Verzameld werk. Deel 2. Het boek ik. De andere namen. De derde persoon

(1978)–Bert Schierbeek– rechtenstatus



[pagina 421 (25)]
[II]
[pagina 422 (26)]
ook dit kind werd geboren met de tienduizenden tot derde persoon van allen aan het einde van een oorlog temidden van de waanzin der witte kruisen schreeuwende moeders en mensen die geen lichaam meer hebben de buren brachten krentenbrood en in het huis van Halman sloeg men kruistekens over de drempels de dokter liep in en uit hij zag de kleur van de moeder die het kind hield hoog aan de wangen en door de regenboog der ogen liep een krijgsgevangen leven die achter het draad zitten kwamen toen niet terug het koortsveld der graven beschreef de ondergaande zon de vader speelde met het kind en zijn vingers de buren mompelden onheil aan de wanden met de gesloten mond van het woord wat vlees was geworden sliep in de wieg die de moeder had gebouwd en zag bewegen dit is het kind, mompelde zij ons kind en het kind van de dokter kwam binnen met vruchten het zal gekleed gaan als het beste kind van de wereld het mooiste, zo zei de moeder en zij bezag haar huid en de pijn die niet week dit is een monografie in mijn hart, dacht zij en zij zag haar vader en moeder en gaf de vuurhand uit haar lichaam zij hoorde het zwijgen en het prijzen van het kind de schoonvader kwam en hoorde zijn naam geven en ook van een dode broer alles moet in leven gehouden en de dood bestaat niet dan per dag
[pagina 423 (27)]
er was een muziekcorps Kunst na Kracht dat blies een serenade de vogels stonden stil in de lucht het kind dronk niet je moet zorgen zo zei zij na enige dagen dat het het mooiste kind ter wereld blijft en dat alles op tijd aan hem gebeurt de moeder de vader de schoonvader en de man knikten vele zonen lagen stijf in en op de aarde en wachtten de spade en de moeders treurden de tijd uit en de handen wrongen zich dicht om de kelen der wereld van overal dezelfde met de nagels die vertwijfeld zich hechten aan de dingen en er waren er die terug kwamen met een heel lichaam maar gevoerd werden naar de schaduwrijken die de mogendheden hadden opgericht voor allen waarin het zwarte gat van hun lichaam de aanblik deed duizelen en de loop verloren midden in het bloed en zich uitstortten aan de droge grond en zo opgeraapt en gevoerd werden in dikke misttreinen met de gierende fluit van het lamplicht voorop naar het hol van de aarde waar de zusters hen ontvingen gelijk eens de moeder het mooiste kind van de wereld met de nacht in het oog en gelijkend de vogels ver aan de kim der lijkenluchten omdat het de glimlach wilde de warme mond de borst en een gewoon menselijk leven die gevoerd werden en geboren worden een en het zelfde zij weten te laat dat het leven op aarde onmogelijk is en de moeder het enige wezen waarin de goden van weleer nog woonden toen zij het woord tot zich namen en het vlees lieten worden en uitgaan binnen de kamers der aarde gelijkend de grond der geboorte in die tijd ging de zwarte hand duidelijk door de woning en vlogen gebeden en kruistekens tegen de muren op ik heb de waterspin van het vergif in mijn bloed, dacht de moeder je zult wel leven kind, zei de moeder zij dacht ik ben de vierde van de moeder die sterft de grijze vrouw van mijn beeld die het heet te zijn en er is zij
[pagina 424 (28)]
en de velen gingen door het gruwelijke beeld van dit leven naar de schaduwrijken en bezochten de zonen de vaders de broeders de mannen die in een ander licht leven en de tekens verleggen en het verkeer vereigenen tot absolute duisternis der anderen die het goed meenden en het weten niet wilden die hen gestuurd hadden en nu de kooien kwamen bezoeken er waren er met de schietschijven van hun ogen en de mortiergang der benen en de afgehakte rede vol loopgraaf en schot en niet meer ziend dat de blinden die kwamen uit een verre familie van het eigen bloed lichtschuw hun rijk betraden om hen in de kooi te strelen de moeders die wel gejuicht hadden eens ook toen zij gingen de sommigen maar de meesten met de kreet der wandrang in het oog zo als zij zagen de mannen sterk van het lichaam dat de duisternis aanvaardde toen de wereld dacht dat het licht kwam dit leefde aan de wanden van de kamer waar de dood de bassen spon in het lichaam der moeder er werd geen krant gelezen in de volkeren stonk de vloek van hun handdaad in de ruïnes beierden de klokken vol brandschat in de rokende trechter der aarde spookte de dood in jacket het jacket dacht aan salons en stichtte bonden de bonden gooiden de graven dicht en verzamelden beenderen de honden de godvergeten honden van goede wil zij vraten loden kogels en lijken en smolten oud ijzer om voor stoelen om op te zitten uit het aluminium der preken oorlogstuig god ging alleen over de wereld binnen de klem van zijn kaken er werd geen woord gesproken dit zei de moeder wederom zal het mooiste kind van de wereld zijn ook al ben ik er niet en het zal geen kwaad ondervinden en geen kwaad doen zo het kan als ik er niet meer ben en het zal leven en je zult het verzorgen nu ik niets kan doen
[pagina 425 (29)]
en zij keek naar haar volle borsten en zij kauwde haar tranen en door de tranen de lach weg naar het kind dat gezoogd werd door een ander zij zag de vrouw en zij stak haar handen uit en zij zegende de woorden die nooit meer gesproken zouden worden die kwamen uit het raam rood van vreemd licht dat haar ogen uitzonden en zij las de berichten der doden en haar naam en Henoch van meer dan zeshonderd jaren en zijn stem die zei: ik wandelde met god en god nam mij tot zich en ik was niet meer te dien dage kwamen vele moeders terug van hun gekke zonen en zagen de duisternis over de velden en spoten traangas over de wereld en tanken geweld vol droefheid de vaders gingen vloekend hun weg en weigerden het werk ik voel zo zag de moeder langs het raam de zwarte pest hand gaan en de tocht van buiten die mijn lichaam afkoelt het kind zal het altijd warm hebben, fluisterde zij allen knikten door de verstomde kanonnen van hun blikken want ik zal niet meer zijn, fluisterde zij de ontroering draaide films tegen de witte kamers van het hart de sluitlakens werden het applaus voor het zwijgend geschut en Chaplin wandelde tegen de wereld die dood wou Charlie draaide de stok de hoed en zijn voeten tot strop van het lachen mijn moeder, zei de jongen later heb ik nooit gekend, zij stierf toen ik negentien dagen was aan kraamkoorts de dokter schudde zijn hoofd en zei dat komt nu niet meer voor, er is geen vrouw meer die daaraan sterft, wij hebben de penicilline de jongen knikte en ging heen en voelde zich de derde persoon in het drama dat aan zijn bloed voltrokken was en waaruit hij nooit zou opstaan want wie de moeder mist ziet zijn leven een windmolen vol portret en vraagteken binnen de kralen die zij droeg en de gesp die bij kreeg en het kleed dat zij borduurde en de naam op alle muren en veel
[pagina 426 (30)]
later ziet hij de buurman voorzichtig zijn deur openen ver over tijd en mensen de brug opgaan over een rivier diep gearmd en hoort het woord dat valt in een lege straat en ziet het stoppen der taxis en de stem van de man in de bar die overslaat en het verhaal vertelt van zijn leven een nachtspook vol zusters en zevenbil en de daad van de hand om een leeg glas dat te drinken staat in zijn lichaam binnen zijn dode huid in zijn vragende vingers die de ogen der wereld zijn en melkwegen lang lopen tot de erkenning van het ene beeld dat daar gaat over het flikkerend nachtwater zonder genade de overkant van zijn wezen met de spiegel reëel in de hand en de gil van drachtige meiden geleund tegen het steen van hun rug met de arm die de streng aanhaalt van het bloed dat zij weet staan te stinken op de lippen die de ander tot zich haalt over het geld dat nooit gemaakt kon worden in het kunstlicht van oude lantaarns met de verdomde verminking van een verloren geluid dat het gezicht is van alle dingen dan staat het gebed omhoog bij de dood van de moeder die niet gekend werd dan in de memori der afwezigen die de naam over de lippen dragen en het oog uitleggen in het kind dat schreeuwt om eten en verschoning onder de tienduizenden werd ook dit kind vervoerd met de begrafenis en op zijn lichaam stond het graf met geknotte zuil ten teken van zijn leven en in dit graf lagen de velen en ook de tienduizenden der moeders die stierven over de wereld vol vooruitziende donquixote de sancho hij lacht aan de staart van de ezel en de ezel heeft het oog zoals de ezel die stond in de nacht der sterren die wij heilig zingen de mensen van overal op de aarde tegen de kale berg der beschrijving binnen de kromme der cirkels vol kiezel mangaan met de waan van rozensuiker in het zeker vol haarscheur een glazurenleven vol kolfvorming
[pagina 427 (31)]
het baaierend zwaard met de blikken der papaver zo rode koraal in het gebeente dat gaat en de weg zoekt vol klankmaat zij zullen uw licht zien o moeders die opstaat niet ten tienden dage maar altijd en overal de afneming der oogappels doet vol voorletter en heilig en onbestemd in het stoten der schepen onzekerheid die de dom en de lachmaar het eindeloos kind geeft en de schreeuw van verering en ridderschap de grote godzoekers om de wederverkrijging pariasmerig zij op de rhodische zeerechten met olie en vlek te water en de grijns vol verlamming om de openlippen vraag die zo geheten het vaderland de dassen der haat legt en de revolte krijst over vlak zicht en het rustige schip zonder roer weet en de huizen van waanzin bezoekt met het weten ik ken wat hier rondgaat en de waan der bezoekers en de waan der genezing een ziekte vol tarwe met de minos rechtvaardige hand van zijn schutter die staat achter de hekken der venerische kloven in de nabijheid van de kruisdoorn haat in het afzonderlijk gezang van zijn geheel dat hij wil dat onvindbaar is en misbruikt waaraan geen mens de schuld draagt waarin hij wapenloos ligt een orakelend oog vol zinloze rede die de mens meer dan ooit in zich zelf leert kennen en zijn traan legt tot graniet van bestaan in de uitdrukking der voordracht vol ziekte in de koorts die de moeder de dood deed zoals zij ligt op het kerkhof alleen en de zoon die haar één keer bezocht en wezenloos was en de draagkracht voelde in de wortelsnijding en geleerde termen wist van weefsel en psychologie maar een rozenhout zocht tegen vol wit en geel en als bloem de doornen over zijn huid legde en ontsporingen wist binnen zijn beeld dat
[pagina 428 (32)]
lag onder de grond van jaren onder de goed onderhouden stenen der mensen die de fluisterstem over eeuwenafstand chinees deed worden in het staan van zijn ogen op brokkel steen een zuil van een tempel vol sparta en altaarblad boven de gekruiste beenderen des doods en de lauriertak R.I.P. zodat hij dacht nooit meer te kunnen lachen dat was na een kermis in het dorp en hij zijn eerste dubbeltje vond bij wijze van wedervergelding in de termen der mensen die een stelsel zien aan de hand van een leuning in een uitvoerverbod met de middenmaan in de handen en een reuzen-bloem zogezegd dit leven vol volkstam verleden over de aarde die gaan tegen de dood der velen zoals zij zijn en genoemd het zout der aarde dat niet weet de zuurdesem langzaam en het rijzen ver bovenhoofds zoals de moeders die liggen onder de stenen en de zonen die staan daarvoor vragend een openbaring een dwarshout een verstandsgrond een steensoort voor hard beeldhouwwerk om te zijn wat de vader denkt? om de voorstelling van de ander? hij legt gewillig zijn vasten uit tot de grens van haven maar zijn lichtschip draait tegen het donker de bundels sanskriet op het water der houdende handen vol tegenwerping en listig bekleed met de trommelslag der vuren hoede wat er leeft is het leven van allen wat er sterft is de dood van ieder er is geen bescherming in de boekdrukkerskunst al schrijft men met zachte wol van een schaap in koelgesneden woorden met de grondkleur verloren in de tongen der letters van een niet te schrijven taal met jeugdherinnering en bijbeeld in de derde persoon als een opdracht aan allen
[pagina 429 (33)]
een kind schreeuwend om voedsel dit kind met de moeder der moeder alleen in een dorp een beweegreden van leven door alle rouw een hek in de vader die kaarten liet tekenen en les gaf aan oord geen plek om te wonen met oude anne alleen in het huis van de buren zoals de zoon zou zijn eens alleen in een bijgebouw van de steden en jenever drinkt tot de grondvorm zich wijzigt een aartsbisdom in zijn hand en een primair verschijnsel binnen een assurantie schriftuur vol ontvangenis en moederschap de heilige weerwolf die dit kind zijn bloed vreet tot het wit wordt en hoger leven in de dagelijkse beweging des hemels vol kristal en omtrekkende macht en de lafheid van het lichaam aflegt tot ziel en kerkoudste in het eigen vlees dat is een heel werk zei de meester je moet de andere namen leren en de hoofdinhoud van het ik en de derde persoon in allen en wat gemeen is en staat geschreven en het recht der ouden en de plicht die de deurknoppen zeggen en de angst van vallend hout op de zolder en de aap die het hoofd van de buurman is met een mes in het donker en dat sinterklaas door de schoorsteen kan en de blindvlek der woeden onmacht in het zwarte hok der ongehoorzaamheid dat sloot met een knip wil je er uit? nee! ik wil blijven je mag er uit nee ik wil blijven
[pagina 430 (34)]
de stok staat recht in je rug de rug van het kind en de man die nee leert zeggen en de list om de knip ongezien te draaien tot vrij de roterende tweespalt binnen zijn kiezelgeslacht zoals hij het legt door de spelen en zelfgebouwde schepen over de smalle sloot tegen het licht van de weiden en de verten vol molen toren en uitstel tot de dagen vervuld zullen raken in het uren zweefgestel en precedent worden en draagzetel en boodschap met toebehoren in de fijnzinnige beschrijvingen die zijn lichaam hem maken van een beloofd land en tuinplant en ottomanisch monster aan de voeten der trage aarde vol duizendjarige rijken onder de processies der dagen die komen en gaan met de tekenpen geheven tot bloedspraak en overbouwd door het land dat ligt onder de voeten van een dravend kind achter een dravend paard dat de manen licht en vaart in de ruimte is het kind dat staat als man tegen de nacht en de verdoving neemt binnen een uitzicht en de groeten doet aan allen en vloekt en de kerstdagen een aanfluiting vindt en liever jesus wil zijn en dood en lacht als hij de fles onthalst en ad fundum drinkt het oog van een ander die hij is de derde bij zich zelf en de vlucht vol driftbuilen eenzaamheid waarin de oude vrouw de boom plantte de broodboom om hem te voeden tot rotor en radar van ieder zoals hij was in het leven een kind dat te veel de stem der volwassenen hoort en het bevel uit de vraag weet te halen en het apocalyptische vocht van gortnat dronk tegen het ingewanden leven waarin kinderen warm horen te wonen ook die de borst werd ontzegd op de valreep van het ogenblik en de continuerende schakel moest zoeken en het land de moeder vond zoals het lag vlak gesneden langs de einder in het zicht van verre dorpen en over het onoverkoomlijke water de vliegers
