Dr. A. Kuyper en het 'Neo-Calvinisme' te Apeldoorn veroordeeld?

(De rectorale rede van docent J.J. v.d. Schuit)

§ 17. Waar blijft het psychologisch onderzoek?

Docent v.d.S. werkt met de psychologie, ‘zooals hij ze ziet’, merkten we op.

Ja, dit laatste moet men niet verzuimen erbij te zeggen.

Want feitelijk komt het heele betoog van docent v.d. Schuit hierop neer, dat hij zegt: dr. Kuyper zegt wat; maar dat is niet waar.

Argumenten?

Ja, zeker! Twee argumenten, en dan ‘psychologisch’.

Argument één: het is niet waar.

Argument twee: het is niet waar.

Ik scherts niet, ik overdrijf niet.

Want argument één luidt: de wedergeboorte is geen nieuwe schepping, maar een herschepping (maar, dat heeft dr. Kuyper zelf honderdmaal betoogd, dus kan dat geen Apeldoornsche ontdekking zijn). En nu is, ja, hoor goed, ‘nu is het PSYCHOLOGISCH ONMOGELIJK’ dat de functies der ziel in den wedergeborene ‘worden omgekeerd en een richting naar God krijgen, en dat de mensch, de zelfbewuste mensch. daar niets van merken zou'.’

Dát is argument één.

En het tweede, al even apodictisch en gemakkelijk uitgesproken, het tweede is: ‘Waar de ziel in al haar functies wordt aangeraakt, daar moet, zoodra het zieleleven tot bewustzijn is gekomen en de mensch zich dus rekenschap kan geven, wat rondom hem en in hem omgaat, die ziel in al haar functies zich uiten’.

Wat is dat nu anders, dan zeggen: Kuyper heeft geen gelijk, want hij heeft geen gelijk; hij zegt wat, maar het is niet waar, omdat het niet waar is?

Is dat soms psychologie?

Welneen, het is evenmin psychologie als theologie.

In het eerste argument spreekt docent v.d. Schuit over de ‘functies’ der ziel, d.w.z. over haar verrichtingen. Maar het onderzoek moet hier immers tot áchter de functies doordringen, en het wezen der ziel raken, hetgeen achter de functies ligt en ze opwekt? Immers, dr. Kuyper onderscheidt drie trappen: levendmaking, bekeering en heiligmaking; en evenwijdig met deze drie begrippen loopt bij hem een ander 3-tal: het orgaan of vermogen om te gelooven, de kracht om te gelooven, de werking van het gelooven (Werk H.G. I, 161). En wie hem wil tegenspreken, moet dus tot den grond toe afdalen, omdat het hier de verhouding raakt tusschen le en 2e trap, niet die tusschen 2e en 3e.

[p. 42]

Het heet hier voorts ‘psychologisch onmogelijk’, dat de mensch niets zou merken van wat God in Hem doet. Maar de man, die dat gezegd heeft, erkende zelf, dat de wedergeboorte haar aanvang had in ‘wat de moderne psychologie noemt: het onderbewustzijn’. Hij móét dus ook toegeven, dat dáár de principiëele verandering intreedt; die niet aanstonds in het bewustzijn opgenomen wordt en doordringt. Hij erkent dus een theologische mogelijkheid, neen, werkelijkheid, die hij dan later rangschikt onder de psychologische onmogelijkheden. Natuurlijk bedoelt docent v.d.S. dit allerminst. Maar zeggen doet hij het wel. Gereformeerd is anders. Wil hij met dr. Kuyper twisten, dan strijde hij over de vraag, of dat verborgen blijven van het beginsel der wedergeboorte lang kan duren, of minder lang; kort, of minder kort. Maar deze volzin is niet alleen een verwerping van dr. Kuyper, maar ook een verloochening van docent v.d. Schuit. En van Comrie. En per slot van rekening van alle gereformeerde theologen en de heele confessie. Want zij zeggen allen: de wedergeboorte is eerst een omkeering van de vermogens in de ziel en het is theologisch-‘schriftuurlijk’ zeker, dat de mensch daar eerst niets van merkt. De vraag: hoe lang dát duurt, is een tweede. En daar zegt de docent geen woord over. Maar dan heeft hij de belofte niet vervuld, zijn belofte, dat hij tegen dr. Kuyper zou strijden. Hij liet hem gansch rustig liggen.

