De Kerk. Deel 1 (Verzamelde werken afdeling III)

Misbruik van de leer der ‘souvereiniteit in eigen kring’.^*)

In ‘Watergraafsmeerse Kerkbode’ schrijft Dr G.C. Berkouwer iets naar aanleiding van de persdebatten, welke onlangs zich vastknoopten aan de door Prof. Grosheide terecht tegenover de luimen van Prof. Visscher gestelde nuchtere opmerkingen:

Het is niet onze bedoeling, over deze kwestie hier te gaan handelen. We willen slechts wijzen op een merkwaardig verschijnsel, dat zich hier en daar in de discussies voordeed. Er waren sommigen, die zich beriepen op de gedachte van de souvereiniteit in eigen kring. Kerk en politiek, dat zijn....aparte terreinen. De kerk moet nooit ‘aan politiek doen’, zich niet aan 1 partij binden, zich niet voor 1 bepaalde partij uitspreken. Men moet ‘politiek’ de mensen vrijlaten. Dat is niet het terrein van ‘de Kerk’.
Deze en dergelijke beschouwingen komen meestal voort uit de vrees, dat de Kerk zal ‘verpolitieken’ of dat de politiek zal ‘verkerkelijken’. We willen allerminst ontkennen, dat een dergelijk gevaar bestaat en in de historie ook aanwijsbaar is. Maar dat feit mag onze ogen niet sluiten voor een ander (misschien wel even erg) gevaar. We bedoelen dit gevaar, dat men op grond van een niet nader geanalyseerde scheiding van kerk en allerlei levensterreinen het de kerk gaat kwalijk nemen, wanneer ze zich over allerlei kwesties positief uitspreekt. Wanneer men dat standpunt zou innemen, zou men mijlen ver verwijderd zijn van de inderdaad juiste opvatting, dat de politiek niet mag worden ‘verkerkelijkt’ en dat de kerk niet mag worden ‘verpolitiekt’. Want dat standpunt dringt de kerk langzaam maar zeker uit het volle, werkelijke leven weg.
Ze houdt nog wel haar betekenis, o ja, maar ze heeft haar eigen terrein en dat eigen terrein, dat is: de ziel, het hart, het innerlijke leven, de vrede enz. enz.
Een dergelijke opvatting echter heeft hoegenaamd niets met de gedachte van de souvereiniteit in eigen kring te maken. In die gedachte ligt ongetwijfeld opgesloten, dat de kerk niet ‘aan politiek doet’, maar daarnaast moet met evenveel klem worden vastgehouden, dat de kerk het Woord

*) De Ref., 24 maart 1933, 13e jrg. no. 25, bl. 199 (Persschouw).

[p. 233]

Gods predikt. En als ze dat werkelijk doet, dan kan het niet anders, of ze komt - als ze zich alleen maar aan die taak houdt! - met al die vragen in aanraking, die het leven der mensen bewegen. Natuurlijk zijn we het daar allen mee eens. Maar de vraag is, of we dat werkelijk ten volle aanvaarden. Of dat we - om allerlei gevoeligheden te ontzien - ons toch maar verschuilen achter een verkeerd uitgelegde souvereiniteit in eigen kring.
We komen daar trouwens in de practijk mee in aanraking. Laten we het geval eens scherp stellen: denk U in een lid der Gereformeerde Kerk, die meent dat lidmaatschap te kunnen combineren met zijn lidmaatschap van de S.D.A.P. Laat niemand zeggen, dat dat een academisch geval is van generlei practische waarde. Want 't gaat hier om een probleemstelling, die morgen actueel kan zijn in dit of in dat gezin. Heeft de kerk daar nu niets mee te maken? Mag en moet de kerk uitgaan van het standpunt, dat die bepaalde politieke overtuiging apart staat, los van de centrale vragen waarvoor zo iemand in z'n verhouding tot God geplaatst wordt? Maar voor zo iemand, die één leven leidt, hangen ze samen. Daar is een wederzijdse beïnvloeding. Uit het hart zijn de uitgangen des levens.
En daarom, omdat de kerk staat tegenover dien enen mens in z'n werkelijke bestaan, kan ze dat terrein niet onaangeroerd laten liggen.
Maar we gevoelen wel, hier - bij dit voorbeeld - wordt de strijd nog niet zo levendig. Als echter de kwestie gesteld wordt met andere voorbeelden, dan pas komen de pennen los. Maar nu moet juist hier geconstateerd worden, dat ook bij andere voorbeelden het probleem blijft. We kunnen elken dag horen spreken over revolutionaire tendenzen, die in allerlei overtuigingen verborgen liggen. En als die tendenzen nog niet zijn uitgegroeid, hebben we er dan niets mee te maken?
Wel met de consequentie, maar niet met het beginsel?

De Kerk, zo concludeert Dr B., blijve inderdaad op ‘eigen terrein’, d.w.z. ze predike het Woord. Maar dat Woord spreekt nu eenmaal over alle terreinen.

Het verblijdt me, dat hetgeen ons blad reeds maanden lang aan 't bepleiten is, ook van andere zijde tot het volk doordringt. Het kan ook niet anders. We hebben veel te lang in een sprookjeswereld geleefd: de grote woorden van de Kerk waren tot speelgoed geworden, tot speeltuig van het ernst-spel. Dat is óók spel. Het harde leven dringt echter op: het spel is uit, de spelers worden gemobiliseerd.