[pagina 431 (35)]
opliet van de oom die ingenieur was en een deftig man en de oom die de trein liet lopen zoals hij gedaan had jaren lang als machinist en zei dat hij wel eens een koe had overreden en later een mens zoals hij het zag dat een vrouw langs de baan kwam aan lopen met het bloedende hoofd alleen in haar schort die man wilde dood zei hij en dan tellen de oude mensen gezamenlijk de doden af en het banket van menselijk verdriet staat op tafel en het zwijgen jagt het kind op straat en de straat zwijgt ook en het loopt naar het water en ziet de draaiende molen twee keer en neemt een kou waar midden in de zomer der velden waarop de arbeiders brood eten zoals het graan gemalen zal worden gestadig en stug en zonder een woord dit in de snerpende kou van de eenzaamheid in de wind van de wilgen in het zicht van een film ze werden neergeschoten als beesten later de mensen in het gulle zand van vreemde landen van Indië en Afrika aan de Rijn en op zee zoals Haarm die bij 't schaatsen zijn kop verloor en moeke Hut in een arm huis vol kinderen leefde en groot bracht en Corrie de meid die de ouvrou hielp en het kind van stonde af begeleidde en het lopen leerde en de eerste woorden en de regenbak schoonmaakte met de ladder onder het huis van het wonen en de broden kocht en soms huilde en altijd de beste was en nu een druk leven heeft de corrie onvergetelijk in het kind tot beeld geworden omdat zij was die diende en de waardigheid had uit een rustig groot lichaam waarin zij stond soms tegen de tuinen horizon en opkeek over de landen waaruit zij de aardappel rooide van haar gouden hart dat de rechte plaats van de mensen had in zich zelf vol kind en groot in haar koele hand lag een heel mensdom en zij vergat te rekenen en zag door dit kind een vreemde aardlaag lopen die wel verdriet maar ook vreugde was omdat de kinderen zo zij wist wel mijnen waren vol
[pagina 432 (36)]
vreemde gronden en deze geëerbiedigd moesten zijn en zij deed in de eenvoud van haar ogen meer dan de mensen vermoedden zij legde uit voor het kind altijd de schone loper zoals het haar zelf was iedere dag hetzelfde werk maar schoon en nieuw en geen erkenning van alleen maar gewoonte door wat zij was en wist en niet kende dat het oog open moest staan en de vruchten op tijd geplukt en de bonen gewekt en de handen smerig op tijd en schoon en zoals ik haar later zag eens in een grote stad vol warmte zo heet het plaveisel aan de voeten dat zij temidden de knellende schoen uitdeed en op haar kousen verder ging en de stad zag en de mensen maar niet de uitlach haar kon bereiken want zij ging in de vreugde dat zij uit was en vacantie en de eenvoud lag om haar met het grote oog van de liefde voor de dag in de mensen over wier straten zij liep in die stad het dorp van europa en de taal van haar streek die zij sprak tot het hart van de wereld iedere dag de mens zoals zij is en zij weet en nu brood en geneesmiddelen verkoopt achter de toonbank van de armen de lijst der schulden en betaling bijhoudt en niet weigert het voedsel dat zij uitdeelt tegen de balansen in met haar hand en de vinger ontnageld door feit achter een klein raam vol suikergoed en aspirine met het oog over het eindeloze veld waarop het weer woont en de stilte enorm leeft en grote voeten legt in de gebaren van allen die zien zoals zij ziet de corrie der eeuwen zoals de mens die leeft vol religie van leven zoals zij zal staan in het beeld van het kind en ziet dat dit kind dat zij opbracht in het huis van ouvrou en kleedde dat het soms gaat naakt over haar veld dat haar oog een ondergang ziet in de oude jas die het draagt nu man dat dit kind de volkeren herbergt en zij er in leven en sterven en weer opstaan ja ik ben er geweest
[pagina 433 (37)]
al deze mensen met de ouvrou legden zij zegelaarde in het kind en zij geloofden symbool en deden de daden tot versterking en zij vreesden de de tijd dat het zegel van de aarde gerukt zou worden en het kind alleen in de storm zou staan met de vallende bomen die daar met enorme krachten neer komen op aarde tot ploegschaar over het hoofd der mensen met de rollende donder en de slaande bliksem van wat wij weten is niets en we staan alleen in de donkerte der ruimten en zien beweging maar willen het huis bewaren ons hart dat wij bouwden om de kinderen onze voorouders waarin wij wonen en die uitgeleefd zelf dit doorgaven en geven en eeuwig zijn onder de wind der tijden in het wassende en ebbende water der werkende handen in de immense arabische mantel wit van heelal en de stevels der stappende boeren met de klepper het werkpaard onder de voeten de vleugel van koorn en kroon van pronk en juweel van vlakte zoals het ligt om de mens met de dijkeneinders en de vuren geplant tegen de zee en tot baken der schepen het wad en de kwelder de bodem bombaarde in de mondtrom van eb en vloed het kind leerde de sluis en de scheiding en het openen en sluiten het zwom met de dieren tegen het dorp het bakte stenen uit vette klei en een woning het zag de streng van de sloot en de bekkens der bruggen en het stak over het leverde plantenbeschrijving in het oog der ouderen het was een leger vol doorgang een gedreven werk in de handen der scherprechters zoals zij de grenzen zien en de landen scheiden in de lijn van hun horizon en niet wisten zoals het kind later leerde dat een planken huis een bordeel is van kaal hout in de provence op de gewapende ruiter romantiek met de vlag op het hoornvlies en de vertekening der wereld een boulevard vol mensen en versierde huizen die de lopende tram van het kind de jubel en stoomfluit geven
[pagina 434 (38)]
een perzisch boek vol eeuwigheid van schepper de Ormuzd en de Ahriman de broedplaats het kind voor de loop van de sterren en het lot van zijn gang op aarde een krachtig aftreksel een opzetsel en vulling van vrouwenkleren vol vreemde wollen stof van lippenlach en ogentraan de walvis der burenmagen en de brouille binnen een geheim speelhuis zo de kinderen zij gaan in dit kind en geven de dingen een naam van onschuld en leren het gebrek kennen en zien soms zo zij groot en klein zijn de ramen vol licht van overkant en wensen de man en de vrouw al in de jongensbroek met de hand van het meisje dat in het aftikkersspel het mooiste en vlugste is en de jalouzie van de ander die loopt als hij zelf maar twee keer zo hard in zijn mond en het oor gelooft meer dan het oog en het oog meer dan de maag en de borden worden gevuld naar het oog en het oog is geen aantekenboek voor de ruimte van binnen al is het de uitlegger en verklaarder en de geest van het zekere lichaam dat hij heeft en hem is en feest doet in de optocht die het gaat binnen het algemeen gebed der dingen en de vloek der volwassenen haast met de gemeenplaats op de lippen waar het kind in de wind een boom ziet en niet iets dat vangt maar schudding is in zich zelf en lening aan de blik van zijn lichaam in het tempo vol commissie en overdracht niet ver van de wieg en het zogen de vraag waarom het meisje lacht is onoplosbaar en de jongen een wonder van kracht met een naïve verbeelding zij lacht het meisje zij ziet een ander rijk en weet niet welk zij had de pop die morgen nog in de wieg gelegd en meende zij iets gezegd had dat zij nu vergeten is hij bakt wel grote taarten en zij draagt een spiegel en kijkt er in zij liggen in oer- en tussenvorm betreffende het gemeentelijke
[pagina 435 (39)]
ook de scheepskapitein laat zijn schip maar varen zij merkt het en ziet de doophefster met de weegschalen ogen vol schifttrek en gelijkenis dit is het schip en dat de mast, roept de jongen zij knikt en vergeet te roepen jij bent de moeder en ik de vader, roept de jongen zij zegt zwijgend een lange competitie uit over het water de rekening van een deelgenoot de vergelijking met een ander het zoeken naar een woord de prikkel en spoorslag van binnen de medeplichtigheid de kinderen zoals zij staan ieder aan een kant van de sloot daartussen de vallende zon de stem van een duisternis de stem die de hoede over de kinderen roept tegen de avond door de eeuwen heen uit de stambomen angst der verdronken jongens en meisjes van de veertien soms zeven in de toonzetting der wilde spelen de getallen der donkere erven in het mysterie van oude graven het mengsel van redding licht en de droom van doen de kofferangst der kinderen in donkere kamers met de vermaning volwassen op het doek der verbeelding waar het gebleven is dat van de dag in het staan van verschijnsel zo de vrouw was later ook over een water met een zwart gruispad en wat er gezocht werd door het kind van het schip dat zou varen maar overgeleverd het was zonder roer en de ogen keken ver in het slib der imaginatie en het wilde heilig en zei het verkeerde woord
[pagina 436 (40)]
zou dat de wind niet willen en de vrouw nam zijn handen en wees hem een weg het gruis kraakt onder de voeten en legt zwart spoor door de lach alles is ineen en in alles was verweg zo de gedachte wel naar binnen niet naar binnen wel een plas niet een plas wel naar bed niet naar bed wel willen niet willen binnen een boom vol takken de boom die daar stond met de appels nog niet rijp kinderen zeggen de ouders niet om te plukken zei een stem een oud verhaal zei iemand de kinderen beklimmen de boom en de twijgen striemen hun hoofden de appel is lekker het weer zal heel slecht worden, zei een stem niet rijp, zei de jongen het meisje knikte en at en deelde uit aan de anderen in de kerk stond een man vrijzinnig te preken over het koren de zaadkiem is alles, zei hij de muren der oren galmden mee de oude vrouwen verschoven hun voeten op de warme stoof het was winter en de diakens vroegen de deur te sluiten en het zaad dat sterft vroeg iemand na de preek de dominee knikte en wandelde naar huis de kinderen hadden buikpijn van het eten der appels en een heerschaar van winterbeelden trok met de bijlen het ijs der sloten op om de brandgaten te slaan voor de komende brand in het voedsel vol confronterend voorhoofd en achtergedachte met de vluchtende beesten en ratten onder het rode oog der verschrikking zo leeft het dorp der kinderen en als de brandspuit rondgaat in de nacht met de zwarte hoorn der mannen de medebroeders der plichtigheid uit de warme bedden waarin alleen nog de vrouwen het hoofd aan de hemel hechten tegen het tevoorschijntreden
[pagina 437 (41)]
der gloeiende vuurballen uitstorting van brandende zolders en vlammende korenregens over de daken der burgers in de huizen der arbeiders boven het gezin van de boeren uit ten teken dat de appels geplukt zijn en de kastanjes gevallen en het vlees der paarden gerookt aan de verkoolde ruiven blijft hangen in dit beeld en het vlees brengt het geld niet meer op alles wordt begraven tegen de geblakerde muren en ieder zwijgt het verlies uit het koorn het kaf de deele en de beesten bovenmenselijk en stil omdat het werk van mensen van jaren is en zonder zin het is verzekerd, zeker het is niet veel, nee het is gêld om te begun'n weer? zeker! in dit veld groeit de voetbal het kind en de verschijning der wereld om het eens allemaal te tekenen levensgroot zoals het er staat en gebeurt vehement van de ruimte bezeten de woorden en woorden en woorden van alles en allen en ieder ding van gesprek zoals het tot hem kwam binnen en boven het lichaam uit der gestrekte armen de man die bidt om alles en zijn handen overvol ziet zonder de verzekering en zonder het heil duidelijk voor ogen van de bewustzijnslagen van zijn bevolking en met het mes der gedeeltelijke genezing die gebracht wordt door de chirurgen weedom en de was van het leven der moeders op aarde onder de achtergronden der hoge schuren opgetast van gedierte toegankelijkheid van warme melkhand en het spreken der bovenmenselijke wezens in de dorsende stofwolk van de toverachtige verwezingen door de looze streken die de natuur doet binnen de stallen in
[pagina 438 (42)]
koeien mensen en de overmenselijke stem van verlaten molenschuren in de scheppende angsthand der beelding toen Plat de tram stopte voor het kind op de rails de water en vuurman die rondgaat op alle treinen het visuele experiment van een opvoeding in het kind zonder leerstelling en geloof aan alles en de verklaring dat de wind een boom is de fantasma zich zelf zo heilig tussen de dekschepen ik zink dat de godin der boomvruchten ziet en de blote kont van de buurman vol nachtelijk scheepssein en foedraal dit is de verkeerde lichtgeving aan een schilderij maar het kind komt dagelijks de man tegen op straat die de klimaten verlegt binnen het weer en het notenschrift van het hart levert in onverstaanbare woorden met volzinnen waarin de voorwerpen lijden en het onderwerp voortdurend zoek schijnt al hebben de kleine potten grote oren zoals het gesprek der groten sluipt door de ruimten van zijn hoofd en aan de schedel klopt en een weg door de hersenen zoekt en de motor aanzet tot daden van stilzitten en wolken zien als het onbegrijpelijke gebeurt dat de buurman de trein stuk maakt omdat zijn zoon een minder mooie heeft of de buurjongen twee minuten later voorstelt ophangertje te spelen en met de kat te beginnen en daarna een waterfiets te maken zoals de broer van de vaders en zo over te steken naar een ver land dat duidelijk ergens ligt en reëele stem heeft dan worden de bessebossen een prairie en in de aardbeien krioelen de beesten en de framboos is het hart van alles en het dak van een schuur is niet hoog genoeg tot de vader komt en zegt het is te hoog kom er af en breek je nek niet ze zouden je de nek breken onder de ogen
[pagina 439 (43)]
zodat de schuld wreed ligt in de nacht met het éénoog moreel gezet boven de witte wenkbrauw der lakens vol hollevat geluiden en verglijdende golf- stroom plafond binnen de voorhandse titels der vaderslagen die geen gunstig op de tong hebben en zo faunisch in het eigen zweet liggen met de beelden voor ogen van dag en het lopen over de verboden plaatsen binnen de angst van een kinderleven zo krijgt de dag gestalte in het donker en binnen hetgeen lachend wakker wordt tot type van de steeds werkzame mens een handwerk vol bokspoot en verrichtingswoorden en kleine versteningen al als een kraanoog fel onder de huid voor altijd tegen de morele zwaartekracht van de woorden daarom dat de kinderen ter wereld in grote lege huizen wonen met open deuren en hoog opstaan tegen de dagen der mensen en de stemmen die rondgaan en een grote brand verwachten uit hun lichaam een dodenboek vol rede en een bouwhuis voor anderen opdat alles de uiterste grens zal krijgen van vrijheid van overgave van verlossing en dat het niet gek hoeft te worden maar weegschaal vol voorwoorden en handboek met kracht van gebedsrol en collectief de liefde van allen en de beleving der stof en tasttafel van verbeelding van hand tot hand met het vraagwoord ik ben midvoor centerveur midden voor alles ik in het midden ik voor alles dat ben ik ik zoals ik ben niet genoeg ik maar midden voor ieder ik wil ik zijn voor jullie allemaal voor boven midden over jullie zo is ik het kind ik de gezamenlijke levenspraktijk voor de handen en voeten van het lichaam het grote vuur zonder genade de vriend van de trein
