Dogmahistorie praeadvies

XIV. De quaestie der voorwaarden.

Thans volgen nog enkele notities bij wijze van toevoeging aan wat reeds over den voorwaarden gezegd is. Het P.A. moet van voorwaarden niets hebben. Sprekend over de Cat, vrg. 69 zegt het ‘Noch hier noch in het antwoord is er sprake van conditie’ En bij antwoord 66 ‘Hier is van een conditioneele vorm niets te vinden.’ Wel is erkend dat Marc. 16:16 en Hand. 2:38 texten zijn met een conditioneele vorm en ook dat de Catechismus zich beroept op die texten in antw. 69 vgl 71. Maar zegt het P.A.: Het is wel verkeerd wanneer men voorbij ziet dat de opstellers van de Cat., wanneer ze zich hier op beroepen om ze te gebruiken tot omschrijving van de beteekenis der sacramenten zij deze voorwaardelijke toezegging nu overbrengen in de stellige vorm. Het P.A. meent dat daaruit blijkt dat de Cat. auteurs ervan doordrongen zijn dat de sacramenten het geloof veronderstellen en dat God daarin spreekt tot Zijn uitverkorenen en geloovigen. cf. Hand 22:16 en Tit. 3:5. Daartegenover plaatsen wij behalve het reeds gezegde: 1. De synopsis redeneert dat de sacraments bediening van Gods zijde uit in haar vrucht gebonden is aan de voorwaarde van den legitimus usus. Het stellen van de voorwaarde die het gebruik als legitiem conditioneel stelt heeft geen zin, wanneer het gebruik als legitiem reeds aanwezig wordt geacht en wanneer alleen legitieme gebruiker worden aangesproken. God spreekt tot de uitverkorenen en geloovigen, zegt het P.A. Met die uitverkorenen wordt dan bedoeld een bepaald soort niet die bij wie het geloof nog moet worden gewekt maar zoodanigen bij wie het reeds is. Dan treft temeer de urgentie van de tegenopmerking. We denken om aan de gelijkenis van den bruiloftsheer. Die stelt de conditie van de bruilofts- of feestkleederen voor de toelating van de zich meldende gasten in de feestzaal. Achteraf blijkt dat het bruiloftskleed om niet gegeven wordt aan wie het vroeg. Als dan de bruilofsheer daarna de gasten passeert die reeds zijn binnengekomen dan mag toch geen oogenblik vergeten worden dat die censuur op het kleed geweest is en blijft. Zelfs hier is dus conditie aanwezig al is het meteen gezegd dat het kleed gratis te krijgen is. Op den usus van de gratis aanbieding komt het aan. In de gelijkenis komt de verbondswraak naar voren die in het N.T. zóó sterk aanwezig is dat alleen hardnekkig vooroordeel de oogen daarvoor sluiten kan.

De conditie van legitimus usus geldt kerk en individu, doopende instantie (kerk) en gedoopten. Als de kerk niet de conditie in acht neemt en daarin volhardt lan kan de kandelaar des Woords van de plaats geweerd al blijft er de parmantige preekstoel staan dan wordt het Avondmaal geweerd al blijft er een tafeltje van den timmerman met damast erop aanwezig. Dan wordt het doopvont geweerd al staat er een nog zoo schoon versierd waterbassin. Dat de individu eraan gebon den is kwam reeds ter sprake. Het is een symptoom van acute deformatie der kerk als zij uit naar kerkelijk lexioon het woord conditie wil schrappen.

Het P.A. laat zich laatdunkend uit over de voorrede van de St. veft. op het N.T. Doch Grosh. zegt dat zelfs de voorrede van de St. vert. op de apocr. boeken is geschreven op bevel van de Synode laat staan dan die op het N.T.

[p. 77]

Bovendien is de quaestie van de conditie herhaaldelijk op Dordsche Synode besproken.

De deputaten van Groot Brittanie hebben naar voren gebracht dat God krachtens Zijn liefde aan de uitverkorenen het geloof en de volharding geeft en ook alle andere zaken door welke de conditie des verbonds vervuld wordt. Maar niet aan allen wordt gegeven dat ze deze condities des onverdienden verbonds volbrengen.

De theologen van Geneve zeiden dat het geloof inderdaad een conditie was van het Nieuwe verbond ten aanzien van de onverbrekelijke orde die God ingesteld heeft, maar het is ook een belofte, een gave des N.V. en een effect onzer inlijving in Christus. Ze zeggen dat de condities behooren bij de Verbondsorde en willen niet hebben dat men terwille van het feit dat God ze geeft het conditioneel karakter uit het oog verliest. Het gaat nl. niet om Gods gedachten maar om Gods spreken. Niet om het toedenken maar om het toezeggen.

De Dordsche Synode verwerpt natuurlijk de remonstrantsche conditie leer.

