Dogmahistorie praeadvies

IX. Calvijn.

Het P.A. ziet zich gedwongen te erkennen, dat bij de oude geref. uit de reformatietijd verscheidenen verklaren, dat bij de kleine kinderen de wedergeboorte in het doopmoment voorkomt als toekomstige genade. (P.A. pag. 68) Volgens Calvijn verzegelde de besnijdenis de belofte van het verbond. De wedergeboorte zal dan volgen op den tijd, die God Zelf zal voorzien hebben. De doop dient dan om het verbond te bevestigen en is symbool van toekomstige genade. Dit is de meening van Calvijn volgens P.A. uit vroeger periode voordat over de quaestie van de kinderen breed theologisch gedisputeerd was. Later na die debatten blijkt Calvijns meening nog in die richting te gaan. Het P.A. zegt pag. 70 ‘maar hij erkent tevens dat de Heere Zelf de dispensatie van Zijn genade regelt dat soms Zijn genade voor soms onder, soms na het gebruik van het teeken schenkt’. Natuurlijk moeten de verba als toekomen en als deelgenoot zijn worden geinterpreteerd in samenhang met zulke algemeene, opmerkingen. Het F.A. citeert verder Calvijn wanneer het zegt dat Calvijn in de Institutie opneemt de woorden: De kinderen worden gedoopt op toekomstige boete en geloof. Hier weer de vert. op Sczoo vertaalt gedoopt tot toekomstige bekeering en toekomstig geloof. Voorts zou men met P.A. kunnen meenen dat, als men het citaat volledig geeft Calvijn toch aan de kant van het P.A. zou staan. Het citaat luidt nl. ‘De kinderen worden gedoopt op toekomstige boete en geloof waarvan het zaad door de verborgen werking des geestes reeds in hen is schoon de gaven zelf in hen nog niet geformeerd zijn (Inst. IV, 16, 20.) Nu kunnen we hiertegen opmerken dat wedergeboorte bij Calvijn iets anders is dan in Utrecht. En ook dat het woord boete een merkwaardige vertaling is. De vraag is echter wat beteekent zaad hier, is het bedueld à la Kuyper 1905 of beteekent het iets anders? Als het à la 1905 bedoeld zou zijn dan kan dat zaad als aanwezig worden veronderste totdat het tegendeel blijkt. Dan is die aanwezigheid niet vaststelbaar

[p. 68]

We vragen: Bedoelt Calvijn dit ook zoo? En op die vraag moeten we ontkennend antwoorden. Calv.: Inst. IV 16 18 vert. Sizoo III pg 390.) ‘Welstaat dit buitengeschil, dat niemand der uitverkorenen uit het tegenwoordige leven wordt weggeroepen, die niet eerst geheiligd wordt en wedergeboren door Gods Geest. Wat betreft hun tegenwerping, dat de Geest in de Schrift geen andere wedergeboorte kent dan die uit omverderfelijk zaad, dat is uit Gods Woord (!), daarin leggen zij verkeerd uit de uitspraak van Petr. (1 Petr. 1:23) waarin deze alleen de geloovigen begrijpt die tot de prediking van het Evangelie waren onderwezen. Wij erkennen wel dat voor zulken het woord des Heeren het eenige zaad der geestelijke wedergeboorte is, maar wij ontkennen dat men daaruit moet opmaken, dat de kleine kinderen door Gods kracht niet kunnen wedergeboren worden welke Hem even gereedelijk ten dienste staat als ze voor ons onbegrijpelijk en bewonderenswaardig is. Bovendien zou het niet voorzichtig genoeg zijn den Heere het vermogen te ontzeggen dat hij Zich aan de kinderen op een of andere wijze zou kunnen kenbaar maken..’