[pagina 440 (44)]
het meisje de pop het water de sloot de wind is de boom zegt het kind is een boom zegt het kind de vader knikt ziet het licht zegt het kind de lamp van het licht zegt het kind electriciteit, zegt de vader het kind knikt de moeder lacht en kust het kind een structuur van pakpapieren paedagogie moet het geschreven worden denkt alles later door de man die de kans mist en leest het eigen woord uit de schaduw zich zelf of een verloren meid is dat kind toen het zag aan de bar vermomd in rode zijde de geisha de meid die de heren de tong uithing en zoop van ieder en de benen de mond leende de bek van de beesten alom om te bijten en de hel in het lijf de ogen vol hemel van de sloot die het zag langs het jaagpad vol wilgen met de alg in haar lichaam nu en de kwal van de zeewieren drank in ieder gebaar de verdommenis aan de vette lippen in de ontkenning van kind wat wil je drinken uit de platte poot van de richel de kerels die staan en de meid die lacht en de heren de borrels verdrinkt uit de motorische bovenlagen van reactie met dezelfde verwondering waarmee het de photos keek van dit is je grootvader en dit de moeder van je moeders moeder en zij naaide de hele nacht nog zonder machine die waren er niet zie je zo was het toen en het kind knikte
[pagina 441 (45)]
ze wist alles en ze zei dank je wel voor die borrel en ze drukte de handen en keek en wat er gaande was konden de ogen wel vereeuwigen in één minuut in de voortgang van het darmenleven de dingen zijn mooier meestal dan de namen, zei de man later de namen kunnen ze nooit dragen, zei de vrouw er woont een knaagdier in mij, zei de man ik wil verbranden, zei de vrouw mijn schrift is wankel als ik zelf stond aan de mond te lezen als kind zocht ik het jawoord al cherchez la femme en zijn vrienden zeiden het is goed dat je er bent mijn éne vriend die aarzelend ging door het lichtvlak der dagen en zei: zie ik kende mijn vader niet en jij je moeder niet en ik mijn moeder goed en zij is mij de dierenriem van alle gebeuren maar zij woont ver van mijn huis wij zien elkaar tweemaal in de week en wij spreken over alles en zelden over ons zelf maar haar handen zeggen de woorden in de gewone koppen thee en haar ogen zijn de dekens en dekmantel voor alles wat mij ontbreekt en waarvoor ik mijn best niet doe volledig te zijn wat zij is in mijn ogen maar geen moeder die de muur van je lichaam is of het stof van de trap of meer het pak ziet en de gaten en niet de toonruimte en niet de dans en het klankschrift der lippen de polyrytmiek van de vallende ruimten het kind dat staat alleen en is de opbouw en de vernieling en de verkoop van knapheid en de verbijstering nabij die enkel mening is en in alles zoek is
[pagina 442 (46)]
tussen de glazen gevels van de aandoeningen verpakt in de vreemde voorgevoelens binnen de goed getelde ramen van uitgang en de dans van het treurende kind op de spitsen van zijn verlaten lachen het vergif van de ondergaande zon in de sloten de kristallisatie van later dit dier op zijn hoede dat zou staan een monument in het land der vruchten een blad in de hand van de moeder die kijkt zij zou zien zij zouden zien de ouders dit zegt de opsomming der namen van Klee een symboliek van licht in derden met het ‘men’ voorop maar later de meisjes liederen zingen uit de bedorven bloem van hun navel en het zien in de liefde vergist en ophangt tot materiaal van een werk uit de eigen hand tegen en vol anderen zoals het hoort zeggen aan de oppervlakte toegewend van a.s. generalen: het moeilijkste is niet het doden te leren maar te leren de jongens wie ze moeten doden en juist die en niet de anderen niet naar achteren schieten denken de generalen daar zitten de generalen die zeggen nu de Duitsers en dan de Russen maar pas na jaren want ze moeten leren wie ze moeten doodschieten dat is het moeilijkst van de leiding voor de killing zeggen de generalen en daarom is er na oorlog vrede zeggen de generalen en buiten de lachende wereld der mensen die de vlag uit de huizen steken voor de grote sinterklazen die zij vieren zo is vierendelen van de mens zegt de meester vier paarden spannen aan de
[pagina 443 (47)]
armen en benen der mensen en dan de paarden uit elkaar jagen de regen tikt tegen de ramen van het kind en het knikt een mythologisch verweer zij bespringen de bokken der ouderen bokjespringen over de ruggen van jongens en meisjes zoals het zich later vleit tegen de vrouwen in de weet van de moeder met de hand van de vader en het meisje de blik van haar lichaam zoekt dat het feest van de verstaanbare huid is zoals de tante die staat voor het kind en zich wast in een tobbe en volle handen en huiden ziet en het bewegen der kamers en de wereld van binnen het zeepsop de schuim van alles en wat er onder het raadsel vindt van verberging zou nu truusje ook zo en hansje en jacob dus anders en waarom en wil en ik zo heet in mijn ogen dat water de tante zegt het is zo koud en de foto's der kranten en de mensen op straat in de winkels de tram en de trein en nu moet jantje in bad en de grote taboe de hoge vinger heft en de bidpaal opzet en het klimaat van verweerde hoofden zoals zij staan dreigend in de nacht van de voorhistories der landschappen begraven van tijd en nauwelijks weten van de kim vol rode lichten en seinstelsel der behendige streekhanden die de knoppen draaien en de wil drijven door de winden der woorden in de zwarte lijven der mensen van de verbijstering bezeten en tot goden geslagen en bouwend de beelden uit de ruime huid van de woekerende ziekten de schimmel die ligt op nog oudere beelden van steen met de stift beschreven uit onverstaanbaar teken in heiligerlee en scheemda en overal is god wrang op de tang der lippen
[pagina 444 (48)]
nu het de oppervlakten leest en de landen uitlegt onder zijn schromelijke voeten van onkunde van het verlegen leven en de soms huilende ouvrou ver in de tuin onder de bomen en bessen eet en de bakker de buurman die bakt en roept kom maar spelen zijn opa is dood, zeggen de jongens in de huizen spelen de kinderen vader en moeder de mensen ruimen het huis weer op het overschot van een leven en de dingen hebben de dood in de stilte van onbruikbaar en zinloos in hun orde van ligging en plaats dat waren de klompen en het kind wist en wees er op en zei het woord een verbod om te dragen wat heilig is staat stil en ongebruikt op aarde zo worden de lijnen gelegd als de sloot door het land met de ploeg het paard en de scherpte der blikken dit is wat er plaatsvindt op aarde een sahara van overleveringen de dolende ridders op paarden als ezels die de oasen de weg willen wijzen en dichtgooien en oprapen en boren en putten edelmoedig tot wanhoop van liefde voor mensen de mensen de eeuwige mensen met de muziek der gegrepenheid en het roversbestaan de roofbouw op aarde de donder het lichaam vooruit in de vraag van de hand met de speer geheven tot jacht en verliezende adem met de dankbaarheid en de vrees dat het kan het kind gaat verder vol voorgevoel van de man Mussa dat hij later zou lezen die rijk was en op jacht ging en zijn zonen zei let op mijn vrouw zij verwacht een kind en op mijn vee Mussa had zeven zonen en was een rijk man toen Mussa weerkeerde van de jacht vond hij de stilte Mussa had veel vee ik hoor geen paard, geen ezel, geen kameel, geen rund, geen schaap, geen geit en geen van mijn zonen
[pagina 445 (49)]
de rovers hadden allen gedood Mussa ontstak in grote woede en riep zijn vrouw in verwachting zij had zich verstopt in een andere kamer zij was bang en antwoordde niet Mussa nam in zijn woede zijn lans en stiet door de wand van de kamer de vrouw schreeuwde en stierf toen Mussa binnenkwam Mussa was een rijk man een magische levensvorm ging het kind voor binnen zijn veld tot het wezen verweg gelegd door eeuwen van type langzaam ontvouwd werd door wat het deed door de tijden een vertelsel een sprookje een legende mensenlevenlang uit alle landen der aarde waar de kinderen omgingen in goed geloof aan de ogen het zien en de oren het horen van de priester het doen bezeten door de koningen verhoord tot daden van vuur tot een zuil van droom in de slaapsteden der ouders gelegd in de loop der dingen met de open mond van jalal uddin rumi op de tred der offerschalen met het oog op de handen het offer tot het zien van de zig-zag gang der wereldbergen tot het document ter verdeling der schulden het onbegrepen vaderland in de knikkende knie van de wanhoop de koningsstoel van brons groen bezeten het water ‘wij’ stoomt het bloed in de horden de hemel wordt gestut door een hoofdopgave de wereldouders zijn plechtig tot schouwspel gezeten de kinderen worden geslacht uit ieder huwelijk één ten voorbeeld de moeders bidden het motief van hun leven de man motiveert met een steenworp de omtrek der akkers
[pagina 446 (50)]
de handeling bouwt een mysterie het mysterie vraagt een tempel ik ben dus is de wereld het drama der kosmos voltrekt zich in grote lijnen tegen de woongebieden de mensen bidden het tempelfries vol beelden de broeders overhandigen de kannibalen hun hoofd dan weigeren de tovermiddelen en schudden de kannibalen nee de broeders gaan opnieuw gebukt onder hun hoofd zij gaan over de aarde en steken de erven in brand in de bossen vluchten de kinderen en spreken vreemde woorden uit de bomen spreken vreesbevende architectuur en de kinderen gaan de aarde ondergraven tegen de voetstap der broeders tot valkuil en echo het hart van de derde en het huis van de kinderen en dan zijn de voeten te groot van de jongen en voelt het meisje zich lelijk in haar benen en staan de groten te kijken en is alles niet goed en niemand der groten ziet iets en de kinderen tellen hun jaarringen door de wervelkolom en het klein te klein en het groot te groot en alles mis de ouderen drinken plechtig het glas van verbod leeg over de straat gaat de auto en vloo verkoopt manufacturen confectie en beddegoederen en pothoes ook en de bakkers stoken takkebossen en Moolnkamp rijdt stroo naar reiderland en 's avonds gaan de kinderen der boeren dansen midden in de week
[pagina 447 (51)]
en 's zaterdags dansen de arbeiders en drinken bier en de meiden vluchten in de donkere bouwte tegen het stroo met de kerels in de stallen de beesten te uit en te na worden gedaan en Rieke gaat trouwen en Geeke ging dood en de klokken van 't toorn sloegen twaalf duistere slagen en het land ligt stil in de open schede der akkers als een tegenwicht tegen de hemel waar alles gruwelijk is en groot en het kind alleen is in zijn kleren en ziet van de duisternis de gebaren en zich de aap van alles voelt en hoog in de droom een generaal uithangt met het kromzwaard dat de wereld maait en leeghaalt en opzet de woning zijn wonen in de woestijnen grote voeten die zijn weg gaan tot bar gesteente van vallend puin om hem heen en zich opricht en schreeuwt tegen de nacht van dit leven dat in hem is onbekend en wetend de grote dingen die gaan door de handen der mensen groen en dik belegen waarin zachte sterren gesmoord de lijnen laten zien van nooit vermoede wreedheid en de angst in de keel legt tot appel onverteerbaar en verhaal onbegrijpelijk dik tegen de dijk van zijn huid dat het water doorlaat en zijn bed doorstroomt en hem koud legt in wit en de kist doet zien en de zwarte wagen en de nacht vol geluid gooit hoog boven de huizen vol instorting van dak en aankomst van gestalten zwart onder het hooi en grijpend met de dodelijke mechanica van het hoofd morgana uit een vreemd land die de scalp aflegt zo op het natte laken en zijn gezicht ontstellend in geuren legt de adem beneemt tot de val uit het bed dan komen de ouders de ouvrou kwam altijd en zei het lieve woord zij had een heel leven in haar handen en om haar lippen een huis dat legde zij over het kind en het kind zweeg en lachte en sliep en de ouvrou ging niet dadelijk en keek
[pagina 448 (52)]
zij zag kinderen en het kind de moeder van dit kind en de oom kwam naderbij en zei kom het slaapt en de vader verweg ontving een brief waarin stond dat het kind goed groeide dat het gauw naar school zou gaan en een driewieler had gekregen hij rijdt er het hele dorp mee door en iedereen kent hem en heeft er plezier aan de vader las de brief zeventig maal en het land ligt in zijn geweldige hemel en drijft de ruimte uit de vader geeft les aan de kinderen en de ruimte slaat schut en bouwwerk op en een ontzettend binnenleven en de vader ziet alleen zijn kind getekend en het binnenleven gaat de geschiedenis na en schudt de mensenhuid en het getekende kind gaat lopen de mensenhuid rimpelt onder de adem der ruimte het lopende kind loopt zijn klas weer uit de ruimte ligt op de kaart bestorven de kinderen zagen de kaart door Groningen Hogezand Sappemeer Zuidbroek Scheemda en Winschoten grote gemeenten en de vader legt de stok met de aanwijzing neer en kijkt uit het raam door de ruimte er achter gaat een vrouw de beeldvrouw van zijn handen zijn hoofd knikt en stelt een leegte voor zijn ogen door het licht alsof zij nimmer sterven zou de kinderen zingen automatisch de kaart Wildervank Stadskanaal Ter Apel ik zal mijn zuster schrijven over mijn kind denkt de vader zijn hand neemt de aanwijsstok nu Limburg zegt hij en hij ziet de opgebroken straat midden in zijn leven en de brug een zoon die de mensen zal spreken
[pagina 449 (53)]
