Schriftoverdenkingen. Deel 2 (Verzamelde werken afdeling II)

Akosmisme?

Maar dit zeg ik, broeders! dat de tijd voorts kort is: opdat ook die vrouwen hebben, zouden zijn als niet hebbende; en die wenen, als niet wenende; en die blijde zijn, als niet blijde zijnde; en die kopen, als niet bezittende; en die deze wereld gebruiken, als niet misbruikende; want de gedaante dezer wereld gaat voorbij.
1 Cor. 7:29-31.

Boeddhisten in Japan hebben in hun godsdienstige boeken soms heel bijzondere spraakmanieren, die ons, westerlingen, vreemd aandoen. Zij spreken van een ‘poort, die niet-poort is’, een ‘werk, dat niet-werk is’. De poort, waardoor men komen wil tot beter, hoger leven, is eigenlijk geen poort, zo zeggen zij. Want wanneer Boeddha in ons woont, dan zijn wij in den grond reeds lang met hem verbonden; dan zijn wij opgenomen in de eenheid en verbondenheid van God en mens, tussen wie geen onderscheid meer is. De dwaas, die deze eenheid nog niet ziet, hij spant zich in, om naar een hoger doelpunt te geraken. Hij zoekt de toegangs-poort, waardoor men ingaat tot een nieuwen weg, een ánder leven. Maar de wijze zoekt niet, hij spant zich niet meer in. Juist het tegendeel gebeurt: hij spant zich nooit meer in. Hij jaagt niet naar een doel, ver weg, want hem gingen de ogen open voor de volstrekte onderscheids-loze eenheid van den mens met God. De poort is niet-poort. De echte weg is: geen weg. Want we ‘zijn er’ in dit ‘zien’. Zo is het ook met het denken. Wij denken eerst, dat God en mens er twee zijn. En - zolang we denken, zijn ze ook twee, en liggen uit elkaar. Maar zodra de mens maar aflaat van zijn denken, en zich verinnigt en verenigt tot het niet-meer-denken, vloeien God en mens inéén. Het spreken

[p. 162]

van een onderscheid van God en mens, van hoog en laag, verliest men dan voor eeuwig; men weet nu, dat het ware werken niet-meerwerken is, dat het ware trekken dóór een poort het blijven is binnen de poort, en dat het ware denken neerkomt op het niet-meer-denken.

Zo wil de boeddhist onttrokken worden aan de dwaling dezer wereld, die altijd van het een naar 't ander jaagt, het een van 't ander scheidt en onderscheidt. Iemand heeft eens deze houding genoemd: het akosmisme. Hij proefde daarin een hebben, dat niet-hebben was, een bezitten, dat niet-bezitten was, een ‘vaarwel’ dus aan de wereld, een zich onttrekken aan den kosmos, d.w.z. aan de wereld zelf. Terecht zei hij: dit akosmisme is onchristelijk.

Maar als het onchristelijk is, is het dan óók niet onchristelijk wat Paulus schrijft aan de gemeente van Korinthe? Ook hij geeft een gebod, dat hierop neerkomt: hebben als niet hebben; bezitten als niet bezitten; wenen als niet wenen; blij zijn als niet blij zijn; handelen als niet handelen; getrouwd zijn als ongetrouwd zijn. Is dat soms ook niet een ‘vaarwel’ aan het leven? Akosmisme?

Neen, neen, het is niet hetzelfde. Want de boeddhist zegt: laat mij toch alle inspanning, alle doelstelling prijsgeven; Boeddha en ik zijn immers één; ik ben dus altijd in het doel. Hij stelt zich ginds geen doel meer in het verschiet. Maar Paulus wil het juist andersom. Hij zegt: bedenkt het wel, het dóel ligt vérder. De gedaante dezer wereld gaat voorbij. Het schema, dat vandaag ons bindt, en onze ogen boeit, het schema immers van de inrichting dezer wereld, het geldt vandaag wel degelijk nog. Alleen maar: het wordt straks doorbroken; het gaat voorbij. Dus moeten wij deze wereld niet verloochenen; doch in haar ons bereiden voor de andere wereld, en voor de weeën, die haar nadering verkonden. Ja, óók die weeën vragen thans reeds onze aandacht. Er komt een tijd, waarin Christus zomaar ineens zijn gelovigen oproepen kan tot den strijd tegen den Antichrist. Dan moet de man, die pas getrouwd is, zijn huis verlaten. Laat hij daarop rekenen. Het koninkrijk der hemelen noemt wat de mensen hier tot tranen toe beweegt soms oorzaak van het lachen voor Gods aangezicht, en omgekeerd. Daar kan vervolging komen; de man, de vrouw, die staat te wenen bij een open graf, moet haastig dan de tranen drogen, en vlieden naar een andere stad; in de eigen stad wordt 't zakenleven dan verstoord, de Antichrist verklaart hun goederen verbeurd. Dus moet men wenen als niet wenende, en blijde zijn als niet blijde zijnde, en in de wereld zó verkeren, dat men elken dag er uit kan gaan.

[p. 163]

Dit is geen akosmisme, maar een opendoen van de ogen voor het geheel der werken Gods. Die andere toekomst, die staat ook op zijn programma. En wie nu in het heden rekent op de toekomst, en in zijn ‘hier’ op ‘ginds’, die zegt niet, dat de tegenstellingen bij hoger licht verdwijnen, maar houdt juist vol, dat zij bestaan. Hij zal niet God en mens vereenzelvigen, maar ze juist van elkander onderscheiden. Hij laat niet God samenvloeien met de wereld, doch stelt naar het woord van God zijn aandacht open voor al wat God gemaakt heeft, maakt of maken zal, zover het hem bekend is. Hij vlucht niet uit de wereld, komt ook niet ‘boven’ haar uit, en zingt geen liedje van weg-willen tegen de wereld aan. Want waar ter wereld kan hij hier en heden God anders dienen dan in het raam van het levend heden? Het zou een fraaie knecht zijn, die de werkplaats ontvluchten of ‘boven’ haar ‘uit’ getild wezen wou. Alleen maar, in de wereld werkende, en het ogenblik van het heden erkennende als den enigen tijd, die ons den dienst van God in ons levend heden mogelijk maakt, breiden wij ons uit tot heel den tijd, en heel de ruimte, waarin God ons door het Woord zichzelf met ons werkzaam toont. En, den gansen kosmos, heel de wereld, plaatsend ónder God, wenen wij als niet wenend, en zijn blijde als niet blijde, omdat wij in het heden bereid zijn voor de toekomst, door Hem, die in het verleden ons van bovenaf geboren heeft, door Hem, die ons heeft liefgehad.