, verleidde dezen dan dikwijls tot hetgeen niet oirbaar was. Eerst waren die gilden helemaal heidens geweest; maar sedert er christenen onder de leden gekomen waren, was er tegen deze feesten protest gerezen, in de vakorganisaties zelf, maar vooral onder de gemeenteleden. Een deel van hen had er bezwaar tegen, op het gilde-jaarfeest vlees te eten, dat aan de heidenpriesters voor een offerdoel was afgestaan geweest. Bovendien hadden zij als leden van de kerk en van het gilde geen vrijmoedigheid, het bijwonen van die al te ongebonden avondfeesten aan zich zelf, of aan hun kinderen toe te staan. Die ‘spijs’ leek hun niet goed, zulk ‘leven’ evenmin.

Een ánder deel van de gemeente echter vond, dat zulke bezwaarden spelbrekers waren in de organisatie, en wat al te ‘preciese’ broeders in de kerk. De organisatie was toch neutraal? Men moest toch weten te onderscheiden tussen vakbelangen en kerkbelangen? Men moest in de kerk wat ‘rekkelijker worden’; zulke feestjes waren zo erg niet. Want, wat die ‘spijs’ aangaat: een afgod betekende toch niets. Men kon heel dien afgodsrompslomp wel losdenken van dat overigens doodgewone vlees. En wat dat vrije ‘leven’ betreft: christenmensen moesten niet alle banden met de volksgenoten doorsnijden, en met de vakgenoten ook niet. De christenen ‘stonden’ immers ‘in de vrijheid, waarmee zij waren vrijgemaakt?’

Tot overmaat van ramp kwam toen de sekte der Nicolaïeten het twistvuur opstoken door zeer veel theoretisch geredeneer. Uit berichten van tijdgenoten krijgen we den indruk, dat haar voorganger, Nicolaüs, zelf wel ingetogen leefde, en zijn dochters eveneens. Alleen maar: hij wilde ‘ruimte’ zien ‘gelaten’ voor ánderen, die wat anders over de dingen dachten. Toen stelde hij de leus op van: de adiaforie van ‘spijs’ en ‘leven’. Dat wil zeggen: allerlei kwesties van ‘spijs’, ook dus de kwestie van dat eten van aan de afgoden geofferd vlees, en eveneens al zulke vragen betreffende het ‘leven’ of de ‘leefwijze’, moest men rekenen tot de z.g. adiafora. Wij vertalen tegenwoordig - men weet het - dat vreemde woord vaak met den vakterm: ‘middelmatige dingen’. We bedoelen dan daarmede: zulke kwesties, waarover geen uitdrukkelijk gebod, geen bepaalde uitspraak te vinden is in de Schrift, en waarin dus, bij gebrek aan bindende bepalingen, de een den ander vrij moet laten.

Nu hadden velen maar al te gretig van dit ‘ruime’ standpunt gebruik gemaakt. Zij waren wel blij met de redenering, die aan hun

[p. 170]

reeds bestaande praktijk achteraf een principiële theorie als onderbouw scheen te kunnen verlenen. Scherper gezegd: ze gingen profiteren van het feit, dat er van die middelmatige dingen waren. Wie kon hun wat doen? Welke kerkeraad kon hen hinderen, als zij den ‘vrijheids’ cirkel zo breed trokken als zij wilden? Er was toch immers geen bindend voorschrift? En dit profiteren van het bestaan der adiafora ging tenslotte zover, dat straks in Thyatire een vrouw opstond, die publiek, zoal niet onder goedkeuring, dan toch onder toelating van de leiding der gemeente, de theorie van Nicolaüs propageerde en verdedigde, en de praktijk zover dreef, dat haar volgelingen vrij bij de heidense offermaaltijden mee aanzaten en in sexuele ongebondenheid zich te buiten gingen, ook met - haar zelf.

Dit verloop der dingen in Thyatire moet ons tot waarschuwing zijn. Wanneer iemand in een bepaald geval niet weet, wat de wil des Heeren is, dan moet hij daarvan geen ‘partij trekken’, maar trachten, dieper in te dringen in de rechte uitlegging van 's Heeren wet en woord. Hij moet zich niet brutaal en ruw tegenover hén stellen, die manen tot voorzichtigheid; want niet tegen voorzichtigheid, maar alleen tegen onjuiste wetsuitlegging mag men strijden. Wie op de kwestie van de richtige wetsuitlegging zélf niet ingaat, of - vele vonden zoekt om een theorie pasklaar te maken voor een te voren begeerde losbandige praktijk, wie dus eigen gril en lust achteraf tracht te dekken met een vroomklinkende theorie, die heeft daarin bewezen, dat hij niet voor de wet des Heeren beeft, maar onvoorzichtig leeft, profiteert van de adiafora, en een aanslag pleegt op de heiligheid van het verbond, dat immers het klimaat meebrengt van 's Heeren rechtsgedingen. In elke rechtszaal komt onherroepelijk de corruptie binnen, wanneer partij of advocaat of rechter een eigenwillig gebruik maakt van de onzekerheid der wetsuitlegging op een bepaald punt. Wie even denkt aan het rechtskarakter van het verbond des Heeren met zijn volk, zal nu verstaan, waarom ook in de verbondsgemeenschap corruptie intreedt bij het profiteren van de aanwezigheid der adiafora. Al weet men niet precies, wat God zegt, het is de eerste vraag, wat Hij denkt of wil. Dien wil bagatelliseren, zodra men de ‘kans’ er voor krijgt bij het ontbreken van een ‘letter’, dát is letterknechterij, en erger: het is het verbond met God verkeren in een contract met een......vijand, dien men verschalken wil......Wee hem, die zijn God als zulk een ‘vijand’ behandelt; er is nog altijd het tiende gebod......