het kind loopt rond op een afstand tegen de wanden van de grot door het geografisch gegeven van zijn ogen en het gelooft aan de voorstelling en de gedreven eigenzin bouwt in de nacht een droomschalen wezen dat licht geeft door de ouvrou heen naar een beeld dat wel kerkraam is en lichtval met een draaiende wereld en overdag als alles weer doorgaat worden er auto's gebouwd en bonen geplukt en is er iets met de vrienden dat gevecht geeft en een stilstand koud in zijn bloed een onbegrijpelijk blind punt dat in zijn ogen staat als een boor en alles de dood wil doen om het heil van de huid voor de dramatiek van een gezichtsvlak dat hij zag door dagen en nachten heen en waarvan niemand weet want zo eigendommelijk ligt het achter zijn ogen en zonder genade maar met de blote angstvoet geregeld gaat de school als een Tuareg door zijn woestijn onder de druk van wat open boven hem is en de tegendruk van heet zand om het wonder het water dat de dimensie heeft maar nu diep in de grond van de phallische bergen ligt gemijnd onderdrukt overwezenlijk tot vloeibaar edelsteen verschaald onder het fatum zo lot zijn woestijn die de voeten gaan over een geribbeld vlak waar de aarde scheurt met niets aan dan zijn kleren die versteld zijn en netjes en geen woord in het oog van de buren binnen de zorg der vrouwen vol muurliefde en het eventuele schoolgaan temidden van de rails met de knikkers tussen de bielzen waar de tram op rust zo lopen de kinderen door de steencultures en langs het straatverkeer in de zonsopgang van verloren woorden uit de nacht toen het toch duidelijk zag maar op het bord staan andere dingen en de stem van de juffrouw zegt glaswerk over de banken schriftelijke bevelen gaan om de woorden staan die aap noot en mies heten ook in de stem van de juffrouw
[pagina 450 (54)]
glazen mensen hoe het leven zou trillen weet het veel dit kind die kinderen op de banken gericht binnen een vreemde gisting die nog niet hetzelf is maar meer landgoed en pels vol ingang van wijde mouwen onzichtbaar vaak van de juffrouw van halfzijden stof zo tegen het het zwarte bord als zij tussen de cijfers en woorden de sinterklazen tekent die uit Spanje komen met de stoomboot zo het kind de metalen hoofdbanden gaan knellen tot grote gemoedsbeweging en onbegrijpelijk verlangen vol hondsdagen zodat het wel papier zou willen maken zoals in de hogere klas beschreven wordt met de kinderhand een lopend schrift de op en de neerhaal zonder beving van persoonlijkheid maar recht tussen de richel met de kust- bewaardersogen aan alle kanten die de bezige hand zien en buiten vliegt de ekster een beest waarvan het verhaal zegt dat het zilveren theelepels steelt zo uit de huizen der mensen? dat is een vraag een brandende vloeistof met beeldvorming want de huizen zijn dicht en een ekster is bang voor een mens dat zegt de oom die het land de dieren en ook de vogels kent en de ridder dwaalt met het mengvat dat is een heilige graal waarin het bloed der jaren de kleuren legt vol regenboog en gesternte en de spraak van alle mensen en dat de beelden van ver over de aarde geeft met vreemde namen in onbegrijpelijke taalvorming en trapsgewijs bespoeld tot vruchtbare huerta tegen de grijnzende tanden der droogte die allom de landen verdort binnen het woordverbruik dat geen toekomst geeft zonder de levende tong die ligt boven het strottenhoofd alleen in de warmte der menselijke mond gevoed door de trant van het meinedig bloed zoals het vloeit door de mens tegen de regels van de mens en zoals het kind hoort van de vrouw met schoone wangen maar grijze haren vanaf haar kindsheid zo door de witte kalk van boven het krast de tekening die zwart wordt en tevoorschijn komt met het gelaat van voorwereldlijk dier die de taal
[pagina 451 (55)]
omdraait der volwassenen en tot spookbeeld heft de poot met de klauw door de helder gewassen lakens die hangen op het rek in een donkere schuur waar het wit dramatisch bewogen nogmaals gestalte geeft tot de opengesperde muil van het monster dat grenzeloos leeft en geen muur teveel is maar zich verheft plantaardig zeker uit de dichtheid van het zwarte water zijn vormeloze huid precies geregeld aan een dichtgeknepen kinderoog later het kleefmiddel voor gasbuizen en de gekorrelde massa bewegend metaal onder de loupe de natuurkundige regel binnen het tekenkrijt safe aan de bewegende wand van menselijk mineraal of de mist die ligt over laagland waaruit de knotwilg komt aandrijven over water en de daken der boerderijen vol schip zijn en het kind verdrinkt in de oceanen grijsheid waardoorheen het door alles loopt de verkeerde huizen in en uit tot de stallen en bedden en onder de buiken der paarden die de snuivende onrust de troefkaart het hart leggen zo wordt dan later de snelschrijfkunst uitgevonden en de mathematische zekerheid de zedelijke beginselen in de ruwe hand van de ijver voutn veegn mien jong klomp'm oet in de kaomer bord leeg eten nee de bromjeude bestait nait en bie Broekemao den? toen hij lag in het hooi het gezicht van een neger de lippen rood en het mes in de mond met de stem van zeven geesten ik zag hem de ouvrou schudt het hoofd en lacht niet er bestoan gain geest'n, mien jong en ze magg'n die nait baange moaken hoe stond de hemelkaart der geboorten? en waar de vrije school? nu gij ziet het resultaat van mijn mystieke kracht, las het kind
[pagina 452 (56)]
niets dan stof en stenen in de woningen der mensen met de stille wonderdoeners der kinderogen en de oude vrouwen later met de verschrompelde borsten in de gouden tempel der eeuwen een springtouw inspring de boog gaat in het heilig koord der brahmanen uitspuit de boog gaat uit uit de grotbibliotheken van Nepal en Thibet met het menselijk hart de berg waarin de heilige man woont uit Toda door een vrouw begroet geknield en de drift in de zang: vogel kom er maar uit waaruit? hendrik lacht en zegt het woord de meester de tovernaar keert zijn hart om tot heilig teken de moraal krijgt teeltkracht onder de brons der oogharen flauwe vonken genegenheid welke hem gelijkstellen aan het redeloze vee een vies woord, meester en hun armoe draagt alles mede de ouvrou hoort het woord en zwijgt en lacht zonnewetenschap in het kind zij zegt wat het kind leest: inboorlingen van de geestenwereld die nooit in een menselijk lichaam gewoond hebben het ontziet rotsen noch bergen wat het raadsel is dit lichaam waarmee het loopt de meester en hij en de meester die kent en geweten en het kind dat gaat door zijn vlees de ruwe hand vol mallen ziet draaien binnen het schaamrood van enkele meisjes die de heuvels der heilige dagen gaan dragen en het oog trekken gewoon op straat en in het spel van vader en moeder die de weg gaat of all flesh zoals het later leest dat kind dat de meester verkeerd heeft leren weten en niet het vergrootglas begrijpt en de zonnestralen die daardoor geuren maken die je maar wilt dode vogels het leven in
[pagina 453 (57)]
maar meisjes cijnsbaar aan de kroon het andere sprookje van de prinses op de erwt wat er in de erwt zit dat de onrust geeft en in het meisje dat dat overleeft was de juffrouw ook een meisje en hoe toen? misschien was ze de hemelkaart vergeten hoewel de dominee zei dat niemand naakt ging en later wij staan naakt voor god mag dat? er is paardehaar, kippeveren, konijnehuid en mensenhaar maar mensenhaar zit niet overal bij grote mensen wel, zei de schippersjongen wat doe je? ik maak een schip dat van mijn vader een turfschip met zwaarden? met zwaarden en een zeil een ijzeren schip die zal zinken, zei een boerenzoon mijn vaders schip zinkt ook niet ijzeren schepen zinken nóóit, zei ik hebben ze overal haar, vroeg Hendrik schepen hebben geen haar wel, en ook teer tussen de planken ijzeren schepen hebben geen haar nodig nee, mensen, zei Hendrik heb jij al haar, vroeg de schippersjongen Hendrik lacht, nee mijn vader moeders ook, riep de boerenzoon Dien moeke is dood, zei Hendrik daar is Geeke! Hendrik lacht met zijn mond en de ogen half zou Geeke!
[pagina 454 (58)]
wat doen jullie een schip zonder haar, zegt Hendrik, bouwt Eppo mââl schip, zêgt 't wicht scheep'm hebb'm zeil'n geen haar! wel! tussen de planken dit is een turfschip, zegt Eppo tussen de benen, denkt Hendrik en zegt, Geeke kom wij gaan naar 't water Eppo komt wel Geeke gichelt 't schip is zo klaar, zegt Eppo, wacht even in Samoa gaat alles anders en zijn de meisjes schepen, las het later met een mast er op en een zeil kom, zegt Hendrik de zwartvoet indiaan met de briesende mustang, schreeuwt de boerenzoon over het water gebogen staan zij en zien de donkere moeder in hun gezicht wat is water, zegt iemand het schip drijft er op het vaart Hendrik gooit met stenen Geeke gichelt Hendrik loopt weg Eppo schreeuwt de boerenzoon jaagt de mustang op Hendrik te water Geeke gilt wat is water Hendrik schreeuwt het is drie meter het is zwart help! tot aan de hals
[pagina 455 (59)]
de mustang maakte in zijn ogen het beeld van het water en sneed een vierkant en hief het uit het zwarte haar van Hendrik Eppo liep in het riet en legde over het water een weg en liep met zijn ogen geen schipper kan zwemmen, zei zijn vader Geeke liep een weg naar huis het zwarte water nam een mond aan met de tand van vis die dood staat in meters modder en de voeten van Hendrik Hendrik zag een zwaar wonderland en het haar dat de huid bedekt en hij at de vis onder water een grote vis en blauw en het speelde regen in zijn hart en boog om zijn hoofd dat de wondere dingen ziet vol avontuur en marmelade de oranje van zondag die de moeder de boterham legt en de adem die de vader over de tafel van het begin blaast en zijn voeten zo lood in de schoen van de morgen die de school de deur opent en het licht uitdoet wie het licht uitdeed? tegen het water staan de dijken op het water staat niets en toen zij hem zagen en gaan over het water wandelende zonder een spoor beving dit hem met schrik drink mij en ik geef de tekening in het oog der eeuwen maar Hendrik sloeg de vis en de vis nam water in de vader van Hendrik sloeg Hendrik op zijn blote billen Hendrik bleef koud Eppo zag dat Hendrik geen haar had waar hij zei dat grote mensen haar hebben hij had geen haar dacht Eppo nu komt er een zielenvoorstelling die gaat van het water uit omhoog tot de reiniging die de voorschriften opleggen het lijk van een aanbeden opperhoofd
[pagina 456 (60)]
daarachter de vervolgingswaan die de boom de grote voet geeft de boom gaat groeien binnen het cerimonieel niemand raakt iets aan dat het oog de totem taboe geeft besmettelijke ziekte weg een oud man trekt aan het klokketouw der graduele verzachting er sterft nog een paard in de mustang de kar trekt langzaam voort onder een plat van klepels het dwangverwijt rijdt in het eerste rijtuig geen kind meer bij het water zo staan de kinderen gebogen over de moeder van het zwarte water met het gezicht van een licht uit de bodem de geeuw en het gat van een voortijd met het beeldende schriftteken van vader de vader die de zoon draagt in en uit de wereld het gezicht van de moedet tot het totemeten bereid zo is er de schaal het menselijk gebit de adem en het gesprek om lepels en vorken Hendrik gaat voorbij en niemand zegt iets één paard trekt alles de wormen der stilte knagen in de zwarte eierschalen der gordijnen dat is de steenaarden gang in het geheimschrift geheel van dit dorp dat de steenhouwer de namen grift en zwart en opa de lijkkoetsen bouwde en geld voor het kind dat is het kind dat later een man opzet tegen de nacht en luistert wat hij hoort van zich zelf een straat naar de diepte de factoren encyclopedisch gerangschikt in de elementen het bloed tot filiaal generatie verheven van wat leeft in het erfbeeld de miskweek ziet in allen
[pagina 457 (61)]
de verhoudingen tussen die leven dat opa de trouwkoetsen bouwde op de glanzende wielen die de ouvrou aanbad die later de klompen bewaarde onder het oog van het kind die de tante eens paste en het kind zei Nee! zodat de ontroering ging wonen in het oog van de ouvrou een gewoon menselijke gestalte maar wie de trap opging naar de zolder zou daar zien hangen het beeld tegen de balken tussen oud hout zoals het geweest was en onsterfelijk en verschuivend door de stofdelen gang van de tijd die sleet en verging tussen de vingers een droogte zo groot en een ruimte vol korrel die de kiem en de plant behoedde door de begraven weg der voeten zo zag het later de mensen bidden zo zag het de vrouwen gaan achter de toren gezamenlijk met een acte en een vooropleiding vol raadsel onherkenbaar in het geheel van de dag steil verheven door de zodenzang der zerken wat wij weten zeggen de bomen wij weten de stem en het antwoord uit de zevenhemel der duisternis zei rabbi nachman later zei het kind later zei de vrouw tot het kind zal weten zal het spelen en niet weten de vader leeft tot wat de moeder was dit is analogie en verbondenheid met die leven en sterven zij kweekte nog harder de bloemen die zij bracht een graf is een perk uit de hoop van een bloei wat er wederom opstaat is niet te zeggen, hoorde het kind het kind nam zijn vingers en de vingers een stift door de morgen en het stift drong de kalk der muren in en tekende een gat naar buiten wat doet het kind, vroegen de buren
[pagina 458 (62)]
dit is de ruimte, zei het kind morgen ben ik jarig, zei Eppo en ik heb een nieuw schip een turfschip net als mijn vader het zinkt nooit meer en ik een stoommachine en mijn vader een radio met een echte baggermolen zoals die ligt tegen de bouwte met de antenne op het dak mag ik en er komt water in dit schip zinkt nooit meer, zegt Eppo volwassen staat het woord te lezen: niet naar het water kom jongens naar 't water, zegt Eppo en door de tuinen sluipen de kinderen langs de heggen en sloten met het kloppende hart in de hand en het haar van Hendrik voor de ogen en zij laten het schip weer varen en het zinkt niet jaren later is er de natte straat met surveillerende agenten ze trekken de wissels om van hel en hemel ze slaan met hun handen tegen matglas de jongens ze hebben gedronken in een wachtkamer en wonen in een hoog graf boven de aarde de zon schijnt er 's ochtends het eerst en daarna nooit meer en 's ochtends zijn hun ogen gesloten binnen de kegel der adem de meiden liggen over de vloer nog de reflex van de trilling der benen nog van elkaar en uit zich zelf het platvorm geeft een schavot weg hoog in de bomen hangen de knapen met verstijfde tong om de tong zingen grauwe vogels een doodskleed het geluid van de oren een systematisch riool naar de zee, zeggen de jongens op de schepen die nooit zinken, schreeuwen de vogels dan valt het schot en vliegen de vogels weg
[pagina 459 (63)]
op de belaste gronden van het hart rusten de schulden diep in de plooi van de komende dag en geeuwen de vloek de radiohei in het schijnsel van de middenstaande mensheid met de wanten aan in de winter en het hoofd geleund tegen hetgeen bevolen wordt en doende de wereld een hemd aan te doen dat niet past maar de huid bezeert van de teer draaiende aarde en dit zonder kosmisch inzicht de regel willen leggen en de val van kometen bevelen binnen brutaal plutoon de jubel en eerverhoon voor de kracht en het harnas tegen het stromende water de woorden hun mond de goot geven zo de middenstand die de straten beethoven noemt en de kroeg gouden ridder en kraanslangen verkoopt in een papiertje niet bloot meneer als het vel is gestorven bouwt men er een auto om heen en het rijdt met blikken jassen en schabloonogen het knikt god zij met u verrek aan de weg zonder geld is niet te leven die geld hebben kunnen niet leven daardoor heen gaan de kinderen die op hun broek moeten letten ja in de benen het nee bovenmatig verhersend die bedorven zijn en de bakker niet groeten de melk is een schijnsel binnen een beker de koe woont buiten bij de boeren boeren zijn mensen die hun handen niet wassen hun huizen stinken en in de Beethoven straat ligt het lijk Ludwig door de tram overreden gestorven aan de voeten van Bleke Bet de kinderen kijken en zien een dode man de middenstand zet een cordon op en behoedt het kinderoog zij zegt: zie een draaiorgel hoe romantisch