En niet beter staat het met het tweede argument, dat aan het eerste gelijk is. We citeerden het reeds. Ook hier weer de begripsverwarring, die den docent doet spreken over de ‘functies’ der ziel, terwijl hij het alleen moet hebben over de ‘vermogens’, de ‘hebbelijkheden’ der ziel, en over de vraag, welken weg de ziel doorloopt om van vermogen tot functie te komen. En dan die geweldige zin, dat, zoodra de mensch zich rekenschap kan geven van wat in hem omgaat, die ziel zich in al haar functies uiten moet. Afgedacht van de voosheid van deze laatste bewering (de psychologie laat het zelf wel anders zien), merken we alleen maar op, dat docent v.d.S. wéér Kuyper links laat liggen. Want heel de kwestie loopt juist over de vraag, hoe het staat met menschen, die nog niet zoover zijn, dat ze zich rekenschap kunnen geven van wat in hen omgaat.

Zulks noemt men nu ‘afrekenen’. Afrekenen met de neocalvinistische of Kuyperiaansche richting.

Quis non fleret?

En dit alles wordt dan aangevoerd tegen.... Kuyper.

Tegen den man, die gewezen heeft op den Dooper, en op Jeremia en op heel Gods werk in de schepping (b.v. E Voto III, 17).

Tegen den man, die eens geschreven heeft, dat hij de regelen van het proces, dat van wedergeboorte tot bekeering overleidt, niet kan verklaren, (zooals voor dezen keer in zijn polemiek de christelijk-gereformeerde dogmaticus) langs psychologischen weg, maar alleen door de

[p. 43]

verborgen levensgemeenschap met Christus en diens werk; alsook door de werking van God den Heere (E Voto III, 386, 427).

Tegen den man, die ook aan docent v.d. Schuit geleerd heeft, dat in de wedergeboorte het rad der geboorte in het centrum van het wezen op een andere spil wordt gezet; maar die daarna hem komt vertellen, dat hij nu niet maar dadelijk moet gaan praten over de ‘functies’ der ziel, maar moet verstaan, dat op zichzelf in de wedergeboorte de wereld van ons bewuste leven nog niet is veranderd; omdat dit eerst geschiedt, als de tot ons ingekeerde H. Geest zijn werking uit het centrum ook op onze facultates, onze vermogens, overbrengt. (Enc. II, 535). En die daarmee zijn bestrijders geen kans geeft, aan zijn logica te ontkomen of aan zijn Schriftbewijs, door een beroep op de functies van den bewusten en naar binnen ZIENDEN mensch, maar hen dwingt, tot het centrum der ziel af te dalen, om aldaar....

Ja, om aldaar te leeren, dat men niet wijs moet zijn, boven hetgeen men behoort wijs te zijn.

Want dat zegt de Schrift.

Dat zegt ook Kuyper, die niet met psychologische wijsheid, maar met Bijbelsche, normatieve gegevens, komt tot zijn leer.

Dat zegt ook de door docent v.d.S. maar gemakshalve genegeerde synode van Utrecht 1905, waar de Kuyperiaansche ‘richting’ althans eenigermate aan het woord kwam, en die voor doc. v.d.S. meer had moeten beteekenen dan een citaat, dat niet te vinden was, toen er naar gevraagd werd.

Want die synode was het, welke uitsprak, dat wij ‘ons te houden hebben aan den regel, dien het geopenbaarde Woord ons geeft, en de verborgene dingen hebben over te laten aan den Heere onzen God’.