Dogmahistorie praeadvies

II. Beza.

Beza wordt door het P.A. aanghaald op blz- 70 en 71 in een ‘vertaling waarvan niemand iets begrijpt. Er wordt van Beza geciteerd: ‘In het gemeen houden wij ze (de kinderen) uit kracht van het formulier van de belofte, alle voor geheiligd, die uit gêloovige ouders of welkaw een van beide geloovige is (1 Cor 7:14 geboren zijn tenzij er mets in den weg sta, waaruit men het tegenovergestel de zou kunnen besluiten. Voorts een uitspraak, ‘dat zij het zaad en de kiem des geloofs hebben’. Het P.A. verwijst naar deel I, 27. Dit zal moeten zijn dl. I blz. 29 Tractatus Theologiae, Genevae, 1576.

Het P.A. heeft echter verzuimd verder te lezen en ook na te gaan wat Beza leert, als hij door een polemiek met Heshusius gedwongen wordt de details van het probleem zich nader in te denken. Hij constateert, dl, I blz. 332, dat ‘de kinderen voor heilig houden’ beteskent ‘hen houden voor begrepen in Gods Verbond’. (pro sanctis id est in foedere divino comprehensis habemus). De kinderen zijn dus in het Verbond begrepen. De vraag van de ‘innerlijke heiligheid wordt aan God overgelaten: ‘Gode het oordeel over de verborgen dingen latende doopen wij alle kinderen van geloovigen, van oordeel dat ze tot de kerk hehooren.’ Van de innerlijke heiliging weten we niets, zegt Beza, maár de kinderen zijn in in het Verbond en daarom (proinde) doopen wij ze (blz. 332) De kinderen moeten voor den doop in het Verbond begrepen zijn. Want een diploma moet eerst geschreven zijn voor je het kunt verzegelen (blz. 333). Beza gebruikt hier het aardig beeld van een diploma dat geschreven is. Zoo komt bij het woord het zegel. Eerst is het certificaat en daarbij komt hat zegel. Hier heeft de Doop dus niets te maken met verzegeling van inwendige genade maar wordt in dit beeld alleen gelet

[p. 26]

op Gods beloften en Zijn spreken. Beza voegt bij het voorgaande direct: ‘Als ik van moeten spreek, heb ik het oog op de kerkelijke orde.

Want de kerk is om te booordeelen, of iemand Christus waarlijk toebehoort, aangewezen op. waarschijnlijkheidsgissingen, met name wat de kinderen betreft. ‘Quum autem oportere dico, ad eccl siae ordinem respicio, qua ex proba bilibus coniecturis iudicat an aliquis ad Christum pertineat: pute in infantibus, si quis ex fidelibus sit prognatus, in adultis, si...’De kerk komt dus alleen maar tot waarschijnlijkheidredeneeringen, zegt Beza, ook bij de volwassenen. Bij de kinderen moet de kerk vragen, of ze uit geloovige ouders zijn geboren. De grond van den Doop is dus niet de veronderstelling, dat de kinderen in persoonlijk geloof reeds deel hebben aan Christus maar het feit, dat ze in het Verbond zijn.

Ook dat ‘zaad des geloofs’ is bij deze Beza begrepen in deze waarschijnlijkheidsoordeelen. ‘Etsi autem infantes veri simile est fidem ipso actu (quod aiunt) non habere sad duntaxat eius semen tamen quum in foedere Dei comprehendantur, quod irritum esse non potest. merito arbitramur, eios in peculio Domini censere etc’ (blz. 332). Hij zegt dus niet, dat de kinderen wel niet het geloof hebben maar het zaad wel, doch ook dat zaad is waarschijnlijk. ‘Semen fidei’ kan beteekenen de wedergeboorte in Kuyperiaanschen zin maar ook de aanleg van geloof en ook het Woord. Doch ook dat geloofssemen is niet de grond van bediening van den Doop, maar het zijn in het Verbond des Heeren. Het ‘semen fidei’ is bij de ouden niet steeds wedergeboorte in enger zin. Zoo is bij Lucas Trelcatius Jr bijv. sprake van gelooven in tweërlei beteekenis: in actieven en passieven zin. Actief is het geloof wanneer het gehoor des Woords vrucht droeg; passief en dan bij wijze van toerekening, wanneer vanwege Gods verbondsbelofte de gerechtigheid des geloofs aan de kinderen wordt toegerekend. Zoo spreekt ook Micronius van toegerekend geloof. Als zij dus in dien zin zeggen ‘de kinderen zijn geloovig’ heeft dat niets te maken met de synodale uitspraak. De geloofsacte zelf wordt bij Trelcatius weer onderscheiden in tweerlei

a.	die acte, waardoor het geloof is
b.	die acte, waardoor het geloof werkt

De kinderen nu hebben het geloof in die eerste acte, niet in de tweede. K.S. acht het waarschijnlijk, dat hier ‘acte’ bedoeld wordt in den zin van ‘werkelijkheid’. Er is dus wel zaad, maar nog geen oogst, er is toerekening van gerechtigheid, maar nog geen werking van get geloof. Het is bij de kinderen dus een zaak van toerekening in die eerste acte, het geloof werkt nog niet. Als men bedenkt, dat Walaeus zegt, dat de wedergeboorte niet dormant kan zijn, is het duidelijk, dat het hebben van het ‘zaad des geloofs’ voor de vaderen niet beteekende ‘al wederge boren zijn.’

