De Kerk. Deel 3 (Verzamelde werken afdeling III)

De les

Uit het bovenstaande valt mijns inziens deze les te leren:

1.	Kuyper heeft in 1886 de Herv. kerk opgeroepen tot terugkeer

[p. 445]

	onder andere maar wat de belijdenis omtrent de kerk zegt, ook inzake ware en valse kerk;
2.	velen hebben die oproep gehoor gegeven en de belijdenis weer leren lezen;
3.	later is Kuyper - om wat reden of uit welke oorzaak dan ook - zijn daad van 1886 juist in de principiële onderbouw gaan verzwakken door de leer van de pluriformiteit en door een of andere kerk-‘idee’;
4.	daarmee is bij zijn eigen medestanders de vrijmaking stop gezet;
5.	en hebben zijn tegenstanders terecht begrepen, dat hij zijn proprofetisch vermaan van 1886 had ontkracht: de zánuw was er uit;
6.	weshalve over heel de linie stilstand kwam; en een welbehaaglijke rust, die de daarin niet berustenden nu met beroep op Kuyper II als ‘extremist’ betitelt;
7.	de verscheuring der kerkelijke samenleving en ook der politieke partijen neemt hand over hand toe, maar de reactie erop wordt grotendeels bepaald louter uit utiliteitsoverweging;
8.	wie om principiële overwegingen een vroeger contact beëindigt, heet daarom scheurmaker bij de scheurmakers, die vergeten hebben waar ze vandaan kwamen;
9.	de zonen van zulke vaders zullen binnenkort Afscheiding en Doleantie evenzeer verdoemen als de Vrijmaking; ze zullen ze een repeterende breuk noemen; en Kuyper begraven met zijn eigen spade. Dat deed hij zelf ook al bij zijn eigen leven, toen hij zich ontmande met de pluriformiteitsidee.