Christelijke religie

Artikel 24.
De sanctificatione et de bonis operibus.

Credimus hanc fidem eum regenerare. Dit is een antisynodaal zinnetje. Het lijkt ook wel totaal antisynodaal. Regeneratio kan twee dingen aanduiden:

a.	voortdurende bekering;
b.	het begin van die bekering.

De doorlopende manier van spreken bij de oude Theologen en ook in de Confessie is, zoals Ds Vonk opmerkt: regeneratio in de zin van voortdurende bekering.

[p. 45]

Het geloof maakt den mens niet nalatig. Zonder geloof is er geen religie.

Wie goede werken doet en dat niet doet als gelovige, doet dat niet uit Gods-dienst, maar uit zelf-dienst.

Het geloof staat ook niet stil; er is geen stilstaande quantiteit of overtuiging. Het geloof werkt altijd.

God kroont Zijn eigen gaven, niet de mijne. Als God loon verbindt aan de goede werken, zet Hij geen krans op mijn hoofd, op mijn werk, maar op het Zijne. Want Hij heeft Zijn werken in mij uitgewerkt.

In dit artikel vinden we een waarschuwing tegen de Perfectisten, die ook bij monde van de Socinianen hun stem lieten horen. Zij beweren, dat de mens in zijn goede werken kan komen tot een zekere perfectie. Maar de Confessie zegt: Niemand komt tot de volmaaktheid.

Er is verschil tussen iustificatie en sanctificatie. Het doel der iustificatie is te komen tot de sanctificatie.

Het geloof bevrijdt ons van de dienstbaarheid der zonde. Dit wil dus zeggen: De zonde maakt den mens tot een doulos, en de Geest van de huiothesia en van de adoptie tot kinderen is dus ook de Geest van de eleuthèria.

Cicero heeft eens gezegd: Alle wijzen zijn vrij en alle gekken zijn slaven. Wij zeggen: Alle wijzen in de wijsheid Gods zijn vrij, want God Zelf heeft ons vrijgemaakt van de dwaasheid der zonde. Daarom zijn ook alle dwazen slaven (nl. zij, die wat God doet, dwaasheid noemen).

Paulus zegt: Wat God sophia noemt en dunamis, dat noemt de wereld mooria en skandalon; dunamis bouwt op, een skandalon breekt je de nek. Daarom: de wereld emooranthè, is dwaas geworden. Zo zijn dan alle dwazen slaven, ook al zijn ze archont in deze wereld.

Een syllogismus practicus (cf. K.S.: Heidelb. Cat., aflevering 3 en 4) is een syllogisme, dat niet in de theoretische maar in de practische sfeer ligt.

Theorie en practijk, dat is het verschil van denken en leven. Welke van die beide staat vooraan? Aristoteles meent, dat de practijk meer is dan de theorie. Maar Plato betoogt: theooreoo gaat vóór prattoo, want theooreoo is het abolute zien; in deze wereld zijn er de lelijke afdrukken van de mooie ideeen, daarom moet men eerst de ideeën beschouwen.

Het practisch syllogisme ontmoeten we in de Catechismus op twee plaatsen:

a. Antwoord 86: Tot het doen van goede werken is een ethische noodzaak:

God gebiedt het, en ook een practische noodzaak: Ik moet verzekerd zijn van mijn eigen geloof, want:

Maior: Goede werken worden verricht door Gods Geest.

Minor: Ik doe goede werken.

Conclusio: Ik heb in mij de werking van den Heiligen Geest.

b. Het Schatboek van Ursinus bij Zondag 2, waar het gaat over de kennis der ellende:

Maior: De zondaren liggen onder de vloek.

Minor: Ik ben een zondaar.

Conolusio: Ik lig onder de vloek.

Het eerste (a.) is sterk bestreden door de Barthianen. Zij willen er niet van weten, dat men zijn eigen geloof kan constateren in de vorm van een continu bedrijf, in historische residuën. ‘De kloof tussen God en mens maakt dit syllogismus practicus onmogelijk’. Volgens Barth heeft logica met het geloof niets te maken. Door ons wordt deze syllogismus practicus gehandhaafd. Alleen is er een moeilijkheid voor de dag gekomen in verband met het zelfonderzoek. De vraag is: Kan men dit practisch syllogisme opstellen als gelovige of ook als ongelovige? Kun je als ongelovige zeggen: Ik doe goede werken, dus....? Als ik mij aan het geloof onttrek, ga ik aan alles twijfelen.

[p. 46]

Daarom: Deze syllogismus practicus heeft wel bestaansrecht, maar alleen de gelovige gebruikt hem.

Men mag dan ook niet suggereren, dat ernstige mensen zich met zelfonderzoek bezig houden en de anderen niet. Ook de ongelovige doet aan zelfonderzoek, denk bv. aan neurasthenici! Maar de één onderzoekt zich met goede normen uit het geloof naar Gods Woord en de ander doet het met normen uit zichzelf en maakt zichzelf tot maat aller dingen.