Deze laatste woorden geven te denken en grijpen terug maar het begin nl. dat Gods woord het zaad der wedergeboorte is. Hier hebben we dus eerder met Openbaring dan met wedergeboorte te maken. Dit blijkt ook uit het eitaat van IV 16, 31 ed. Sizoo III 408 waar Calvijn Servet bestrijdt.’ Wederom werpt hij tegen dat de kinderen niet voor nieuwe menschen kunnen geheuden worden omdat ze niet geboren worden door het Woord. Maar ik herhaal ook weer wat ik reeds meermalen gezegd heb dat de leer een onverderfelijk zaad is om ons te wederbaren. Wanneer wij in staat zijn om haar te begrijpen; maar wanneer wij vanwege onze leeftijd nog niet in staat zijn om te leeren dat God dan Zijn trappen heeft om de zijnen te wederbaren. Bovendien blijkt bij Calvijn dat wat sommigen geschonken wordt niet bij allen als regel hoeft te gelden. Inst. IV. 16, 31 Sizoo III 408. Wanneer hij (Servet) verder tegenwerpt dat Corneliüs gedoopt is nadat hij de H.G ontvangen had dan blijkt uit het voorbeeld van den kamerling en de Sameritanen hoe verkeerdelijk hij uit een voorbeeld een algemeene regel afleidt. Want bij hen heeft God een andere orde gehouden zoodat de doop aan de gaven des Geestes voorafging. Wij kunnen tegen Calvijn opmerken 1 dat de gaven des Geestes bij Kamerling en Sameritanen bijzondere beteekenis hebben nl. zooals charismatische.

2 dat woorden uit Hand. 8:39 en de H.G. viel op den kamerling ontbreken in de St. vert. terwijl Grosh. zegt dat ze waarschijnlijk uitbreiding en inlassching zijn, naar vs. 15. In dat geval zou Calvijns argumentie zich moeten beperken tot de Samaritanen in Hand. 8:16. Maar dit alles heeft voor de quaestie weinig beteekenis. Het gaat niet om exegetische details maar over een dogmatisch constructie inzake het verband van doop en Geestesgaven. Ook Petr. Martyr stelt Cornelius en de kamerling op één lijn wat betreft de orde van Geestesgaven en doop. Daarom is het van beteekenis dat Servet de kinderdoop bestrijdt met het argument dat de wedergeboorte aan den doop vooraf moet gaan. Zoo verkrijgt Calvijns bestrijding van Servet wel degelijk voor ons belang als dogmatische constructie inzake de door hem aangenomen orde Gods ter zake van doop en Geestesgaven. Calvijn zegt dat Servet valschelijk aanhaalt hetgeen nergens gelezen wordt nl. dat een ieder die geboren is uit den Geest de stem des Geestes hoort Dan zegt Calvijn. Ook al zouden we toegeven dat dit geschreven stond dan zou hij daaruit toch niet anders kunnen opmaken dan dat de geloovigen tot de gehoorzaamheid gevormd worden al naar gelang de Geest in hen werkt. Maar het is verkeerd, hetgeen van een bepaald getal menschen gezegd is op allen te betrekken (Inst. IV 16 31 Sizoo III 405) We denken ook aan Rom. 6:4 En Coll. 2:12. Moeten we daaruit afleiden dat de doop volgt op de wedergeboorte ook bij de kleine kinderen? Bij deze vraag moeten we er op letten dat Calv. de kinderen rekent tot een andere categorie dan diegenen die in Han. 2:37 door Petr. en in Hand 8:37 door Philippus worden aangesproken.

