Schriftoverdenkingen. Deel 2 (Verzamelde werken afdeling II)

Verlating.

Ik deed mijn liefste open, maar mijn liefste was geweken: hij was doorgegaan; mijn ziel ging uit wegens zijn spreken; ik zocht hem, maar ik vond hem niet; ik riep hem, doch hij antwoordde mij niet.
Hooglied 5:6.

Bestaat er zo iets als ‘geestelijke verlating’? Er zijn er, die er elk ogenblik zeer verzekerd van durven spreken; er zijn er óók, die ten stelligste het bestaan ervan ontkennen.

De lieden van de eerste groep, die zo mákkelijk ervan reppen, hebben de neiging, om in allerlei gevallen, waarin hun eigen leven van goede werken en van godsvrucht ledig is, en dor, en onvruchtbaar, dit alles te verklaren uit ‘geestelijke verlating’. Zij denken de werkelijkheid zich dan zó: wanneer het God belieft, hun zijn zegen te geven, en met hen in gemeenschap te treden, ja zeker, dán zal de volheid van zijn zegeningen als een weldadige dauw over hun leven heentrekken, en vruchten wekken. Maar wanneer het God niet belieft aldus te doen, dan treden de ‘gevolgen’ van deze soevereine schikking Gods, van dit intrekken van zijn hand, dadelijk in hun verlepte, arme ziel voor den dag; zij voelen zich dan eenzaam, en kunnen er maar niets aan doen. Ja, - misschien zijn ze niet eens meer voor dát gevoel van eenzaamheid ‘geestelijk’ genoeg. Zij zijn eenvoudig dood en dor, en daarmee uit. God heeft ze verlaten, en in die geestelijke verlating zullen ze net zo lang blijven tot het God behaagt, dien depressietoestand te breken, door weer tot hen terug te keren. Zij nemen zó maar over de sterke woorden der grote profeten, die immers ook zo vaak geklaagd hebben over hun verlaten-zijn-van God, en vragen niet, welke openbarings-historische achtergrond onder die profetische of lyrische zielekreten mogelijk zou kunnen liggen, en in rekening zou moeten komen voor het verstaan ervan.

Anderen daarom zeggen: ja maar, zó gemakkelijk gaat het niet. Gij moet uzelf toch niet gelijk maken met de grote helden in den strijd des Heeren, en in de zegepraal. De ziels-conflicten van ‘een’

[p. 120]

David, ‘een’ Jesaja, ‘een’ Mozes of ‘een’ Jeremia moet ge niet zó maar overdragen op hetgeen gewone burgermensjes van vandaag ‘ervaren’ kunnen. Want - en nu gaan ze zeer zielkundig redeneren - want de éne ziel is de andere niet. En als een grote, een held, een gewéldig strijder voor het aangezicht des Heeren zijn zielsconflicten uitbeeldt in de zwaar dreunende taal van oosters leven, en van oosters coloriet, en dán van God-verlating spreekt, dan moet een dwergje van vandaag dat niet zo maar toepassen op zijn ‘ups and downs’, zijn op- en neergang in het ‘zieleleven’.

Wat zullen wij van deze dingen zeggen?

Wij zullen met geen van beide groepen meegaan.

Want tegen die laatste groep hebben wij dit bezwaar, dat zij over de werken van God, en over de mogelijkheden van zijn werk of zijn niet-werk zomaar beslissen wil langs den weg van zielkundig redeneren. De vraag wat God kan doen of laten in een mensenleven, dat is geen vraag van zielkunde, doch van openbarings-geloof.

Maar tegen die andere, die eerste groep, hebben wij óók onze bedenking. Zij neigt er toe, God de schuld te geven van de ‘dodigheid’, de dorheid van den mens. Zij verbreekt op dit punt den als algemeen erkenden regel van den samenhang tussen Gods werk en het onze; en zo stopt zij het geweten toe, omdat zij door eigenwillige lijdelijkheid, of door een valse theologie, de zonde van het verbondskind tot regel maakt, de genade tot een grote uitzondering, en zo de klacht, de aanklacht, smoort, die God soms opheft tegen zijn volk, wanneer het Hém verlaat.

