Schriftoverdenkingen. Deel 2 (Verzamelde werken afdeling II)

De consequentie van den Vader.

Een os zult gij niet muilbanden, als hij dorst.
Deut. 25:4.

De Heere God is voor zijn volk Despoot - de bijbel zegt het zelf zo - maar ook weer altijd Vader. Dat vaderschap nu breidt Hij uit tot heel den kring, waarin het gelden wil. Niet over een individu, maar over héél zijn vólk. Niet over dat volk alleen, want, omdat niemand los staat van het complex der levensomstandigheden, waaronder hij groot wordt, daarom breidt God zijn vaderschap ook over het land van zijn volk uit. En omdat zijn vaderschap met ‘despotie’ verbonden is en dus steeds vol is van de hoogste heerlijkheid, van transcendente majesteit, daarom wil Hij dat dit zijn vaderschap zal schijnen ook tot wie ‘buiten zijn’. Dat is: ook tot de vreemden van dat volk, opdat zij proselieten worden. Ook tot de grensbewoners moet het schijnen met zijn licht, ook tot de armen van zijn volk dus, opdat hun ogen niet verblind worden, dof van ellende. Ja, héél dat leven, héél dat land, ál de geledingen van dat volk, tot aan de stomme beesten toe, moeten weten, dat Israël, het verbondsvolk, een Despoot heeft, die óók Vader is, de transcendente, maar óók immanente God.

Daarom legt God de Vader den weerschijn van deze vaderlijke despotie over álles in het leven van zijn volk straks heen. Hij is daarin zeer consequent. Let maar eens op de consequentie, waarmee het motief der sabbatsgedachte in heel de wetgeving van het bondsvolk volgehouden wordt. De farizeërs maakten later van dat sabbatsgebod een letter zonder geest. De sabbatsviering werd hun een last, al zwaarder om te dragen. Zij stonden immers met den rug naar Christus toe, den rustaanbrenger, die den sabbat zou verklaren, én vervullen. Doch anders dan die farizeërs, die de wet verknoeiden, sprak toch de taal der wet zelf. In Exodus 20 zegt God, dat Israël rusten moet op zijn sabbat, omdat God zelf gerust heeft. Dat is

[p. 137]

de diepste grond. In God is werken zaligheid, en daarom rúst. In God is de arbeid, én de genieting van zijn vruchten immer één. Nu heeft die God zich echter aan zijn volk bekend gemaakt door het Woord, door wet en evangelie. Daarom verneemt óók dat vólk den evangelischen wetsregel, die het werken saam doet vallen met het rusten. God predikt aan dat volk zijn eigen scheppingsrust. Maar Hij doet meer nog. Want na Exodus 20 volgt Deuteronomium 5; en daar toont de Heere aan Israël, dat er nog een ándere grond voor het vólk is, om den sabbat te houden. Dat volk is zelf ook eens dienstbaar geweest in Egypte, onder een despoot met ijzeren roede. Toen is het weer daaruit getrokken door een sterken arm, d.w.z. een arm, die nóg ‘despotischer’ kon zijn, dan die van Farao. Een arm, die kon verdrinken en begraven - gans een heir. Diezelfde arm-van-stérkte echter heeft dat vólk tot rúst gebracht. Dat hele volk heeft dus in eigen leven ondervonden, dat God voor den verbondskring despotie en liefde sáám wil voegen. En nu het volk ontslagen is van het diensthuis, en tot rust gebracht is in het beloofde land, of daarin komen zal, nu moet het zelf bij voorbaat voor het nieuwe land de wet aanvaarden, dat voortaan álles daar den sabbats-vrede heeft af te schuiven. Door álle nevelen heen moet dat sabbatslicht nu voortaan breken. In álle volksverhoudingen moet zich weerspiegelen de grote gedachte, dat Israël niet meer staat onder den menselijken, vreemden drijver, maar zich legeren kan onder den eigen despotischen herder. Dat zijn werken nu is ontdaan van het element der slavernij. Dat reeds in al zijn arbeid, vanwege den komenden Christus, het rustmoment aanwezig is.

Vandaar dan ook, dat men een armen man niet, al is hij ook een pand verschuldigd, zijn opperkleed als pand onthouden mag, al is het ook maar voor één nacht. Het kon zijn déken zijn. Die berooide man moet weten, dat in dit volk de harde plicht nooit is geabstraheerd van de zachtmoedige genade. Dat lijden nooit is los te denken van den groten vrede. Dat despotie hiér nooit is zonder vaderliefde. Zo mag men óók een armen dagloner niet verdrukken. Hij moet nog 's avonds loon ontvangen, opdat er géén dag in zijn leven kome, waarin het werken los zou staan van het genieten. Het kleed der weduwe mag niemand nemen. Een vergeten schoof, al is het op eigen akker, mag de eigenaar niet expres nog weg doen halen. Want die weduwe moet dat kleed bewaren kunnen, wijl armoede in den bondskring nooit absoluut mag zijn, nooit zonder bondsvervúlling. En het genot van den rijken akkerheer mag nooit voor hem alleen

[p. 138]

zijn; dus zal de weduwe en de wees, en zelfs de vreemde, van zijn oogst nalezing mogen doen. Dat zelfde geldt ook van den olijvenoogst. Wie de olijven eenmaal afgeslagen heeft, moet niet nóg eens den boom nazoeken; want weer moet weduwe, en wees, en vreemdeling voor zich iets kunnen vinden.

En al deze bepalingen lopen ten slotte uit op de nu zelfs tot de dierenwereld zich uitstrekkende verordening, dat men een os, die dorst, geen muilband aan mag leggen. Ook zelfs dat stomme beest moet ondervinden, dat men in den kring van het genadeverbond het werken nimmer losmaakt van het genieten. Dat nooit de drijver absolutistisch wordt, dat nooit het loon van het werk gescheiden wordt, maar dat zij in elkander overvloeien. Het beest mag eten onder het dorsen van de vrucht, die het zelf bereidt.

Zo klinkt dan in dit alles een machtige boodschap: de consequentie van den Vader. Hij heeft het verbond van zijn liefde niet opgesloten in een huis van vrome ingetogenheid, waarin alleen dat vólk mag binnentreden, maar het moet de wéreld straks verlichten, de armsten en de slaven, ook de barbaren. Ja, zelfs de stomme beesten moeten de vreugde vóelen, die er is in den dienst van God. Want Gods verbond is niet gesloten met een sèkte, maar met de kerk, die de wereld en haar levensvlak in al zijn breedten heeft te verlichten. En daarom zal de man, die God alleen maar als despoot kent, nooit anders kunnen zijn dan de inconsequentie. Hij heeft in het verbond van de genade nog nooit recht rondgezien. Want dáár is tussen arbeid en beloning geen afstand.

Ook geen fusie.

Maar een hoge éénheid.

Een eenheid, die de wet en het evangelie steeds bij elkander houdt. En die gemaakt heeft, dat de Christus straks als Paasvorst kon worden uitgeroepen, niet maar over een tempelhuis, kadastraal bekend in de stad-met-Tempel (en met concurrerende gebouwen), doch over de stad-zonder-tempel, de stad, die overal tempel is.