Om Beza goed te begrijpen, moeten wij ermee rekenen, dat hij ook de verbondsprediking en verbondsbediening ziet als dienstbaar aan een tweevoudig en dubbel doel. Aan Ismael en Izaak is hetzelfde Verbond voorgehouden, zegt hij, en bij beide door hetzelfde ministerium, den dienst van Abraham, maar bij den een met een ander doel dan bij den ander. En toch heeft God niet bedriegelijk met Ismael gespeeld. Want de roeping was niet universeel, maar indefiniet. Als de roeping universeel geweest was, had God onwaarheid gesproken, toen hij Ismael oversloeg. Maar omdat de roeping, indefiniet is, spreekt God geen onwaarheid, ook niet als hij de roepstem doet uitgaan tot verworpenen, die niet Israel zijn, al zijn ze uit Israel. Die roeping is dat, wat ook wel Gods ‘sermon’, Zijn uitgaand Woord, heet. De sermo Gods wordt in de Sacramenten herhaald. Hier wordt door Beza het voorwaardelijk karakter van wat gezegd wordt toegegeven.

Nu is Beza soms een beetje uitgegleden in zijn beschouwingen door een verkeerde exegese, met name Rom. 9:6. Het ‘Woord Gods’ beteekent daar volgens Beza de uitverkiezing, het decretum, besluit Gods:

[p. 27]

‘dei vërbum i.e. decretum’. Gods besluit is niet uitgevallen, zegt Beza. Er staat echter: Gods Woord logos. Volgens Greydanus beteekeht ‘woord Gods’ hier: heel het Verbond, het geopenbaarde dus (en niet het verzwegen decretum) wat God aan Israel geschonken had met al zijn toezeg gingen, vgl. hfsk. 3:2.

Het citaat, dat het P.A. van Beza geeft, is niet te begrijpen. Het geeft dan ook Beza's meening averechts weer. K.S. noemde verscheidene gevallen:

1. In het P.A. staat: ‘Als Calvijn ontkent, dat de kinderen door den Doop wedergeboren worden, maar dat alleen dan het heil verzegeld wordt, waarvan ze reeds deelgenoten zijn, dan kwam ons nimmer in de gedachte om kracht en werking van den Doop op te heffen etc.’ Volgens het P.A. beweert Beza ‘Calvijn ontkent, dat..’Maar het is precies andersom! Want niet Calvijn ontkent dat, maar de lasteraar van Cqlvijn verzint, dat Calvijn het ontkent. Beza spreekt mijnheer Heshusius, die Calvijn lastert, aan: ‘Secundo loco Calvinum fingis negare infantes per baptismum regenerari, sed illio tantum obsignari salutem, cuis prius fuerant participes’. Jij, lasteraar, verzint, dat Calvijn ontkent, dat..

Wat echter dë lasteraar verzint, wordt aan Calvijn in de schoenen geschoven door het P.A.

In dit citaat van Beza gaat het over de kracht van de sacramenten. Zijn de sacramenten alleen maar obsignatief of zijn ze ook exhibitief bij geloovig gebruik? In het laatste geval doen de sacramenten ook wat, nl. bij geloovig gebruik.

Heshusius nu lasterde, dat Calvijn alleen in de sacramenten de kradnt van de obsignatie kent. Dit wordt nu door Beza als een verzinsel afgewezen. De kinderen krijgen wel degelijk wat, n.l. in geloovig gebruik. Calvijn gebruikt ‘regenereeren’ vaak in vollen zin, zoowel van het rechterlijke ‘in Christus geheiligd zijn’ als van het factisch geheiligd worden door den Geest. Het ‘Christus aandoen’ is allereerst een rechtsverband en daarna ook een ‘mystieke unie’. Je kunt rechtvaardig verklaard zijn in toezegging en toch niet gelooven en dan zwaarder worden veroordeeld. Als de Geest niet wederbaart, komt het in Christus geheiligd niet tot het tweede stadium.

2. Het P.A. citeert Beza verder (blz. 70). ‘Zooals wij zeggen, dat wij Christus telkens aangrijpen, zoo dikwijls als wij Hem omhelzen...zoo moet, zeggen wij, aangenomen worden, dat wij in den Doop Christus aandoen, Hem ingelijfd en met Hem begraven worden en in Hem gewasschen en wedergeboren worden’.