In dat laatste woord steekt onze hand den sleutel in het slot van dit praktisch geloofsprobleem. Wanneer verlaat God ons in het verbond? Slechts als wij Hem, verlaten. Buiten het verbond wordt Farao niet ‘verstokt’, zonder dat hij zichzelf ‘verstokte’. En in het verbond wordt niemand van God verlaten, zonder dat hij zelf zijn God verliet. Die bruid van het Hooglied, was die soms zulk een strijdbaar held, zo'n reus, zo'n buitengewoon type als David, Mozes, Jeremia? Neen, zij geldt in de gelijkenis als een doodgewone bruid van lage geboorte en van kleinen levenskring en verzinnebeeldt overigens geen élite in Gods volk, doch heel Gods volk. En hoor nu eens, wat zij droomt, en hoe zij droomt. Zij droomt, dat haar bruidegom, inmiddels rechtens reeds de hare geworden, vraagt toegelaten te worden tot haar. En zij droomt nu verder, hoe zij hem ten antwoord geeft, dat dit voor haar ditmaal toch te veel moeite is. Zij zegt tot hem, al is het traag: ik doe het

[p. 121]

liever niet. Overdag vindt zij het een wonder, dat hij de hare zijn wil, en zegt alleen maar ja tot zijn liefde. Maar in den droom is het haar dan toch maar overkomen, dat zij het wonder in zijn liefde bagatelliseert, en neen zei tot dengene, die op haar liefde récht had.

En verder, - nauwelijks heeft zij haar onwil-van-een-ogenblik onder woorden gebracht, of hij, die immers niet anders dan op de basis der vrijwilligheid - er is verbond! - wil binnenkomen, hij laat haar in den steek en gaat onmiddellijk heen. En zij, vlug reagerende, springt haastig op, en wil hem binnenhalen, maar ziet, dat hij geweken is.

Dat was nu haar verlatenheid. Zo men wil: een gelijkenis over ‘geestelijke verlating’. Maar zij zelf had eerst van haar kant hém verlaten, en de termen van het huwelijksverbond acuut geschonden.

Men kan over het Hooglied op verschillende wijzen denken. Maar niemand zal ontkennen, dat in deze doorlopende gelijkenis de Geest der liefde spreekt over zich en over haar historiën. Zo is dan hier in dit fijne trekje van de gelijkenis verhaald, hoe het feitelijk met die geestelijke verlating staat: zij klaagt ons altijd aan. Want niemand die in dit verbond is opgenomen, is verlaten of hij heeft verlaten. Dit tegen de eerste groep. En - niemand in den groten kring van de verbondsgemeenschap zal ontkomen aan de algemeenheid van dezen regel in het verbond, dat alle traagheid en alle schuld haar gevolgen neemt, omdat elke zonde, reeds door het verspelen van de geestelijke vruchten en den aanwas der gehoorzaamheid, automatisch een verlating over ons brengt, die, wat de schuld aangaat, voor onze rekening ligt, en die voorts, wat God aangaat, niet omgaat buiten zijn bestuur. Dit tegen de tweede groep. En wie zo oordeelt naar de Schriften, die houdt God niet buiten de geestelijke verlating, maar zichzelf evenmin. Die klaagt zichzelf aan, en nimmer God, die hem weer aannemen zal, ook voor zijn eigen bewustzijn, zodra de aanklacht tegen onszelf gesproken is in de oren Gods.

‘Een gelijkenis is “maar” gelijkenis, ze is antropomorf’, - werpt mogelijk een knap begrippen-theoloog hier tegen. Hij heeft volkomen gelijk.

Maar ook volkomen ongelijk.

Want ál Gods openbaring is antropomorf; zó slechts spreekt ze ons aan en toe in onze concrete situaties.