Afbouw

Een woord inzake de praktische erkenning van het promotierecht der Theologische School te Kampen

§ 4. Voorloopige terugblik.

Ziezoo, daar zijn 24 bladzijden volgepraat, en, eer de lezers het zeggen, zeg ik het zelf: en nog is er niets bewezen.

Ik weet het zelf heel goed: met al het voorgaande is nog niets gezegd, dat op een bewijs pro of contra lijkt.

Toch heb ik dit alles niet achterwege willen laten.

Waarom ik het dan naar voren bracht? Om onaangenaam te zijn? Om met de nagels wat granietkorrels weg te peuteren uit het standbeeld van een reus; een kinderlijk werk, dat toch vanzelf wel ophoudt? Om de sfeer te bederven met het vrij leelijke, en altijd voor den bedrijver en wie hem toelacht, geváárlijke, werk van vitten op anderen, en daarmee volstaan?

Het is alles verre van mij.

Ik wéét zelf, dat ik de voorgaande paragraaf met tegenzin geschreven heb. Ik weet ook, dat als ik nu niet meer zei, dit alles oneerlijk en gevaarlijk is. Want het kan de hoofden warm maken, en de harten koud. Als ik - stel eens, dat er in de voorgaande paragraaf waarheid schuilt - nú een punt zet, dan heb ik op oneerlijke wijze op de volksconscientie ingewerkt, en meer op den volksmenner willen lijken, dan op een broeder, die in eigen huis spreekt onder broeders.

[p. 27]

Daarom wil ik, terugblikkende op het voorgaande, twee dingen zeggen, eer ik verder ga:

a.

Niemand leze wat ik opgemerkt heb over de opponenten tegen Kampens afbouw, zonder gelijktijdige erkenning, dat ik met hetzelfde accent gezegd heb, en nòg nu zeg: óók de voorstanders waren het met elkaar en met zichzelf niet eens.

b.

En als dus iemand, op dit punt gekomen, zou willen zeggen: de afwijzing van het Kamper promotierecht kan, gelet op die tegenstrijdige houding, kwalijk worden gezien en aanvaard als een synodaal besluit, genomen onder de leiding des Heiligen Geestes, dan wil ik die uitspraak - die ik inderdaad bedoel - geen oogenblik losmaken van de éven sterk naar voren gebrachte opinie, dat naar mijn meening de leiding des Heiligen Geestes evenmin te aanvaarden ware geweest, indien een voorgaanden keer het synodaal besluit pro geluid had, onder de toenmalige constellatie, ook wat de voorstanders zelf betreft.

Ik wil dus geen goedkoop succesje, en ben zeer báng voor een partij-applausje. Ik wil het niet ‘netjes gezegd hebben’, aan niemand.

Ik wil alleen dit zeggen: laat men niet met sommigen beweren: de synode heeft gesproken, wij aanvaarden de leiding van den H. Geest, en nu moet het maar uit zijn. De leiding des H. Geestes is een geloofsstuk; en het geloof wordt bewezen uit de werken; en tot de werken der genade behoort óók een normaal functioneeren van de christelijke logica. Als de logica niet christelijk en niet consequent functioneert, geloof ik, in veel gevallen, wel aan de historische leiding van Gods algemeen voorzienig bestel, - maar die is voor mij, en voor mijn kerk, geen maatstaf van goed of kwaad. Ik moet weten, of ik, of mijn kerk, in het geloof heeft gehandeld, naar de wet Gods, Hem ter eere.

Gezien nu het bovenstaande in § 3, geloof ik daar letterlijk niets van, als ik denk aan de besluiten inzake het Kamper promotierecht, voorzoover die afwijzend waren.

Maar ik hoop elk misbruik van mijn woorden, elk gretig uitbuiten van mijn zeven voorbeelden, af te snijden, door evenzeer tot de voorstanders te zeggen: ik zou evenmin in bovenaangegeven zin de leiding van den Heiligen Geest vandaag kunnen aanvaarden als het besluit indertijd was genomen, overeenkomstig uw en mijn wensch. Want ook uwerzijds was er geen eenstemmigheid; geen uit één vaste overtuiging gegroeide beweging; óók úw argumenten waren tegen elkander verdeeld.

Het heeft misschien zijn nut, hierover na te denken. Dat voorkomt

[p. 28]

partijstrijd; het leert ons strijden tegen elke verkeerde begeerte, om den ander te vangen in zijn eigen netten, alsof dan daarmee voor ons de zaak beslist was. Het leert ook berusten in de anders wel wat tezeer vermoeiende langdurigheid van het debat over deze dingen. Want misschien kunnen wij elkander nu beter in de oogen zien, dan vroeger, als beiderzijds erkend wordt: we waren niet klaar, en we hebben dingen gezegd, die we toch eigenlijk niet hebben doorgedacht.

En nu we toch openhartig aan het spreken zijn, wil ik nog iets eraan toevoegen.

Wanneer de tegenstanders van Kampens promotie-daad telkens gezegd hebben: de kerk mag dit niet, en de kerk mag dàt niet, en de kerk heeft hier geen zeggenschap over, en ze heeft het dáár niet over, -

en als dan de voorstanders op hun beurt antwoordden: ja, maar, heeft een vereeniging wèl recht hier en daarop, en wèl zeggenschap hier en daarover? - of: redeneert gij altijd wel zóó consequent in de thans gevolgde lijn als ge thans doet, nu het Kampen betreft? -

dan repliceeren eerstgenoemden meermalen: met uw verlof, maar daar gaat het nu niet om. Al zouden anderen ook fouten maken, het is maar de vraag, of de kèrk doen mag en kan, wat gij voor haar wilt. Ook officiëele rapporten laten dit geluid wel hooren.

Deze repliek van de opponenten is natúúrlijk volkomen waar.

Maar een ieder zie toe, wat hij met de waarheid doet.

Onder volkomen erkenning van het goed recht van ieder, om de voorstanders van Kampens afbouw te vermanen, niet op de inconsequenties der opponenten zich te beroepen ter vergemakkelijking van eigen taak tot argumentatie, zeg ik thans tot de opponenten iets dergelijks. Want daar is toch inderdaad een zeker recht in de kerk, om elkaar te vragen: gij, spreekt gij altijd alzoo? We hebben meermalen met dezelfde personen te doen, in de kerk ‘als organisme’ en als ‘instituut’; en ik heb, juist als ik van mijn broeders, die een helder verstand bezitten, wil blijven aanvaarden, dat er niet ‘iets anders achter school’ (Dr A. Kuyper, zie boven) in hun redeneeringen, dan ook den plicht, èn de natuurlijke neiging, hun gedragingen hier èn daar, hun betoogen voor de poort van Kampen, èn Delft, èn Amsterdam te brengen onder één gezichtspunt. Kan ik dat niet, dan mag ik nóg niet zeggen: er zit iets anders achter. Maar dan móet ik wel zeggen: hier was de logica zoek, en dus is één van die voorwaarden niet vervuld, die mij, hetgeen tot nu toe geschied is, rustig leert aanvaarden als werk, dat ‘naar de meening des Geestes’ geschied is.

[p. 29]

Juist omdat het in de kerk altijd zoo hooge ernst is, moet men elkaar zoo hooge eischen stellen ten aanzien van de logica.

En dit is dan ook het heilzame element in die vanzelf opkomende vraag: spreekt gij altijd zoo, als gij het vandaag doet? Men moet die vraag niet te gauw afweren met een: ‘daar gaat het vandaag niet om’; want het is zoo: vandáág gaat het er niet om, omdat het er voor de conscientie van dezen spreker alle dagen om gaan moet.