[pagina 460 (64)]
een schutting legt het verkeer stil en brengt Ludwig binnen de mensen staan als broeders tegen de dood zo zingt de middenstand vol toonkunst muziek is een gave voor kinderen, lispelen de binnenkamers de aspasionata klettert tegen de muren om Ludwig hangt de regen van een verlate apotheek en dan gaan de opperpriesters van het verloren brood om mensen en kinderen staan die de rook bezitten en de verblinding tot in de kinderspelen en draaien de munten om en om en leggen toreutische kunst in goud, zilver, brons, ivoor en edelestenen op de drempels der scholen zij kunnen niet ingaan zij spreken de kosmische termen rommelebossie rommelebossie issidissidou in de waarschuwende ratel de melaatse komt in het ontvankelijkheidstijdperk van zeven tot veertien jij bent hem ik tik je ze tellen elkaar af binnen de ban van de kring de gezichten zien iemand anders rommelebossie rommelebossie issidissidou tot isis ik tik je de bezwering verlegt en het heelal wordt beschreven met mathematische taal jij bent de bok en wij springen de moeders kijken en keren hun ogen om wie bespringt en besprongen wordt Eppo door Eildert en Udo door Geert tot de knikkers tevoorschijn komen allen tegelijk van alle kinderen knikkertijd ik zocht een hoepel maar ze liggen waar de hoepel niet is tussen de tol de hoepel het springtouw wij willen knikkeren en er worden overal gaten gegraven en met de vlakke hand wegen gelegd en de knikkers rollen over de wereld
[pagina 461 (65)]
en de vrouwen uit Athene bikkelden op de trappen van het Parthenon het ronde in de handen en voortgeschoven binnen de blikken en wordt gewonnen en verloren rommelebossie rommelebossie issidissidou de Mephistovraag gaat rond er wordt een wereld tegen de wereld gebouwd de vliegers gaan op in weer en wind bokbokstavast de ratel en rommelpot en kipkapkogel een geweldige pyramidenstad onder de voeten der kinderen uitgestrekt door de bezwering van de geheven hand zoals de man later staat in een licht en het mes trekt en keelt wat hij liefheeft binnen de ring der seconden onder 't toezicht van een geweldige uitstraling zo zijn Eppo en Albert en Udo het gespannen gelaat primitief in het wit gelegd van de verticale snede zo het ritueel van de kogel die de kogel raakt binnen de druk van de kinderhand met het oog gericht de vuurgoden lachen grauw alom en alleen de beren lopen om en de kinderen graven een gat ter berging in de extase van het motorisch gestel binnen de angst van een groot daarbuiten jij bent hem, schreeuwen de kinderen dit stelt niets voor het betekent alles rommelebossie rommelebossie issidissidou in de vreemde landen van hun namen staan de kinderen in de vaas non plus ultra met dit epos humaan in hun handen tegen de ramen der geborgenheden in de raadselrichting der wegen van het gruwelijke spel de opveer en daal door de gang van de zwarte man die daar gaat voor zijn ogen de spiegels in zijn handen het orgel met dagwerkmuziek
[pagina 462 (66)]
door de goten voor de huizen waar het nachtdak woont de man modderman met de liere door de dorpen der dagen langs de geworpen stenen en de opstaande palen in het smeer van de weg en het slijten van de handstaande zwengel de drieëenheid man orgel en hond de modderman met muziek voor geraniums de zwarte man met de modder muziek die de mest van het lachen levert vanwege de blindheid die de draaiende arm lengt aan de kletterende ladders der noten opgericht in het lied: we have no bananos to day en dan komt de sinasappelkoopman nog appelsien'n juffrouw nee? dan komt die man later terug met kuikens in dezelfde mand in het ik en het onbewuste zijn het allemaal hennen een oosterse prinses in een auto rijdt voor zij stapt uit en vraagt Menno de weg Menno stottert en krijgt een zuurtje Menno zegt de weg aan de prinses zij is zo oosters en zo hoog wit aan de slapen Menno kan die nacht niet slapen van weerlicht uit een mensenberg nog jaren later komt zij terug zegt hij zij zei tot ziens ik zie je weer zijn vader had alles voor hem vertaald ze zou hem een sjaal sturen van bedrukte zijde de oosterse prinses liep met een lamp in een wonderland, zei Menno dat staat in een boekje voor en na is zij prachtig geschilderd aan de muur van het donker dan ligt Menno met Menno in lakens en probeert turks te praten zij spreekt tot hem van de hoogzedelijke gewoonten der bomen en waar de kleurstof der wangen gemaakt wordt nog dertig jaar later leest hij er de samedi-soir op na over het fabuleuse rijk van de koningin van Saba
[pagina 463 (67)]
onder dit portret is er geen teken van leven dat hij niet verstaat hij is piloot geworden en vliegt twee keer per week over haar land hij wil er nog eens neer storten en doodvallen in de koningin van Saba de oosterse vrouw die stopte in Beerta nog jaren is het zwart voor zijn ogen en ziet hij draaiende molens maar het eeuwige leven zit in de boeren hoorde hij later en de regen die de akkers de mantel legt de akkers worden geploegd tegen de horizontale bui der seizoenen de man het paard en de ploeg en witte wijven in het donker de gestalten uit de verse aarde gaan vreemde kleren dragen die de dreiging leggen en souveniers uitdelen voor een heel leven uit de onzichtbare luidsprekers in de geopende mond van de nacht over de hoofdweg en de drie dwarsstraten op ribbesnik en de kolossus ale ale met de dode vis aan het hoofd als men terugkomt in zijn geboorteplaats zo staan daar tegen het handvest der ouders geleund de kinderen tegen de wereld met de ratel en klos en de plank vol noten in de handen de kogels in de ogen de meetketting gespannen om het dragend gedrag van de vader en moeder het voortleven hoog in de draagband hun lichaam de natie staat te kijken en doet eigen werk in de paleizen des doods staan de kandelaren opgesteld over het land rijden de wagens vol koren boeren mien jong zijn onze vijanden, hoort het kind de rijken zo gonzen de aarden handen zonder de boeren is niet te leven zeggen de boeren het opmeten gaat door en in de volwassenen worden de meetstokken gezet en de waterpas gelengd en het peil vastgesteld waarin de eer en de ridder het scherp van hun schot leggen en de trots om over te leven zij staan als jagers de kinderen aan de kant van zich zelf later de zelfkant binnen een hangend spoor
[pagina 464 (68)]
zoals het meisje Miena van overal naar de draad loopt te zoeken en zegt ik ben de naald kwijt en het stuk moet af en omgezoomd en het stuk is mij de baas en groeit uit me zelf over mezelf heen en de mensen gaan mijn figuur zien en wat moet ik die ik ben en de naald en de draad kwijt ben en de draad tot leven zie komen ver over de lege holte heen tot dat kleed dat de schaam in mijn ogen legt en de dweil over mijn ouders die niet mogen weten van wie ik niets mocht weten van wat ik te laat weet dat hierin nu de vreemde dieren van vroeger moeten gaan opstaan, zo zei het meisje en de dokter geen volkstaal meer spreekt en ieder een rol heeft ingestudeerd en de angst knikkers op tafel legt vijf stuks die in vier gaten moeten gemikt in ieder gat één er mag geen knikker overblijven vroeger al kon het niet zei de man in de nachtstraat ik heb het nooit gekund alle duiven vlogen me altijd weg de geselstoeten zijn over het land gegaan en vielen de huizen binnen er stonden plechtige en majestueuze driemanschappen op binnen de kinderen zij hieven de handen ter bescherming der ouders zij sprongen de broeders na in het water en riepen om hulp een man kwam voorbij soms die zei: mensen luistert dit land aal dit laand maakte god maar de mensen de steden en de duivel de dorpen en achter de gordijnen stond de jeugd voor ezel te lezen werd de jeugd bij de bok gedaan werd verpest, zei de man is de pest, zeiden de armen
[pagina 465 (69)]
ze hebben ons huis voor ons gebouwd met rechte luiken, iedere kamer zes zes planken is genoeg om een doodkist te maken, zei Aukus moeke Hut schonk koffie voor haar zonen en dochters voor Albert Jan Reintje en Kier voor Corrie en Betje in de hut van haar leven de warme ketel van vier koeien en ze zei ik hoorde hij is nu in Spanje en hij zei ik zal jullie nooit vergeten want ik bouw van mijn leven een schildering aan de wand die staat loodrecht op de aarde van mij die de mens is en rechtopgaat daarvoor reist het kind door een gruwelijk land waar hem de rauwe vleesklappen voor het gezicht worden gehouden en de droom levensgroot gaten boort door de dagen voor de rijgdraad je taal moet je goed leren, zei de meester, met d en dt dank zij de ddt konden onze troepen de Jappen omsingelen, las het later de rijgdraad dat zijn alle voorstellingen door het boorgat en de olie spuit op uit het diepste der aarde waar het hart der mensen wordt gekookt en de moeders op wacht staan en later de meisjes zijn de jongen sprak tot het meisje de plechtigheid hier is een appel in de nacht kwam zijn moeder de kamer binnen maar droeg het hoofd van een rode wind en de tong van wit gloeiend ijzer en in de handen lagen de tafelmessen voor alle kinderen een onder het bed een dode man rammelend met een ketting vele gezichten gaan open naast elkaar en schuiven ineen tot masker dan komt de verdeling der massas binnen een angstwekkende architectuur de kinderhanden bouwen de dag vol met gekleurde stenen en knippen beelden uit de krant van abe en soldaten achterop staat de dienstplicht voorop van moore een moeder en kind en een organisch leven en veel verder ziet men de mensen gaan op sandalen maar de heilige Theresia schreef in zich de innerlijke burcht uit door een poort van bidden tot de staat der verlichting
[pagina 466 (70)]
misschien moet hij wel ingenieur worden, zei de dominee hij bouwt al auto's van zijn mecano ik wil een mallemolen, riep het kind maar de weg der volmaaktheid is een vrij innerlijk kijk zei vrouw Klamer ik had een dochter die nu dood is en die is jarig op dezelfde dag en hier heb je een koekje dat was een winkel vol verf en ieder een lekebroeder met een beschilderd hoofd de handen legden de gesel zacht over de rug van het kind dat kind is dood en dit kind leeft uit het kelderluik in de nacht kroop een man op met een hoofd van zwart haar ik ben de bezoeking zo zei hij want jij leeft en dat kind is dood de gereede huisvesting van de Boze maar de vrouwen strelen de ruggen der kinderen en leren hen rechtopgaan de broodvruchten worden rondgedragen en de gewijde geschiedenis van de mensheid begint met een lusthof de kinderen spelen krijger er zijn er die in één dag heilig worden daarna wordt er beeld geworpen en staat Eildert als de biddende jongeling op een molensteen Fokje is Juno dan spelen ze vader en moeder door de tuinen waait de geest van verborgen handelen de roep van de thuiskomst staat in rode hoofden onbeholpenheid Juno nam tot zich de biddende jongeling het gebed werd niet verhoord hebben jullie weer aardbeien geplukt dat mag niet ze zijn nog niet rijp je krijgt pijn in je buik in de nacht schreeuwden de kinderen om hulp ze hebben aardbeien gegeten en ze zijn nog niet rijp zeiden de ouders
[pagina 467 (71)]
en de kinderen zij buigen over de aarde binnen de voedselketens der stille steden en in opdrogend water en worden getest op het draagvermogen en zij willen een enorm rijk bouwen van gekleurd linnen in de randgebieden van leven griffend de tekenen op de rotsen en wevend van eer en roem met een middenazies hoofd en de oudheid van syrische vachten op de heilige plaatsen die zij aftasten binnen de huid van hun vingers van vreemde olifant gestapeld op de rug van de hemel met lading en inval en majesteit van grote koningen vol beeldmotief en periodiek en gracieuse vormelijkheid van bloemen die de miskelk geheven hebben uit de afgrond historie-diep in de worteldoeken der blikken zo de kinderen zien zij elkanders lichaam harpheilig het slagwerk in van de groten met de vinger de vingers en het vingeren met het woord de woorden het woordje de zeepaardenparing van jongens met jongens en de dubbele wolk woldik tussen alles als satijn verrijkt met zilverdraad de dracht van de koning met rode kleren op de huid van Layla en Majnan in de ogen de devote plaat vol flagellatie met miniaturen weedom en de veranderingen de gedaante verwisselingen van de heilige georg maar Bosporus, zei veel later de meester betekent: drager van ossen binnen de bordelen veelheid der ogen de kinderen terneer op de aarde zij bidden tot god-weet-wat-en-veel binnen de boulevards van handdrukken en de inkomende wijn van de ouders die liggen geknield voor het beeld van zich zelf hun kind over de zwarte aarde vol tegenspraak met de versteende gewassen in het wierdraad van willen
[pagina 468 (72)]
rookdragend zijn zij zij zouden de heilige kruidkunde de leer van planten steen en rune zouden zij lezen zij liggen met de kinderen terneer over de aarde en heffen de lege handen genadebeelden richten zij op in de nachtval moeten de kinderen dan waarlijk geslacht worden? met de moord op het lam? is er geen vrouw genoeg met de zon bekleed om het beest uit de aarde te vertalen? als historisch document als godsdienstig manuscript als een glazuren oorlog vol oostersarchief als misgreep als ambtelijk orgaan of: feestgewaden, omslagdoeken voorhoofdsbanden, navelknikkers reukflesjes en voetringen voor den tronk dat de stichting ligt over de heilige bergen met een leerdicht voor ouders binnen de ketting der afhankelijkheidsverschijnselen en de voorwaardelijkheid van al het ontstaan wij moeten gaan graven afwateringsgootjes, schreeuwen de kinderen fluisteren de ouders want waarlijk ik schreef brandpunten vol homocentrische bundels het visuele beeld van het kind in de nacht der gewoonten zoals het zegt: daar staat de vogel die het ziet en in zijn krachtveld staat en zegt in de nacht uit het bed gelopen: vader ik ben de lijmpot kwijt en waar zijn de letters en de vader breekt het boloppervlak van zijn ogen die zien de dag in het bed van het kind en het de lijmpot geeft maar niet de letters die de dieven der duisternis hebben gehaald om tot wraakbeeld te smeden voor later in de
[pagina 469 (73)]
