Dr. A. Kuyper en het 'Neo-Calvinisme' te Apeldoorn veroordeeld?

(De rectorale rede van docent J.J. v.d. Schuit)

§ 12. De argumenten eveneens afgewezen.

Op grond van een en ander meenen wij te mogen concludeeren, dat docent v.d. Schuit en met hem ieder, die hem de eer van breuk-aanwijzing toekent, tegen windmolens vecht, als hij tegen dr. Kuyper het argument keert: ‘God ontsteekt geen lichtpunt in het donkere zielehuis om het onder een korenmaat te zetten, maar om het op een kandelaar te plaatsen’.

Leg dat eens naast deze uitspraak van dr. Kuyper uit zijn Dictaten Dogmatiek (en dan wel dat gedeelte van de paragraaf, waarvoor hij zich verantwoordelijk stelt):

‘Zoodra het geestelijk licht in zijn bewustzijn schijnt en zijn wil omgebogen is, drijft hem de H. Geest om zich zelf te willen bekeeren en zich feitelijk om te keeren op zijn levensweg’. (De Conversione 93.)

Ik kies juist deze woorden, omdat hier van het geestelijk ‘licht’ gesproken wordt. Docent v.d. Schuit spreekt ook over een ‘lichtpunt’, om dan daarmee te opereeren tegen dr. Kuyper. Hij vergeet daarbij evenwel, dat de kwestie niet loopt over het lichtpunt, maar over het levens-beginsel. En dat het levens-beginsel er eerst is, en pas daarna het licht-punt wordt ontstoken, dat heeft hij zelf erkend.

En daarom redeneert hij langs dr. Kuyper heen, als hij zegt, dat zoodra ‘het zieleleven tot bewustheid is gekomen en de mensch zich dus rekenschap kan geven, wat rondom hem en wat in hem omgaat, die ziel in al haar functies zich uiten moet’. Dat willen we in den kern allemaal wel gelooven. Maar het is intusschen niet zoo'n heel klein beetje, wat daar zoo maar eventjes gezegd wordt: dat de mensch zóóver is, dat hij zich rekenschap kan geven van wat rondom en in hem is. Doch heel het geding loopt juist over de vraag, hoe het staat met den mensch, die zich nog niet rekenschap kan geven van hetgeen in hem is. En daarom gaan al de pijlen van

[p. 23]

Apeldoorn dr. Kuyper voorbij. Is dat nu argumentatie? Moet men uit het bewuste leven conclusies trekken over het onbewuste? Waar is hier ook maar een zweem van logica?

En het is ons heelemaal een raadsel, hoe iemand op zulk een oogenblik, als waarin docent v.d. Schuit voor de tribune van een wetenschappelijken kring spreken wilde, zich van deze ingrijpende kwestie afmaken durft met het woord: ‘Zou iemand vuur in zijn boezem dragen, dat hij niet brande?’

Hier is toch een Schriftgebruik van uiterste machteloosheid.

Want de spreker bedoelde te citeeren Spreuken 6:27.

Doch dit tekstgebruik is totaal verkeerd. Er is reeds in het Christelijk Gereformeerde Jongelingsblad op gewezen, dat docent v.d. Schuit geen teksten verkeerd citeeren mag; daarbij werd verwezen naar bl. 21 der rede waar de redenaar Ps. 141:5 en 139:24 op niet geheel juiste wijze weergeeft. Maar dat háált niet bij den op bl. 19 van de rede genoemden tekst uit Spr. 6:27. Moet die nu dienen om dr. Kuyper af te maken? Dan staat de zaak van Apeldoorn toch wel hopeloos zwak. Want er staat niet: Zou iemand vuur in zijn boezem DRAGEN; maar: Zal iemand vuur in zijn boezem NEMEN? Het is hetzelfde woord als in de uitdrukking: vuur uit den haard nemen, Jes. 30:14. De voorstelling is ontleend aan een man, die vuur opneemt en draagt: hier is dus al vast buiten beschouwing te laten het diepste zieleleven, dat ‘diep der ziel’, waarin docent v.d. Schuit, mèt dr Kuyper, de wederbarende werking van den Geest Gods zich ziet voltrekken.

De hypothese is toch niet al te gewaagd, dat iemand, die vuur opneemt, toch wel bewust is van wat hij doet. Maar wat ter wereld heeft dat nu met het onbewuste leven te maken en met de machtige vraag die in heel de psychologie aan de orde treedt met ontzaglijke scherpte, de vraag, welke mogelijkheden het onbewuste leven in zich bergt en wat het kán beteekenen voor het bewuste leven?

Vuur in den boezem nemen.... het is een wonderlijk tekstgebruik.

En wat dien ‘boezem’ betreft, och, die ‘boezem’, waarin het vuur dan komt, is weer niet het diepe hart, en niet ‘dat verborgen zijn van ons eigen wezen’, maar heel gewoontjes: de vouw in het kleed, waarin men zijn hand steken kan (Ex. 4:6, Ps. 74:11) of waarin men een lot bergen kan (Spr. 16:33) of ook wel zijn geld kan bewaren (Spr. 17:23). Dat de ‘boezem’ die het ‘vuur’ opneemt, niets met het zieleleven te maken heeft, maar eenvoudig weg iemands kleed is, een gedeelte van zijn costuum, blijkt wel hieruit, dat het gevolg van zijn vuur-deportatie is, niet, zooals docent v.d. Schuit zegt, dat hijzelf in brand komt te staan, maar dat, zooals de tekst aangeeft, zijn kleeren in brand vliegen.

Men ziet, dat met verborgen zielsroerselen de tekst niets heeft uit te staan.

Ja, zóóver ligt hij buiten de sfeer van het geweldige onderwerp, dat docent v.d. Schuit zich koos, als ontucht en zedeloosheid ligt buiten de wederbarende daad van Gods Geest. Lees den tekst na, en ge zult

[p. 24]

zien, dat het beeld van den man, die vuur in zijn kleeren neemt, wordt toegepast op den echtbreker, die in vleeschelijken hartstocht de vrouw van zijn naaste zich toeëigent. Maar docent v.d. Schuit tracht uit het beeld van dien schroeienden hartstocht van wellustelingen argumenten te halen tegen.... de leer van dr. Kuyper, die handelt over wat Gods Geest doet in de zielediepten, als Hij het zaad der wedergeboorte erin legt.

Het bevreemdende in de rede is dan, dat dit tekstwoord het EENIGE bijbelsche argument is, waarmee dan de ‘Schriftuurlijk(!)-confessioneele richting’ wordt op het schild geheven tegenover de niet-schriftuurlijke Kuyperiaansche of neocalvinistische. Dat ééne tekstwoord is al genoeg om ‘af te rekenen’ (zoo staat het er) met de ‘Kuyperiaansche richting’.

Kan het lichtvaardiger, tenminste (nog eens) !) als iemand breuken aanwijzen wil? En dan geen woord over de aan den Bijbel ontleende argumenten van dr. Kuyper zelf....