Zoo b.v. verwerpen de theologen van Bremen deze stelling als kettersch: De wil en het voornemen Gods van allen de verdienste toe te eigenen is maar geconditioneerd geweest en niet een krachtige genade van het geloof in zekere menschen te werken. Ludevicus Crocius gedeputeerde van Bremen heeft de volgende stelling afgewezen als onschriftuurlijk: dat de wil en de intentie Gods van allen en een ieder de verdienste Christi toe te eigenen, alleen geweest is onder conditie of alleen een begeerte uit welke nl. hij alle dezelve wilde haar toeeigenen zoo zij de voorgeschreven conditie des N.V. zouden voldoen, doch niet een krachtige genade om het geloof in zekene menschen te werken etc...Hier gaat het over Gods besluiten, zijn wil en voornemen. Terecht wordt gezegd is God in zijn besluiten van niets afhankelijk en niet afhankelijk van en gebonden aan vooruitgeziene gehoorzaamheid of conditie inwilliging. Integendeel: God maakt opening in het harde hart dat eerst weigert van nature Zijn condities in te willigen. Afwijzing van Gods bindende condities in Zijn raadsbesluit is heel wat anders dan afwijzing van condities die God in Zijn spreken stelt om den mensch eraan te binden. Het eerste doen de Remonstranten maar de Gereformeerden weigeren uit reactie tegen hen het woord conditie als element van Gods spreekdienst opzij te zetten. Daarom zeidende menschen van Emden: de condities van het N.V. zoo zij ze noemen zijn dezelfde van den beginne der wereld en vóór de menschwording Christi en na Zijn komst in de wereld. De condities van het N.V. zijn niet alleen geboden maar ook beloofd. God, de auteur van het genadeverbond heeft beloofd dat hij het geloof en de boetvaardigheid die hij eischt wil geven. Dus er zijn condities doch de vervulling van de condities van het N.V. verdient niet de zaligheid maar het blijft een conditie al is het de vervulling van de conditie niet verdienstelijk aan te merken. Dat ware remonstrants. De Romonstranten hebben juist getracht de Geref. te beschuldigen van inconsequentie juist in het spreken van de verbondsconditie. Met een zeker logicisme heeft men gevraagd hoe men op geref. standpunt kon zeggen dat God condities stelt, als hij voor de naleving Zelf zorg draagt. Ze zeggen: het voorschrijven van condities en de uitwerking daarvan in de menschen zijn twee verschillende zaken. Een conditie die door Hem Die ze stelt ook ten uitvoer gelegd wordt is eigenlijk geen conditie. Het effect van hem die de conditie veorschrijft kan zonder meer niet zijn de conditie zelf. Wie de conditie voorschrijft aan eenander verlangt ook dat die ander ze zal nakomen en wordt ze niet door dien ander in dienanden ten uitvoer gele gd dan houdt ze op conditie te zijn, en diegenen die zelf haar ten uitvoer legt houdt in feite daardoor op haar nog langer als conditie te willen. Tot zoover de meening der Remonstrante K.S. gelooft niet dat zoo'n polemiek in Dordrecht mogelijk was geweest

[p. 78]

als de Geref. conditie leer reeds met Ursinus in het graf was gedaald. De polemiek met de Remonstranten bewijst dat de gereformeerden in de voorstelling omtrent Gods geopenbaarde wil en dus in het beschrijven van het verbondsstatuut q.t. nog steeds daaraan hadden vastgehouden. De Gereformeerden hebben in hun censuur op de Remonstranten geschreven: Hierbij komt dat in het verbond door Christus niet alleen onder condities of voorwaarden die dingen voorgesteld worden die God van ons door het middel der genade wil gedaan hebben maar ook de uitdrukkelijke belofte van uitvoering en uitwerking der condities zelf, die God in ons en door ons krachtiglijk wil teweeg brengen en niet van onzen vrijen wil laten hangen. Hier wordt het woord oonditie dus in ruimeren zin gebruikt dat in de hedendaagsche debatten. Alles wat elementair is in het begrip verbond wordt conditie genaamd. Dus ook de belofte van uitvoering van de conditie. De ‘conditie’ is dus: toestand, constitutief element, beheerschende factor doch ook belofte van uitvoering van de conditie. M.a.w. ook het enger begrip is gehandhaafd. Het zou dus op zijn minst jammer zijn als het woord conditie geelimineerd werd uit het kerkelijk woordenboek. De belofte als met den eisch samengaande is slechts te handhaven als we gehandhaafd hebben de conditie leer. We hebben dus de keus tusschen belofte met eisch samengaande of de belofte in den zin van voorspelling zooiets in den zin van: An U N.N. zal Ik de condities ten uitvoer leggen. Doch zoo wordt een N.N. niet aangesproken. Zulk een voorspelling van het futurum der toeeigening is slechts imaginair. Ook Jer. 31 geeft zoo'n voorspelling niet. Allen zullen van den Heere geleerd zijn, en allen zullen hem kennen. Wanneer zelfs Dr. J. Ridderbos zegt dat dit pas tevolle verwerkelijkt wordt in de Eeuwigheid dan is daarmee aan Jer. 31 ontnomen het karakter van de belofte die gedaan zou zijn in hoorbare taal aan de uitverkorenen. Over het woord Allen is ook vroeger geschreven door A. Kuyper o.a. Hij doet het in een werkje getiteld ‘Dat de genade particulier is’ op pg 96 vinden we een bespreking van een schijnbare strijd die men in de Schrift meende te vinden nl. Christus is voor allen gestorven en velen zijn geroepen maar weinigen uitverkoren. Het positieve gedeelte van Kuyper komt voor in het stukje ‘Voor allen’, het negatieve in het stukje ‘Oppervlakkig aanhalen’ met betrekking tot de vruchten van Christus' dood. De eene maal staat er in de Schrift ‘allen’ en de andere maal staat er ‘niet allen’ Dan is er dus blijkbaat sprake van twee verschillende kringen.