lichtsterkte van de rechtlijnige voortplanting en de grillige invalshoek van gehoorzaam en opstand en later wordt dit kind verplant en vindt de letters terug het zet ze op de geladen bal van zijn hand aangeraakt in zijn oppervlak door de magische sobri die zegt: kneed het tegenbeeld bouw uit de letters een wereld het kind stak de meester een pen in zijn stoel de ouvrou schudde haar hoofd de buren spraken over de balie het kinderschavot dat staat in het recht dat heeft zijn beloop van voeten vertrapt met bloed bespoten tot beeld van afgod voor de angst en het kookpunt der kookpotten regelt waarin het kind de kinderen de mooisten ter wereld worden geslacht voor het doelloos oog van allen die de oren gestopt met justitie de glazen doofheid verlenen tegen de slachtvelden magneet van de doode kinderen die niet op mogen staan die daar liggen in het geladen punt van hun hart en de hoofdwet verkondigen gij zult niet doden! en manolete staat op jaren later van de stier en buigt zijn hoofd en in hem spreekt de stem: ik heb een mens gered het zand der dingen die door de handen gaan ligt in korrel tussen de vingers in astronomische grootheid verrijst uit het kind de mens in de doorbuigende dagen van dit leven onder de kritische druk der meesters in de kringloop der nuttige werkingen de processen der openbare lichamen en de kracht der schifting neemt kleur aan in de lach en het leed van het kind dat werd verplaatst dat ouders kreeg de vader die wachtte al jaren en de moeder die niet wist wat zij kreeg en het kind dat zei: ik maak een bioskoop van een kist en een wekker
[pagina 470 (74)]
dat is een voorwereld waarin de ouders het hoofd buigen tot de trillingsbron en het hoofd schudden van ja en nee maar twee maal twee blijft vier dat is geleerd en geschreven de wet het kind kijkt op en vraagt drie klosjes de moeder geeft het kind spreekt het woord: Iens er wordt een ster ingeschakeld en een arbeidsfactor het kind is wind onder het oog der ouderen eerst je frans dan spelen en om vijf uur thuis en binnen het huiswerk ziet het kind een zeemansverschijnsel en een gelijkrichter en wandelt alleen door de donkere ruimten der stof naar een nacht van woorden het nadert door de zwarte droomschacht der gewoonten tot het onmeetbare punt de afstanden staan langs de weg en meten zekerheden de maat van de mens in het land is moeilijk, zei het kind, later de man met de geopende hand tot de kreet van gemeenzaam omdat een vlak land hem het gelaat tot het einde opensloeg en trek op het lichaam verkreeg het hart hangt over de kinderen, zei de moeder en het kind schreeuwde in de nacht een hooglied vol onderwereld naar een liefde die op de drempel bleef staan van het zichtbare licht binnen de ring van de eerbied voor ouders om de ringdijk der stad van zijn ogen de ontroering een hartstocht een liefde een opstand want de kinderen zullen hun ogen in hun handen nemen en opstaan tegen hun ouders en zij zullen beter weten en de ogen vergooien op de plaats van het witte blindvlak er zal gevloekt worden
[pagina 471 (75)]
men zal elkaar in het hart vervloeken door de liefde heen met geknede aarde de mond stoppen tot het ijdele woord de lippen wijdopen prestige de fouten zullen een muur in de uitspraak bouwen zij zullen elkaar niet verstaan binnen de angst van zich zelf dat is het toonbeeld der aarden gang met de ploegscharen traagheid op stenen eenzaamheid het verslijten zoals het staat dat de moeder weent om de weg van het kind die het de luier legde voor de warme huid onder de adem goedertieren en nu de dankbaarheid gij zult alles afleggen hetgeen u bezit het ik moet vernietigd binnen de zwaartekracht en de genade want het geloof in het bestaan van de ander als zodanig is liefde, zegt Simone Weil het ik van binnen uit of de verworpenheid van buitenaf en dat er vagebonden en hoeren zijn met minder eigenliefde dan een heilige dan de heilige ouders met de handen vol kinderbezit geknepen tot het klein behoud van hun kracht in andere huid binnen de stem van het eigen bloed tot het drama van de huiselijke kring alles in het klein en het veilig maar dan komt de ramshoorn drift die de regels doorboort en het staat op soms in een kind dat de maat van de mens door hem gemeten zal worden over het gehele leven op aarde binnen de speerworp der eigenheid over de keukenlandkaarten heen door de muren der ouderliefde tot een groot verstijven en schrikken stolt in de harde hand van zijn wil en in vreemde formules vol emigratie
[pagina 472 (76)]
dove moeders liggen hun kinderen te liplezen in de vage noties van voorouderlijke landschappen zeven ogen inspectie doen de ronde een moeder houdt het mooiste kind van de wereld dat ze eens van ons waren zeggen de ouders terwijl de kinderen gaan in pak van staat en tijd met de stoplappen gevuld van de angst en de portretten en het inktvissengedrag der muren dat ze volwassen worden en niet weten, zei een vader dat ze over het hoofd van zich zelf en hun ouders groeien de krukken der registratie beven in hun zorgelijke ogen de moeder houdt het mooiste kind van de wereld tegen de ramen het kind ziet een vuur gaat voorbij de ouders voeden samen het kind op en trekken hun kleren uit en leggen een vloer voor zijn voeten door alle gangen des levens en winden de klokken van weerzien op hierna verbranden zij de heilige boeken waarin stond dat de koningen en koninginnen de oermoeders der volkeren waren vroeger in het tijdperk van mensen toen de dieren en planten de stem nog bezaten en zij hoog gelegen de daad deden de ouders de oerouders der goden op pyramiden toppen vol lectuur en overzicht ter vermenigvuldiging der kinderen de ouders kijken in de spiegel zij kopen lectuur over de groei der planten en katten in de nek van het kind staat niets te lezen van een poes zij stallen de bloemen uit in de borders in hun straffende hand staat de wenende ziel het kind heeft de kat vermoord de ouders spreken vreemde woorden uit het water diep van de psyche de witte kinderen lopen rond met zwarte verbeeldingen
[pagina 473 (77)]
in de scholen zingen de meesters en verklaren de wereldbol in de passiemuzieken krijgt het dode woord een leven het kind moet nog noten leren lezen, zei een moeder, maar het speelt wel het is natuurlijk nog niet zo van zo als het zou moeten zijn maar het speelt zonder de noten te kennen op school leert de juffrouw de meisjes de kruissteek in de hoofden der jongens vormen de meisjes een olifant met een koning er op en een inkomen een schildpad loopt voorbij dragend de zeven werelden daar bij die duitse deur staan geliefden en zeggen het lachwoord de hofsteden handen verrichten graafwerk naar een vuurkorf vol weten in de kemenades van oude kastelen zitten meisjes te spinnen de slotvrouwe komt binnen met de rookhoenders van haar ogen en haar handen vol koppelkoren in dier voege dat gezegd en geschreven staat dat de kinderen in gruwzame groei tot eigenheid hun ouders het hart uit het lichaam eten nadat zij het op hun handen gelegd hebben en gewogen en tegen het licht gehouden en gestreeld en gekust en doorboord met de pijl der geboortestanden tot een waag- en munthuis voor de weerspannige beet der tanden en op de plaats van het hart van de moeder groeit een groot water en daarin een vis op de plaats van het vaderhart staat een koker op en daarin een werpspies en een spiegel nu wordt er gesproken in taalverlies voor de mythe van het verstand een jongen van zeventien jaar wordt op schoot genomen door de moeder de moeder streelt en de vader telt bomen een beroepsstand wordt opgericht en besproken gevleugelde dieren ruisen een verzetsgedicht in het kinderoor ik wil niets worden herhaalt het kind binnen het lied na drie jaar die wat worden werden allen iets anders die wat zijn hebben de jankende hond van slaaf gelegd in hun handen
[pagina 474 (78)]
de krukken der ouderlijke registratie beven dat is meer een gedicht zeggen de ouders en gaat voorbij zij kopen was en stoppen de oren dicht maar zebra is boenwas voor de vloeren om het glijden te bevorderen de loonschaal staat in dubio het kind fietst door een hem vreemde ruimte het bos dat het kent daardoor heen een rood mutsje daaronder een rond hoofd met ogen geen der attributen spreekt het gaat tegen de leerplicht op zoek naar het oererf het verhaal gaat dat een ridder wijsgeer werd Ramon Lull van Majorca was een ridder en hield de verbeeldingshand van een mooie vrouw en legde in eenzaamheid van de vlucht zijn harnas af toen hun ogen zagen hun ogen binnen de architectuur van de nacht in het klimaat van groen water je handen zijn maandraad mijn hart is schrikdraad je hoofd draagt bosvruchten uit de wangen in mijn hongersnood de palissaden van je borsten de vrouw verloor het licht in haar ogen en het wit werd zwart zij ontblootte haar borsten deze linker, zei zij, aarzelend, was ziek en is er niet meer Ramon Lull schoot in zijn hart een leenman neer en zag een open plek hij vluchtte wooncultuur in onzalige bossen las hij op een schutting hij nam de borst die er niet meer was uit zijn ogen en spreidde haar uit zijn hand en wreef haar over een gladde steen tot doorzichtige kapel en knielde in deze kapel en bad drie vloeken om tot een oermoeder en een beeld en plaatste dit beeld hoog op een altaar en zette de kaarsen van zijn ogen
[pagina 475 (79)]
in de spijkers der kandelaren en stak zijn ogen aan in de ontstane nevels van het oogwater ging hij zitten en beeldde de ene borst van zijn leven die de vrouw niet had de mooiste vrouw van de wereld ik ben een kind in uw omkleding sprak hij door de huid van dit huis de vrouw werd jaren later gevonden met een wondermolen in haar hand zittend op de rots der verwering en de wondermolen speelde een lied in de linkerkant van haar lichaam tot een grote borst uit de noten zwol op de juiste plaats dat was het huis van Ramon op Majorca en hij zag het licht en de bevolkingen hieven de cognachanden hoog tegen de hemel en lieten hun lichamen gaan in een feeststoet te water tot een groene kathedraal om hen stond met een gouden altaar en daarop het rokende lichaam van de vrouw Conchita die geofferd werd in het glazenhuis van haar ziende ogen onder water de dochter Conchita en de zoon Ramon arabische nachten op de hondsrug der liefde de kinderen lezen met hun huid als de ouders zeggen twee en twee is vier zij zeggen dat is uit de rug van het zijn gesneden als de mensen slapen en het kind waakt over het licht van het water hij vormt zijn mond tot sacrale staat en leest met magie in zijn stem: waar de kronen der bomen de hemel beroeren begint het te regenen in de woestijnen paedagogie schilt men de lente maar Theresias ziel telt met de blinde ogen aan zijn vingers de nerven van een blad dat twee maal twee vier is brult de wereld dat dat zo is is omdat de mens sterven moet maar de kinderen schreeuwden vijf vijf vijf!!! de Subachen slaan de trommels der mensenschedels met de gedroogde mensenhand en de klank draagt ver en is stil
[pagina 476 (80)]
kijk, zegt de vader, het is alles goed bedoeld en het zou als jij en niet zo als wij maar jij zelf dit ook zag wat er gedaan en gewild wordt want de wereld vraagt toch en jij zou ook als je 't zag en wij zijn ouder zie je dus zou je moeten maar beter als je 't zelf ook wilde dat je wat werd waaraan wij plezier en jij zelf ook want het gaat om jou, maar de wereld en wat je zegt is waar maar niemand gelooft het en je kunt beter al is het waar wat er gevraagd wordt is ook weer niet zo veel dat je met je verstand kunt natellen en dan is er ook iets voor je te tellen later want tegen alles en iedereen in is ongelukkig en niet vol te houden je zult toch als je niet ziet wat wij zien later veel later zeggen dat het allemaal goed bedoeld was en wij wel wisten je ouders die het goed menen al lijkt het ook jou toe nu dat je gelijk hebt maar onzin want de wereld de samenleving en de dokter toch die moet iedere dag weer en wat dacht je zo'n man wil ook wel eens maar hij moet en de arbeiders in de hete fabrieken en wat je voor hebt bij die mensen en die op zee zijn en verweg en geen tehuis hebben en wij er nu nog maar later moet je alleen misschien en als je nu je hoofd in de nek gooit je bent er niet minder om natuurlijk maar het zou als het kon zo mooi zijn die weg die niet moeilijk is en gelukkig maakt ook wel gelukkig want wat jij ziet is het grote dat mooi is maar onmogelijk op de wereld want de wereld wil het niet en ook je moeder zou dat ook zij heeft het niet gemakkelijk zo geen jongens gewend en streng opgevoed en ze wil het goede zoals ik voor jou en natuurlijk mag je na je werk als je klaar bent alles maar eerst slagen want de diplomas worden gevraagd steeds weer het is misschien onzin in jouw ogen maar de diplomas... en de zoon zwijgt de verbeeldingshand door de ruimte de verbeeldingshand slaat op de schedels der wereld met doodsbeenderen en de klank is hol omdat de mens sterven wil is twee en twee vier omdat de mens onsterfelijk is is twee en twee vijf omdat we 't goed menen eet je wortels want wortels zijn gezond omdat we geen wortels lusten schreeuwen de kinderen zijn we niet dankbaar
[pagina 477 (81)]
kijk zei de vader het zou als je... als je de slaaf van de wereld en zijn buurman wil zijn, schreeuwt het kind theresias ziel ging heen als een witte maan later met de vriend op de fiets in de nacht van witte mist en zeker soldaat worden en mest voor wie? en God zegent de wapens met hoge hoed en de kinderen gaten graven in de grond en wat zei Jezus maar Jezus was geen mens en wij zijn onvolmaakt en de wereld is zoals zij is en de slaaf van de buurman en minister die het ook niet weten maar je moet vooruit wat zou er als iedereen dit zei en zo dacht wat zou er van terecht komen en er was altijd al oorlog en je moet niet zo denken dat maakt ongelukkig en wij je ouders wij willen dat je gelukkig bent en voor het oog van de vader een rechte weg beplant met de engelen van zijn handen en zijn vrouws handen en zijn vaders handen en zijn moeders handen en zijn grootvaders handen en zijn grootmoeders wuivende handen die dag zeggen en knikken en hem het hart op de tong leggen en de goedheid uitzeggen en zijn maatregelen prijzen en het zicht op de bergen van goud en geluk aan het eind van de rechte weg en achter de handen woont de zwarte angst de witte handen en de zwarte angst ook van toen zij kinderen alle mensen waren kinderen en de dieren dan, vraagt het kind de vader de dieren kunnen niet praten, zegt de vader en het gevoel van de dieren dan de dieren hebben geen gevoel en als ze 't hebben kunnen ze 't niet zeggen en de vrienden lopen zwijgend over de lijken van voorouders in de witte gebaren der mist en ruiken de mest van de boerderijen en zij zeggen zij weten niet dat ze leven ze ruiken het leven niet die daar gaan over de weg iedere ochtend om acht uur en sloven en slaven voor