Het klinkt wel synodaal-veronderstellingsachtig: ‘aannemen’. Vandaar wellicht ook de cursiveering in het P.A. Maar men lette op:

a.	‘Zooals wij zeggen..’staat er niet. Er staat: ‘Gelijk van ons gezegd wordt, dat wij Christus aangrijpen (gezegd nl. in de Schrift.
b.	Weggelaten is door het P.A., wat Beza zegt over het in geloof nemen van het brood en het in geloof drinken uit den beker
c.	Dan komt bij het P.A. de brug naar het Vervolg: ‘zoo moet aangenomen worden dat wij in den Doop...’Het P.A. heeft ‘aannemen’ bedoeld in den zin van de onderstellingstheorie en past het suggestief toe op de kinderen, zoodat de lezer den indruk krijgt, dat ook Beza een voorstander is van het onderstellen, het ‘houden voor’. Maar wat zegt Beza zelf? ‘Ita etiam accipiendum tradimus quod dicimur in baptismo Christum induere Christo inseri, et eensepeliri et in eo ablui ac regenerari’. Dus: ‘Zoo moet, aldus leeren wij, het ook worden verstaan (of opgevat) als van ons gezegd wordt (nl. in den Bijbel), dat wij in den Doop Christus aandoen etc.’ Het P.A. vertaalt hier ‘accipere’ met ‘aannemen’ en denkt dan

[p. 28]

blijkbaar aan ‘veronderstellen’. Doch hier staat: zoo moet het worden ‘opgevat of verstaan’. De Bijbel zegt: iemand, die in geloof den beker en het brood neemt, neemt Christus aan, wordt Hem deelachtig. Zoo nu moet het aldus Beza, ook worden opgevat als de Bijbel zegt, dat wij in den Doop Christus aandoen: zoo vaak wij Christus in geloof aannemen, worden wij Hem ingelijfd. We moeten het dus precies zoo ‘accipere’, opvatten als bij het Avondmaal. Dit citaat heeft dus niets met het ‘veronderstellen’ te maken doch biedt een verklaring van de phraseologia sacramentalis. Hier wordt niet gesproken over eenige onderstellingstheorie maar over iets, dat zeker is nl. bij geloovig gebruik der sacramenten. Het gaat hier over het bijeen komen van teeken en beteekende zaak bij den geloovigen gebruiker van het sacrament, en in het geheel niet over het tevoren reeds aanwezig zijn van de beteekende zaak vòòr de ontvangst van het Sacrament, bij de kleine kinderen. De slordige vertaling van het ‘wordt gezegd (in den Bijbel)’, dat tot tweemaal toe veranderd wordt in ‘wij zeggen’ doet niet zien, dat het hier gaat over wat zeker is bij geloovig gebruik van het sacrament volgens den Bijbel.

(Men zie voor de punten 1 en 2 ook het artikel in de Ref., XXI, 84 bewerker).

3. Het P.A. laat Beza ook zeggen: ‘En wij beginnen de genade der adoptie niet bij den Doop maar daardoor wordt dit in in ons bezegeld, zooals Paulus bevolen werd zijn zonden in den Doop te laten afwasschen, waarvan hij reeds vergiffenis ontvangen had’. Ook dit citaat is weer onhelder. Moet ‘dit’ misschien ‘die’ zijn?

De ‘adoptie’, waarvan Beza spreekt, kan tweëerlei zijn:

a.	aanneming tot kinderen in rechtszin., het in de belofte, die voorwaardelijk is, recht hebben op de zoonspositie
b.	de adoptie kan ook een zaak van uitverkiezing zijn, zoo bijv. Beza, 13e aphorisme in Brevis explicatio, 190.

Beza herinnert eraan, dat in verscheiden kerken de gewoonte was van volwassenen en Doopouders voor den Doop een antwoord te verlangen op den door den liturg gestelde vraag: Gelooft gij? Zweert gij den duivel af? Nu zogt Beza, dat het daarbij ging om deze vraag, of men kon vaststellen, dat het kind rechtens Christus toebehoorde, omdat zijn ouders geloovigen waren. Hetzelfde vindt men bij à Lesco in zijn Forma ac Ratio II, 110-113.

Het ging dus niet om de vraag, wat or in het kind zelf aanwezig was. Want wanneer elders de gewoonte aangenomen, ook van jonge kinderen bij wijze van een symbolische handeling een antwoord op dergelijke vragen te verlangen, neemt Beza in zijn brief aan Bisschop Grindallus in Londen daar een loopje mee, Epistularum theologicarum, liber {problem}nus, pag. 74 vgl. Le sommaire de Guillaume Farel ed. J.G. Baum, Genève, 1867, pag. VI.