Vandaar dat hier de necessitas van de goede werken is aangetoond:

Wij zijn er toe verplicht (obstricti); maar ook: God is niet verplicht ons te kronen; Hij bekroont Zijn eigen werk.

Maar dan dient ook vast te staan, dat het Gods eigen werken zijn. Zo draaien we hier in een cirketje rond. De laatste sprong is ook hier: geloof!

Zo vinden we in dit artikel niet alleen een strijdpunt tegen de Roomsen, maar o.a. ook tegen de Barthianen. Denk niet, dat de Reformatoren in de zestiende eeuw alleen tegen de Roomsen vochten; ze deden het ook tegen de Wederdopers bv., die verwant zijn aan de Barthianen. De Anabaptisten hebben gevreten aan de Reformatie. Men kan dan ook de oude Gereformeerde schrijvers niet goed verstaan, als men hun strijd tegen de Anabaptisen niet in rekening brengt. Deze laatsten hebben méér gezegd dan dat ze alleen tegen de kinderdoop waren! Denk bv. aan de trechter-theorie bij de komst van Christus ‘ door Maria heen’! Allerlei grondvragen van vandaag doemen ook bij hen al op. Bij de ‘verdienstelijkheid’ gaan de Roomsen met percenten werken; de Anabaptisten hebben deze zaak echter dieper opgevat.

Ze zijn indertijd onderdrukt door de overheid, maar anders waren ze veel machtiger dan de Roomsen geworden. Theologisch waren ze geweldig geraffineerd en knap. Ook tegen hen zegt de Confessie: God beloont niets dan Zichzelf. God kroont Zijn eigen gaven; het is geen beloning van ons, maar een erkenning, dat onze werken Zijn werken zijn, althans een gevolg daarvan zijn.

Moet men de goede werken doen uit vrees voor straf?

De Remonstranten stellen de vraag: Is het wel goede liefde, als je het doet uit vrees voor de hel? Daarom wordt hier ook gezegd: sine illa (sc. fide) ex amore tantum sui: zonder het geloof doen we het alleen uit liefde tot onszelf en uit vrees voor de verdoemenis.

Vrezen voor de hel is overigens, als het goed is, een geloofsdaad: In de hel is God, mijn Vader, niet! Dan zien we niet onszelf, maar God, ook in dit punt.

Heel de vraag is weer: Wat beweegt ons? Geloven we in de inhoud der Schriften, ja of neen?

Het Concilie van Trente zegt in een uitspraak, dat de vrees voor de hel ons tot God drijft. De klachten van Marx c.s., dat men de mensen bang maakte voor de hel, hebben elementen van waarheid in zich. De Gereformeerden belijden: Wij vluchten tot God door de belofte, niet door de vrees zonder meer.

We hebben ook hier dus te maken met de ethelothrèskeia, de eigenwillige godsdienst, de godsdienst, die de eigen wil volgt.

Deze is zo, dat ze wel met Gods Wet rekent, maar als het er op aankomt de eigen zin doet. Cf. Richteren 17: de geschiedenis van Misha. De Wet verbood hem, om een eigen heiligdom op te richten, en toch doet hij het. Maar hij neemt wel een leviet! Hij volgt de Wet, waar hem die van pas komt. Van de eis van Silo wil hij niet weten.

De Remonstranten hebben gevraagd: Is de uitspraak, dat het onmogelijk is, dat het geloof in den mens niets doet, alleen op te vatten ten aanzien van de natuur van het geloof zelf, dat diè nooit werkeloos kan blijven, dan wel van de afzonderlijke mensen, die het geloof bezitten? Indien het laatste waar is, kunnen zij dan niet eens los staan van de goede werken en in sta-

[p. 47]

king gaan? Er zijn toch mensen genoeg, die geloof hebben en toch een hele poos geen goede werken doen; is in dat geval het geloof op non-actief geplaatst?

Het antwoord luidt: Het geloof als zodanig is altijd werkzaam. Maar er is verschil tussen Barth en ons. Bij Barth is men op een bepaald ogenblik gelovend, maar nooit gelovig, want dat laatste is een eigenschap, die het leven bepaalt en die er is, afgedacht van de daden.

Iemand is gelovig, als hij 's nachts slaapt; geloofshandeling is iets anders dan gelovig zijn. De handelingen nu kunnen voor een tijd ontbreken (geestelijke verlatenheid), maar de pistis zelf is werkende.

Kuyper spreekt bij de wedergeboorte over een kiem, die sluimert. Maar het geloof is nooit otiosa. Wedergeboorte en geloof is in de Confessie de bewuste daad van het Woord aannemen en zich bekeren. Kuyper noemt het echter een kiem en gebruikt het beeld van zaadkorrels, gevonden in de doodkisten van Farao 's, die na tientallen eeuwen werkeloos geweest te zijn toch nog ontkiemen in een akker. Greijdanus heeft evenwel heel terecht opgemerkt: De mens is geen doodkist, maar een akker; kan zaad jarenlang in een akker sluimeren?!