[p. 69]

Inst IV 16 23 Sizoo III 396. Op de vraag of de wedergeboorte aan de doop voorafgaat antwoordt Calvijn allerminst. ‘Op hetzelfde moet betrokken worden hetgeen Paulus op twee plaatsen leert nl. dat we met Christus door den doop begraven worden Rom. 6:4 Coll. 2:12. Want hij verstaat daaronder niet, dat hij die gedoopt moet worden reeds tevoren met Christus moet begraven zijn, maar de leer, die in den doop ligt wijst hij eenvoudig aan en wel aan degenen die reeds gedoopt zijn., zodat zelfs dwazen niet op grond van deze plaats zullen beweren dat ze aan den doop voorafgaat......en geen andere opvatting moet men hebben aangaande de plaats van Petr. (1 Petr. 3:21).....als hij zegt dat de doop niet is een afwassching tot afwissching van de vuilheid van het lichaam maar een getuigenis van een goed geweten voor God door de opstanding van Christus. Zij beweren op grond hiervan wel dat van den kinderdoop niets overblijft dan dat hij ijdele rook is en wel omdat hij ver verwijderd is van deze waarheid, Maar telkens weer zondigen zij door dit waandenkbeeld dat de zaak in tijdsorde altijd aan het teeken vooraf moet gaan; want ook de waarheid der besnijdenis was gelegen in hetzelfde getuigenis van een goede concientie. Indien die hoofdzakelijk had behooren vooraf te gaan zouden de kleine kinderen nooit door Gods bevel besneden zijn. Maar daar Hij zelf aantoont dat het getuigenis van een goed geweten begrepen is onder de waarheid der besnijdenis wijst hij voldoende aan, dat in dat opzicht de besnijdenis geschonken wordt voor den toekomendentijd. Daarom moet men in den kinderdoop voor het tegenwoordige niet meer werking zoeken dan dat hij het verbond, door den Heere met hen gesloten, bevestigt en bekrachtigt. De verdere beteekenis van het sacrament zal later volgen op den tijd die God Zelf voorzien heeft.’ Inst. IV, 16, 21. Sizoo III 393 394.

Dat het P.A. inzake Calvijns opinie aanvechtbaar is blijkt reeds uit de volgende woorden die onmiddellijk aansluitnn bij wat het P.A. uit Calv. citeert: ‘Door dit antwoord wordt op eenmaal omvergeworpen al wat zij tegen ons aanvoere dat ontleend is aan de beteekenis van den doop zooals het lofwoord waarmee Paulus den doop siert wanneerhij hem noemt het bad der wedergeboorte en der vernieuwing Tit 3:5 waaruit zij beredeneeren dat de doop slechts geschonken moet worden aan hem die tot beide zaken geschikt is; maar dan kunnen wij van den anderen kant weer daartegen in brengen, dat ook de besnijdenis die de wedergeb. beduidde aan geen anderen had behooren geschonken te worden dan aan wedergeboranen en zoo zal de instelling Gods door ons veroordeeld worden. Inst. IV 16, 20 Sizoo III 392. Uit de citaten blijkt dat ov eral wordt gewaarschuwd om niet tot regel te maken wat bij uitzonderingen kan gebeuren en tevens om de grond van de bediening van den doop niet in het subject te zoeken met aanwezige wedergeboorte. Ook hooren we de waarschuwing tegen de beperking van Gods genade en niet minder tegen het binden van die genade aan een bepaalde gang en een bepaald moment. Bij Calvijn kan de doop dus heeten Bad van wedergeboorte terwijl hij tegelijkertijd weigert met het P.A. in te stemmen wanneer dit verzekert dat in Tit. 3:5 wedergeboorte en afwassching der zonden voorkomen als gaven die aan den doopeling zijn geschonken Blijkbaar bedoelt schenken in het P.A. niet schenken in belofte, maar schenken in toeeigening van het beloofde. Calvijn zegt van de kinderen: Wanneer het zoover komt kan het evengoed gebeuren na den doop. En dat is ook de regel. In Tit. 3:5 aangesproken menschen zijn trouwens volwassenen volgens de Synopsis 44, 28: Ipsi lodi Rom 6, Gal 3 Ef. 5 Tit 3......De iis preprie et in mediate agunt qui iam adulti erant et in adulta demum aetate fuerant baptizati quem admodum id ex ipsis locis manifestum est.