1. de kring van de kring van de verlosten en ten aanzien van hen is dan gesproken van allen en 2. de kring van de menschen in het algemeen en met hen correspondeert dan ‘niet allen.’ Wij moeten dus letten op het zinsverwand waarin de uitdrukking voorkomt. In hoofdstuk 5 brengt Kuyper naar voren dat de HS in sommige gevallen het woord allen gebruikt wanneer er kennelijk van een deel sprake is.

B.v. 1. ‘Allen’ vóór een zelfstandig naamwoord kan gebruikt als het ‘telwoord’. B.v. alle levieten in 2 Sam 15:21; alle ingeborenen Gen. 17:23. alle gevangenen Gen. 39:22. alle geburen Deut. 1:7. alle vrienden Ester 5:14. Een kind kan daar voelen zegt Kuyper dat slechts een kringetje en niet alle menschen bedoeld zijn.

2. Allen zonder dat er een zelfstandig naamwoord volgt terwijl het toch een rechtstreekse aanduiding is van bepaalde personen. b.v. 1. Petr. 5:14, vrede aan u allen die in Jezus Christus zijt; Luk. 4:40 alle die kranken hebben Luk 1:66 alle die het hoorden; Hand. 9:35 allen die in L .en.S woonden. Hier zijn weer niet alle menschen bedoeld maar een kringetje.

3. Allen, wanneer er een soortgelijke bepaling aan toegevoegd wordt. Hand. 1:14; Deze allen waren eendrachtelijk bijeen.

Hand. 11:33 Allen waren tegenwoordig. Hand. 19:19; 1Cor 15; 8;

4. Nn nu zijn we er nog niet. Ook vaak staat niets erbij. Elke rechtstreeksche bepaling ontbreekt. De samenhang beperkt het woord allen tot een kleine kring. De zondvloed verdierf ze allen. terwijl het

[p. 79]

alleen de tijdgenooten betrof en bovendien nog acht gespaard werden. Hebr. 12:14 met allen etc. Gal. 6:10 Hebr. 13:41 Cor 9:22.

Saamvatting: minstens 90 van de 100 malen bedoelt het woordje allen maar een kleine kring. Van de 10 resteerende malen zijn er hoogstens 3 waarin de zin, de samenhang en het verband niet duidelijk een beperking vereischen. Dat allen werkelijk iedereen bedoelt is maar een hooge uitzondering. Was Kuyper maar op de Synode geweest toen men pertinent beweerde in de exegese van Jer. 31: Het verbond is tot uitverkorenon beperkt anders heeft het woord allen geen zin.

De Kantteekeningen leggen echter er de nadruk op dat het in Jer. 31 alle menschen betreft die gelooven. In dien zin dat het diegenen betreft die de Heere binnen de verbondskring het geloof op aparte wijze doet toekomen. Jer. 31 wordt in Hebr. 8:11 in de Kantteekeningen verklaard in dien zin dat zij zullen Mij allen kennen, beteekent zij die het van God zullen geleerd hebben. Dit is een beperking binnen de bondskring. Bondelingen en uitverkorenen zijn hier dus niet identiek geacht. Er bij staat. In betrekking tot het N.V. valt op te merken dat de zonden niet vergeven worden dan in een waar geloof: Rom 3:30 Jer. 31 wordt teveel losgemaakt van het verband: dat spreekt over de periode nà de ballingschap. De tendenz is de dat de gemeente na de ballingschap niet afhankelijk is van het onderricht van de priesters. De grijpt terug op het probleem van de quaestie van de ballingschap: Waar is de Kerk? In Ezechiel komt heel duidelijk tot uiting dat, ofschoon ze in de ballingschap van het altaar weg waren er toch de kerk was omdat het woord er was en de Geest er werkte. In Jer. 31 wordt de mondigheid, het praerogatief van de niet hierarchische geregeerde gemeente geprofteerd als gave van het N.V..net gaat dus niet over de uitverkorenen, in synodale zin.