[pagina 478 (82)]
bazen opper- en onderbazen en de rijken en de macht van hun hand is de volgzaamheid voor het gevulde buffet en het dressoir om in te leven voor ieder een pak en als 't kan gevoerd van binnen met jute bankpapier en een platgeslagen voortdurend jammerend hart over wat er had kunnen gebeuren als en wat er gebeurd is omdat en dat de kinderen nu de dienst in zijn en niet eens in het eigen land en dat de wereld steeds kleiner wordt en de treinen steeds harder rijden de verbindingen brengen de boer in de stad meneer en en de steden vreten het land en de koeien nemen een overstap en gaan lijn één de muil der onwezenlijkheid in toen ik nog in Groningen was was er de ruimte om een boerderij een opengeslagen veld en daarin stond onder de hemel het koren geen eikenhakhout en een vreemde spraak over het zand in de test van het vlees staan wij raadsel en de vrienden zij zeiden de sirocco vol droge wraak uit over het systeem en bouwden in hun harten met handen chamsim een oorlogsbodem voor de vernietiging der wereld de vernietiging der ouders en het omhalen der muren om het parasitologisch verschijnsel te wurgen een trog vol bloed en daarboven de glimlach der wijzen de dokter die de pols voelt de violen de violering die de meisjes bespelen en een mooi geluid in de keel leggen de kinderen zij zijn verschrikkelijk de kinderwereld zeggen de ouders is een bloeiende bloem van fantasie de wereld der kinderen hangt vol rook en in de puberteit hakt het kind met het bijltje de touwen stuk van de zuster de bal van de broeder wanneer de dagen over de horizon gaan liggen in de kraag van kreunende bomen
[pagina 479 (83)]
de boerderijen staan nog de mensen gaan nog hun gang zeggen de kinderen maar gauw is het uit zeggen de kinderen wij zien het onweer en het is in ons bloed zeggen de kinderen wij zwaaien de voorhistorische bijlen vol mooie tekening zeggen de kinderen zij zeggen de kinderen zij zijn gek zij zegt later het kind met zijn hand op de stenen en het gracht water zij weten niet wat zij doen zij willen niet weten wat zij doen zij willen doen en niet weten want in het weten woont de kannibaal met het mes die de schedels licht en als de schedels gelicht zijn houden zij ons de draden der daad voor onze daden zeggen de mensen hebben alleen een uiterlijk in de nacht ligt het hoofd op een kussen op het kussen slaapt ons hoofd onder het kussen ligt het mes wij kunnen niet slapen zeggen de mensen want in de mensen woont de kannibalen wraak en in hun ogen huist het huis vol rook en door de rook kunnen wij niet zien en deze wereld is zo dat een mens de ogen sluit dat de draden der daden de spiegels geeft hier is het gehoorscentrum om te horen hier het gezichtscentrum om te zien dit zijn de oren dit zijn de ogen oren en ogen zijn uiterlijk horen en zien innerlijk
[pagina 480 (84)]
zei later een vrouw ik zou wel een kind willen zei later een vrouw de man begon een tocht uit het bloed naar het einde van zijn hoofd een kind is gezelschap voor eeuwig mijn kind, zei de vrouw de man zag in het hoofdeind een wezen van beweging dat liep uit de hand van de vrouw als je het kind hebt is het kind zei de man een kind dat is zei de man is van zich zelf en niet van jou niemand heeft kinderen want als het kind zijn eerste adem haalt is het losgesneden en alleen in de wereld en het weet dat door de duisternis der eerste blindheid en het komt boven in woorden veel later en als het woord geen klank meer heeft grijpt het terug naar het eerste mes dat hem lossneedt dat is zei een vrouw de handen der moeder en de geslachten geven elkander de navelstreng door en de weg van het bloed het bloed stroomt door zegt het kind in het kinderspel de hand pakkend van een ander kind het bloed stroomt door en grijp jij waar ik niet bij kan zij dansen in de warme navel van de aarde en kennen de oorsprong en hoe het verder gaat dat wil zeggen: steeds opnieuw uit de navel der aarde wie geeft de ervaring door? en wie de ervaring uit Midden-Afrika en wie uit Thibet en wie leest de lippen in Lhasa wie verjagen de vissen en vissers wie bereiden paddestoelen uit lucht
[pagina 481 (85)]
en wie bouwt uit de hutten van ijs de rendierlaars en het walvistraan? en wie hebben de Indianen vermoord in twee jaar twee honderd duizend en wie vindt het scheerapparaat dat het snelst de mens van de huid van de aarde scheert wie het scherpste mes de ouders van lieve kinderen, een lieve man van een lieve vrouw hij heeft hart voor zijn werk zijn gezin is een mooi gezin en zijn vrouw lost de denksport op binnen het uur die kinderen kennen hun vader hun vader geeft de ervaring door de kinderen proberen het scheerapparaat en scheren de hoofden der ouders af zo is de ontaarding der kinderen de ouders nemen de haren der buren en kammen die uit het hoofd en leggen ze op tafel en maken een minder fraai vlechtwerk het kind hoort de stem van het kale hoofd en neemt de egelstand aan daarin de namen die niet deugen zoals ieder weet wie niet weet van de ander is niet gelukkig met zich zelf in het dorp in de stad de ouders staan stil en zien het kind in het tuinhuis zit een kind van de nacht in de nacht worstelt het ouderschap met een kindheid het kind vreet de moeder, denkt de vader dat is onnatuurlijk want de vrouw vreet de man, hoort het kind later maar de aarde draagt in vreemde nachten een baard en boven de baard is de navel een grote zwarte mond en de tanden de schichten en de huig een slurf en de ademhaling legt de vingers om de hals van ouders en kinderen en de aarde vreet een boze man met zilveren haar het kerstmannetje van overal op de dag dat het past
[pagina 482 (86)]
zo staat aan de wand der verbeelding een verschrikking en de verschrikking vreet het leven en het leven wordt vet en glimlacht in de daad staat de hand stil en valt af de aarde schudt en verwijdert een stad de afgevallen hand zaait zich uit en vermenigvuldigt zich de handen komen op en gaan hun technische gang tegen de kadmeia en vóór het orakel en Theresias liep blind rond en legde het raadsel uit zijn handen vol tranen kosmisch bewogen is het verhaal van ouders en kinderen de bloedschande begon in het redelijke woord en het woord was niet meer het woord had de angst uitgetrokken en de kinderen noemden grote namen en namen de boeken der ondersteuning ter hand en lazen dat er verkeerd geleefd wordt op aarde dat zeiden de wijzen de gekruisigden, de vermoorden, de stillen, de waanzinnigen in de ogen der kinderen stond het ontleedmes en een botanische tuin zij hingen de trommels om en verzamelden onkruid zij trokken vloekend het veld in zij bouwden een eenzaam huis midden in het verkeer een verkeerstoren zij veroordeelden alle meelopers ter dood de wereld werd ledig en de huizen stortten in na jaren de bevolking vluchtte voor de wraak der kinderen ons eigen bloed? het vloeide langs een omweg terug in de verkeerstoren huisde een waanzinnige de waanzin heeft haar eigen huis, zeiden de mensen
[pagina 483 (87)]
zij keerden huiswaarts en liepen weer mee om de verkeerstoren bouwden zij een plein op zondag bezichtigen zij de waanzinnige die riepen zij uit tot martelaar van hun stad alleen de kinderen zien in de dorre handen bewegen het kinderboek der wijzen er ontstaat een vreemd landschap en een mistral om de ouders de kinderen verzamelen zich op een dag staat de verkeerstoren in brand en wie regelt nu het verkeer roepen de ouders zij verdrijven de kinderen en bouwen op de plaats van de verkeerstoren een beeld het beeld verklaren zij heilig de waanzinnige loopt met de kinderen een gang over de wereld die hem hebben verlost en hij geeft raad hij leert de ontaarding van de mens en oppert het verhemelen maar de bewoners der steden plaatsen een kurkenklok in het beeld op het plein dat de tijd wijst en slaat de kinderen bestormen hun eigen gehemelte de waanzinnige treedt terug en bouwt zich een hol onder de aarde op een dag scheurt de aardkost de stad, het plein, het beeld, de kurkenklok en de menigte worden verzwolgen zo brandt soms op en leeg een huis van ouders en kinderen en allen dood en tegen de dood is veel gebouwd en de dood bouwt veel in het leven maar in een perfect georganiseerd verkeerssysteem zijn ongelukken onmogelijk, zeggen de mensen in het materiehuis maar de stof is een golf, roept wanhopig een fysicus de verschrikking is dat alles iets anders is
[pagina 484 (88)]
en plotseling gaat de mens in een veld van wijze cultivaties en verzorgt de afwatering ondergronds en bouwt op het systeem van palen en buizen de steden en koren de hand van erbarmen legt dan een scherm om het zicht over alles en binnen het scherm woont het geluk en wordt bewaard en Jan harkt de tuin en hakt het hout en spreekt met zijn vader en moeder en zij lachen een aardappelveld en een goed werk in hun ogen een vrouw staat onder de bomen te wachten Jan kust de vrouw en neemt haar mee naar zijn vader en moeder de vader en moeder kijken en knikken binnen de woorden een vrouw van hetzelfde bloed zij geven elkaar de hand en het bloed spreekt een heilige taal door de ogen Jan en zijn vrouw keren terug tot de boom onder de boom bouwen zij een huis in het huis begint het leven om het leven en het huis staat het scherm de schelp het strand om de zee de aarde in water zo wonen Jan en zijn vrouw in de grote overeenkomsten tussen de mens en de warme aarde en de regen er boven en het licht van de zon een stad zegt Jan is zo slim van steen zo steen zegt Jan en ik ben een gelukkig mens en zijn vrouw knikt en het kind speelt onder de boom 't is wel dat de vrouw van Gerrit door de zolder viel en haar rug brak en Grietje van vijftien een kind kreeg en geen kerel en Hendrik 't fabriek uitliep zonder handen maar de boeren vieren de bruiloft met veel familie en buren en land vrouw Braamer vecht met haar tweede man om de kinderen en vrouw Deuder slaapt met een ander haar dochter is niet beter
[pagina 485 (89)]
wat ook niet kan zegt tussen lippen en hart de tong tussen binnen en buiten zo speelde het kind onder de tienduizenden met Jan Hendrik en Hendrik Jan en fietste de paden bos en was onder de mensen en kende ieder en ieder hem in de roddel het netwerk van jacht en positie van jacht op banen en hazen en 't werk en was hemelbewogen en prometheus gebonden binnen het brokkelend zicht van hakhouten hoofden en verkaveld land de detaillisten en ouden van dagen gingen hun gang en hij las de heilige boeken en vloekte met zijn vriend en bouwde fantasmen over de schering en inslag van wevers en spinners en de donder der fabrieken en de zware erbarmen armen der schoorstenen tegen de hemel hij doodde de spin de lucht ziet zwart van de rook de bomen vergeten te ademen Oons Gerard is helemaal doof van de ratel textiel binnen de muren der hitte de stoom van het zweet de kolen het hart en het bloed dat zwart in de aderen staat op 't schutterveld op 't lansink de bleekerij in 't stomen en verven en 't machinale gekerm van ijzer en staal tot de draad is het kleed van een ander maar de kinderen hangen de fret uit binnen de holen hei der konijnen binnen de gemoedelijke das van de werkende afgunst van ieder op ieder maar ook wel verzorgd door de vader en moeder van de moeder de nieuwe die het ijzer met handen braken en de verfrol herstelden en Jannink Scholten en van Heek en van 't zelfde ja ook in Goor en in Nijverdal en Ainsworth staat stijf in het glas van de ogen van ouden van dagen maar feudaal nog gebonden aan de ring van de hand van de heer van de villa van het wonen der rijken de neo de ridders in auto's met kinderen de rijken op lijsten en lokalen gesticht voor het werkende volk aan de hand en binnen de ring en onder de boomgrens
[pagina 486 (90)]
joa ool Jantje van Heek leep nog op klomp'm deur d'n fabriek en kende Gerard en Wullem en Gerda en Lientje en de kinderen en kindskinderen en wie er de dood was gegaan en wie er nu trouwde en de kinderen joegen de vogels op en namen de buks en schoten de dieren uit de bomen een ree wordt geraakt soms en gekookt in jenever en een bruiloft is een bruiloft en van een bruiloft komt een bruiloft voor alle buren voor de meester der kinderen is het altijd feest en om de dorpen de es wordt geleefd en gestorven soms neemt de boer in het hooi zijn wijf soms de arbeider het wijf van de boer soms het wijf van de arbeider de man van een ander ook wonen er Rotterdammers die de taal niet machtig zijn en daartussen en over en onder de details van middenstand die de feesten verzorgen maar moeilijk vieren door de druk verhoogt boven zich zelf dee 't hoog hef lot het deep hang'n het kind onder de tienduizenden las de heilige boeken en vloekte met zijn vriend over de heide naderden donker de bossen ten teken dat de mist uit de beken zou rijzen tot bovengronds monster dat zou vreten de daden de kleine der mensen die in het hoes het los hoes en de hoes van de angst de kelen legde ze branden wel paasvuren daartegen en schilderen de hemel en hebben het kerkhof omzoomd met zwarte cypressen maar de zucht van de dood vreet van de welvaart materie het nuttig effect dit is de strot van het land feudaal gekeeld door de kavel de boeren kopen en wonen breed van plek tot plek over de boeren schrijven de schrijvers boerenromans
[pagina 487 (91)]
het kind der tienduizenden ziet alle boeren en tussen de boeren de buren en de buurtschap en over de buurschap de hand van de goederen het land de fabriek van de heer en de Here preekte voor de heer hier: wees nederig behulpzaam en berust in 't gemis van wat armen en benen en de luxe is onwelgevallig den Here de heer en Hein schreeuwt een scheur door de muren en het verkavelde leven en staat rood in zijn oog en rood in de vlag van zijn hand sikkel en hamer verdomme en de brand in alles wat rijdt en dit door ieder die werkt in het dorp op de landen de es en de fabrieken de kerk en de villas de heilig bezaaid met het ik dat ik het ik niet alleen maar allen de buurtschap zal leven met roet aan de muur van de hemel geschreven de opstand verdomme de opstand en het kind der tienduizenden voerde een paard met zich mee en het paard was gegeven om te vernietigen ten derde dele en nooit meer genade een nieuw paasvuur een nieuwe ritus een nieuw gebed dat was in 1934 nu heeft ieder een dressoir nee zei Pedro in Guadalajara en in Trugillo ook en op de La Mancha die honger hebben we allemaal maar tussen de honger en mij ben ik de baas de vrijheid is wat honger waard, zei Pedro maar hier heeft ieder een dressoir en op de societeit der fabrikanten begint de kunst om acht uur en draagt het oor en het oog een hooge hoed in de materie der provincie met het kleingoed omhoog door de provincien van dit land deze lage landen door alle provincien der kunstgebitten wie werd er waarlijk gebeten?
