De Kerk. Deel 1 (Verzamelde werken afdeling III)

Jaloersheid?^*)

Ds Te Winkel schreef in ‘Onder Eigen Vaandel’ over de manier, waarop in hervormde kringen de Gereformeerde Kerken worden ‘gezien’. Sedert Assen, schrijft Ds Te W., is er veel veranderd, hetgeen ons niet verbaast, want het wordt voor de confessionele leiders (het orgaan is confessioneel) al moeilijker, zich zelf en anderen duidelijk te maken, hoe men wèl ‘de tucht des Woords’, of ‘de tucht van het Woord-en-Geest-régime’ wil, maar anderzijds, als deze tot daden komen moet, het Woord zal kunnen handhaven op andere, ik bedoel nu: principiëel andere manier, dan Assen het deed. Zulke gevoelens van onzekerheid plegen zich uit te werken in andere, meer controleerbare. Dit evenwel slechts zijdelings. Ds Te W. zei, dat vroeger, lang vóór Assen, in hervormde kringen wel eens met zekere jaloersheid naar de Gereformeerde Kerken werd gekeken. Prof. Grosheide schrijft daarover in ‘N.-H. Kbl.’:

De kroniekschrijver meent, dat kort na de doleantie vele Hervormden jaloers waren op de betere toestanden, die ze bij de Gereformeerden zagen. Het is mogelijk, maar wij hebben daar nooit veel van gemerkt.

Wat de ‘samenwerking’ betreft:

Voorts is onzerzijds nooit in gemengde verenigingen het recht van den Hervormden kerkeraad ontkend. Wilde die toegang hebben tot de school om zich te overtuigen, hoe de kinderen werden onderwezen, we hebben het gebillijkt. De Hervormde verpleegden in ‘Gereformeerde’ stichtingen hebben we de verzorging van hun eigen ambtsdragers niet onthouden. Maar in de Heldringgestichten is tot op heden voor Gereformeerde ambtsdragers geen toegang. En - ik spreek nu niet van de verpleegden in het Magdalenahuis of Steenbeek - ook de meisjes van de scholen mogen niet naar de Gereformeerde Kerk.

En wat den laatsten tijd aangaat:

Over de laatste periode kan ik het met Ds Te Winkel eens zijn. Inderdaad dat is er een van ontwakend, van opbloeiend Hervormd leven. En hoe ik dat nu beschouw? Ik zie het met blijdschap, ik zie het met enige droefheid, ik zie het met verwondering.

*) De Ref., 10 febr. 1933, 13e jrg. no. 19, bl. 150 (Persschouw).

[p. 230]

Met blijdschap. Juist in Hervormde kringen was soms weinig kerkelijk besef. De kerk deed er niet veel toe. Nu er vele Hervormde scholen komen, ontvangen veel kinderen, die het anders niet zouden hebben gehad, Christelijk onderwijs, worden vele zieken, die anders in overheidsinstellingen zouden zijn verpleegd, in Christelijke stichtingen verzorgd.
Ik zie het ook met enige droefheid. Want door de stichting van vele Hervormde scholen, worden lang bestaande Gereformeerde, die tientallen van jaren Hervormde kinderen hebben opgenomen en dat in een periode toen het veel geld kostte, leeggepompt. Met de stichtingen van barmhartigheid staat het evenzo. Maar dit mag ten slotte niet zwaar wegen.
Ik zie het eindelijk met verwondering. En dat om twee redenen. Moet nu ineens alles kerkelijk zijn? Gaat men nu den Roomsen kant uit in de Hervormde Kerk, door alles aan de Kerk te binden? Maar meer nog verwondert mij iets anders. Voor mijn besef is de richtingsstrijd, zoals de Hervormde Kerk dien nu eenmaal kent, van veel ingrijpender karakter dan de kerkelijke strijd. En nu zien we gebeuren, dat al wat Hervormd is, samenwerkt, afgedacht van het verschil in richting. Er zijn confessionele Hervormden, dus mensen, die de Gereformeerde belijdenis zijn toegedaan, die hun zieken liever naar een stichting zenden, die ethisch wordt geleid, als ze maar Hervormd is, dan naar een stichting onder gemengd Hervormd-Gereformeerd bestuur, die Gereformeerd wordt geleid. Dat begrijp ik niet.
We kunnen dus aan Ds Te Winkel toegeven, dat er wat veranderd is in de laatste jaren. Maar ik durf niet van verbetering te spreken. Van verbetering zou ik spreken, als de liefhebbers van de Gereformeerde belijdenis, tot welke kerk ze dan ook behoren, dichter bij elkaar waren gekomen. Maar ik zie het omgekeerde gebeuren. De Hervormde handen zijn sterker geworden en daarmede komen de Gereformeerden in de Hervormde Kerk verder van de kerkelijke Gereformeerden af te staan. Dat is geen verbetering.

Hier wordt weer duidelijk, dat ‘kerkelijk’-zijn bij de Gereformeerden iets anders betekent dan bij de Hervormden. Bij de Gereformeerden is het tevens een confessionele handeling, omdat de kerk één belijdenis heeft, bij de Hervormden betekent elk vóóropstellen van het instituut noodwendig een àchteropstellen van de confessie, omdat het instituut als zodanig verscheiden stromingen en groepen herbergt.