[pagina 488 (92)]
de paasvuren branden nog en de burgers brengen het hout omdat de gewoonte dat oude zo aardig is en mooi om in leven te houden maar de boeren hebben combines en doen alles tegelijk en de villas sterven uit en de heren betrekken de flats en zien in een verloren geldridderschap zij kennen hun arbeiders niet meer en zijn gerationaliseerd met de cijfer de status nv en de statistiek en de klompen zijn een oud gebruik en het oude gebruik is het museum zo mooi van toen en allen hebben grote dressoirs in de huizen zo slim van steen het netwerk gaat door en trekt de draden aan en de spin spint door huizen harten land en fabrieken een vreemd lied van bloed onder de opstaande nagel protest van instink ons in godsnaam o god van de aarde het lichaam de hemel binnen het huis als het kan zonder geld uit te geven en met ere voor 't oog als het kan zonder betalen en zonder transfusie want het geld het geld dat geldt en in de buurtschap geborgen van zij is dood en nu ik hem de thee ik hem de sokken de buurvrouw en hij ons de hulp weer met maaien en zij is alleen en nu ik haar gezelschap en samen de tijd door en op het graf bij dag en bij nacht de bloemen en harken het perk bij de cypressen en soms ook de nachtegaal die onromantische boeren die de dag met het licht beginnen en de nacht met het bed verdrijven en de hand tot het handvat meten en het oog langs de vore het schrikdraad leggen en de koeien Marietje en Lena en Betje de namen verlenen als waren het mensen en de mensen het dier voor de blik houden in paren en baren de zwijg uithangen dat het groot is maar niet onder woorden en de hand practisch het touw van de dag moet houden en met paard en ploeg en melk op het land in de grond moet staan het uitzicht is niet groot hier over de akker, zei een boer uit het noorden het is dicht op elkaar het is buren familie en familie van buren er hangen gordijnen over het land
[pagina 489 (93)]
het is de verdeling het leven op aarde van de bedeling, schreeuwt Hein bij schrijft een mooi wraakwoord in het zand en past op de auto's het kind der tienduizenden ging uit en hield het wraakwoord hoog en de ouders lagen gebogen in de nacht tot elkander van verdriet over het kind dat het andere wilde dat het niet zag wat zij zagen dat zij niet willen zien wat ik zie, dacht het kind, de jongen en gooide met stenen en was gast in villas en hoorde muziek en las de heilige boeken en hield van waanzinnigen en zwierf bij de boeren en hoorde de roddel zo midden in de stand en zag de standen der zon en veroordeelde de leerplicht binnen het systeem van de loze woorden en achtte de zinsbouw niet maar wel de zin en werd in- en uitgedaan door de waan der ouden zoals zij zijn nog altijd nu meer vermoeid maar alles te weten en zo voor het doel dat onder de vingers ligt met het angstoog bestuurd door een bericht van gene zijde jenseits von gut und böse, schreeuwde het kind met de handen geheven maar Enneler wachtte des ochtends in een mooi kleed zij droeg een hoog hoofd met een teken de jongen de blik er door heen zijn blik stuitte en was verblind en bovennatuurlijk sprak Plato de waarheid dacht de leeraar maar de waarheid zo dacht de jongen lag bezijden de woorden en het grammaticale verband de jongen bedacht een geseling voor de huid waaruit het hart zou opstaan maar de huid was hard en dik en rhinoceros later zei de jongen harkte ik de tuin en ik sprak niet meer in jaren en nog later harkte spelend zijn dochter de tuin met veel woorden schrijfzucht overviel hem al zwijgend en Enneler woont in een lelieveld en een vriend overviel de dood
[pagina 490 (94)]
en het struikgewas van omus en tantus de egel diogenes dook in zijn vat en rolde door Athene de kannibalen slachtten vroom hun kinderen diogenes leende twee vleugels en twee ogen van de adelaar en het kind de duitsers slachtten de joden de jongen nam een jong meisje uit het oude volk diogenes zette ogen en vleugels aan zijn ton en vloog over 't water de jongen droeg zich met het meisje uit de wereld de ouders richtten een scherm op tegen de sterren en zagen blind de blindheid ging op voeten van horde in de angsthut de joden vierden loofhutten en beluisterden de klop van het hart de laarzen telden de tegels met de knuppeltong het meisje schreef dat het beter was lief te hebben gehad en verloren dan nooit de liefde gezien zij wisselde vreemde woorden zij zag binnen zich zelf een ster een wijze en een woestijn de schapen werden geteld diogenes vloog terug van boven en zag dat de vleugels branden hij legde de kinderogen af en daalde blind op de aarde in het einde ligt het begin, zei hij klassikaal gaat de horde ten onder de mens wordt geteld en genummerd en vrachtgoed dat is de tijd dat de velen schreeuwen om voedsel en dat zij het voedsel nemen in de loze hand en dat de loze hand het naar de mond brengt en dat de mond kauwt en om meer vraagt en dat de éne hand het neemt uit de andere en dat dat het sociale is en de kringloop en dat de handen dat weten
[pagina 491 (95)]
en dat dit heten heilloos is van het tellen der handen en dat de hand etterbuilen krijgt met de verkeerde namen en dat de verkeerde namen de schedelboor gaan nemen en dat de schedelboor de gaten boort tot in de kanker en dat de kanker een wild bierhuis en een vreemd gewas aan het hoofd zet en dat het vreemde gewas verzameld wordt tot de kinderen en dat de kinderen dit eten van de ene hand in de andere en dat is de kringloop die ewige wiederkunft schreeuwde de Nietzsche de kindervriend van ons allen die ewige wiederkunft ook al wordt een man gek en zit hij in het donker en gelooft hij dat de vrouw hem het hoofd zal kloven omdat de moeder der dingen hem de schaduwen gaf en het oog de verkeerde inkeer en de handen liet vouwen iedere dag drie keer voor en drie keer na het eten en het grote gebed liet zeggen hem haar kind en de negen anderen en de onverbiddelijke vader en allen stil waren voor het dampende eten dat het oog en het oor van god is en de lans in zijn bloedende lijf en dat hij de oudste was en het voorbeeld en de verlamming hem werd en niet de moed om de judas te zijn van het zwijgende eten van allen maar de gehoor en de liefzaam hem de volg maar deed zonder genade te zien in de kokende rook van het eigenste bloed dat onder de navel verging nee hij niet en hij zou en hij werd maar de hoofdpijn al gauw hem het handwerk verlamde en de pijn in de rug in de waar op de plaats de apen royaal de staart nog hebben gekregen en toen hij hij zou wel met de pijn en zonder een staart toch de vrouw die hij wou hij zou haar krijgen door de dwingende murmel van zwijgen van voor en van na het eten en de tong hij zou haar wel stijf de tong tot drie kinderen ook hij en zij god oh zij hij had haar wel lief maar het woord was de tong het somber gebed van dit leven dat heeft den heer ons gegeven maar zwart in de hand gelegd en hoe krijgen we 't wit met niet anders dan bidden en hoe houden we de
[pagina 492 (96)]
liefde van de vrouw die geholpen behulpzaam om hulp schreeuwend het oor je verdooft door de kijkende ogen van wat je nu eigenlijk wat doe je wat kun je voor mij en het kind het eerste het tweede de derde de drie die verdorie zij vloekt o god zij vloekte verdorie de mond moet houden de mond open houden en niet alleen van die gruwel dat bidden van huis uit tot het huis van de heer die niet hoort je ziet ze schreeuwen en de kleren zo duur en zo vuil zo gauw net als hun moeder dat zei zij mij nog net als jij en verdomme ik vloek ik kan het niet helpen maar werken moet je voor allen de drie en voor mij en ik wel verstellen en alles wel doen en het stof en de dingen dan kunnen de dingen hier blijven en niet meer verkopen want o god ik zie nu geen einde en ik kom ik wil wel o man ik kan en ik hou maar zo help en hulp mij ik o ik zie je handen toch groot en waarom geen werk en versterk toch je hart het is een groot hart en goed als een ander een ei en o man ik wil... zij was een eenvoudig meisje zei hij toen ik haar trouwde zij was heel eenvoudig en lief maar ik ik zag in mijzelf dat dier in mijn rug je kent het de bek altijd open en altijd vreten en ik geloof wel dat ze nooit meer zal komen en dat ze uit liefde niet meer komt nu ik hier ben hier tussen de anderen en die niet weten ze kennen me niet natuurlijk en weten niet van dat dier en niet van die geweldige wil die ik moet voeden want wat er vroeger was van drie weefgetouwen of zes of tien en later nog meer en altijd de eerste dat is er niet meer voor het oog van de mensen die blind zijn en nooit zagen die touwen en nu niet dit dier er wordt geofferd fluisterde hij en van de kinderen blijft u zelf fluisterde bij en van de ouders kom tot u zelf zei hij en tot de kinderen maak een teken en tot de ouders wees dat teken want niet van de schim zijn in het bloed zoals ik nu zie dwars door het licht van de dag het zal er wel zijn en dicht door de gordijnen met de vraag
[pagina 493 (97)]
je komt toch niet met een mes want een mes is een scherp ding en dat mocht al nooit van mijn moeder maar 's nachts hoorde ik kreunen haar stem om dit mes en mijn vader die deed het hij droeg het altijd en deed haar het aan in het vlees als was zij de mantel en daags dan maar bidden en het rijke van de huid doen en lappen verkopen waar het maar kon ook weer gordijnen en altijd aan vrouwen en soms brengen harde pakken textiel met de nagels der arbeiders er in of ik dacht ook wel dat mes maar hij had het altijd en het stond klaar en later zeiden zij zij hadden veel kinderen en het was een gelukkig en enig gezin maar mijn vrouw wil mij niet meer komen bezoeken zij is bang voor de schimmen die zijn overal zei zij en haar ogen kregen dat deel in zich van de betaling die ieder de rekening legt en het boekhoudkundig beleid van de angst ik was wel bang ik dit kind het kind van ieder en allen en tussen de velen het is erg bang in het kind ook van zeventien en ook wel van dertig mijn liefde is het mensengeslacht en abba lieve vader en muilbron en denkdorp de moeder het landschap mijn lichaam dat zij wiegde dat onbegrijpelijk is en groot en sterk was de moeder toen zij stierf en nu niet meer is dan in mij in mij in het zwakke deze grote jongen vol met de plekken en in de plekken dat dier dat niemand ziet zo is de zoon van de moeder het gaat de gasthuizen in en uit en wil de verpleegster en vraagt haar het licht uit te doen maar de verpleegster wil niet want zij ziet het dier als de moeder ik heb je lief schreeuwt de man en doet het licht uit
[pagina 494 (98)]
maar de anderen de ander en ieder leeft door de huid van het donker en zet hoog een roddel op over het ledikant dat wit is en het bed dat wit is en de lakens die wit zijn en de begeerte die wit wil in de man maar de verpleegster ziet wit en gaat heen en verplaatst met de angst de patient die wit in de kamer wit is en 's nachts liggen beiden alleen wit in de nacht en spreken het woord onhoorbaar waarom en van de vader terug tot in het vijfde lid en van de moeder de daad en het eigene bloed een denking van wezen bedboeken pastilles pillen en dranken en de plicht van de aanloop de trillende hand eenzaam van wit zo zou de mens de god gelijk zijn zo was hij gemaakt in het kind en het grimhuis wachtte en week niet voor de blik van het kind dat altijd leeft de tuimel de rouw het berouw de deugd en de spot van de wereld het lachen een kerklied in een veld vol distels de lachende duivel het beest in de knikkende knieen zou het of zou het niet een getuigenis een toorn en een cachot ze zat er in een lange meid en breide als de oermoeder een lange doffe kous en telde de steken in 't donker en berekende de leeftijd van het kind en hoe lang een mens kan leven en wanneer een kind het licht ziet zolang tot het blind geslagen wordt want er is geen plaats en voor de liefde niet zij ontvlucht op de dag dat het kind een jaar is zij ziet op dat jaar en die dag de man die het deed en de liefde was
[pagina 495 (99)]
zij doet die man een voorwerp in de rug de man valt neer met een vloek in het gebed van zijn bloed het leven zei iemand zij vluchtte en wierp zich in het water onder water werd zij veroordeeld zij kwam weer boven en was een ander de ander liep met haar naar het huis van bewaring daar werd zij bewaard en breit zij de kous dat is het licht de verse letter uit een dood woord een gave gods tot god zelf het wapengeweld van het ontwapende volk maar er zijn voor de kinderen nog vrouwen die staan als een berg in de rijke verwering van haar huid en de top tot de zon strekken en de voet tot het midden der aarde meten en in de leden de lava van leven die kookt in de mond en de borsten tot burchten slaat en de ogen de vlam en de schoorsteen de roet en de rat en het rad van dit leven op aarde de vreugde erbarmen de genade de stoot het al en het alles geven deze vrouwen zijn meisjes de dochters van wie van de onbekenden de ouders die het oude lied wisten gaande te houden en wisten de benen horen te zijn lang en blank en bruin in de zon en wat daar tussen en boven de voeten het hoofd en de taal van de mieren een hart in het hart het gat voor allen van warm dit leven voor u voor jou voor wie er maar is en zij zullen zijn de vertroosting en het beeld van de moed de roekeloze het stuur en het schip en de lading voor ieder maar voor de ene het meest want zij is hem het wijf de eerste de vierde misschien maar de juiste en zij vervult de tijden en haar armen en handen zetten haar lichaam haar ziel en zijn beeld op tot sacrale vreugde en wending en oppergelaat der dingen waarin dan de kinderen hun moeder beschilderen en mannen later hun vrouwen
[pagina 496 (100)]
en kinderen op straat schrijven: mooi is de stilte of roepen aan zee: ik ben de oorlog en: ik ben een jager en: ik ben een munitieschip en de kleinste: ik ook een minutieschip zo gehoord aan de zee door de moeder die zijn die weten en de grond van hun handen en de mest van hun lichaam vormt van zon dit beeld dat is van ouders en kinderen genadeloos van de liefde bezeten en niet hervormd vrijzinnig hersteld van 't gereformeerde verband en niet katholiek en niet oud of verkeerd van de doop tot het hoofd en de hiel de achilles maar alles en allen in de vorm die draagt alles en leesbaar de gebaren der aarde die de mensen zijn en doorelkaar en aanelkaar en geklonken en zonder boven-of onderzin in de kleiweg van waanzin het paedagoge modderbad van ouders en kinderen en de troebel en stank en het huis dat wordt opgericht en valt valt in de man die later uitloopt een sigaar koopt en monstert op een schip als sjouwer als kolenkerel als stoker en de laatste brief van zijn leven schrijft als een jongen met tranen in zijn ogen toen hij zijn moeder voor het eerst verliet en de vader dood was en hij ook wilde schrijven maar nog niet kon en nu doet hij het bij schrijft:
[pagina 497 (101)]
ik kan niet meer ik zou wel willen maar het kan niet meer je bent een goeie vrouw en onze kinderen zijn mooi en we hebben voor het oog der wereld alles maar als ik een mens wil blijven en dat moet dat zei jij ook dan moet ik weggaan en zo ik niet de moordenaar van wat ik lief heb en om me heen zie gebeuren zoals het ook al in ons ligt als we kind zijn dat pijn doen van de mensen onze ouders die ons liefhebben dan gebeurt het ook in de droom met dat mes je weet wel ik vertelde het en je schrok want ook voor jou ligt het stalen blauw gereed dat het mannenoog heeft en ook wel de vrouw want wat je soms zei met een glimlach maar met de nagel al onder mijn huid dat was wat ik vrees en mij gek maakt en bang en altijd en voor ieder en elk die samen wil leven en moet en niet anders kan hoewel het andere anders in hem wil en dan ga je als je een vent bent dan ga of je slaat dood of je gaat weg en slaat je zelf een reis in zoals nu onder in een donker schip waar je de richting van varen niet ziet óók niet ziet maar dat weet tenminste want je wilt niet moorden al is het soms fijn in de vingers ook het liefste niet ook al vraagt de liefste het dat wat je hebt naar men zegt zie en nu vermoord ik mijzelf en misschien ook jou door te gaan is de lafheid een vlucht en met de kop in de kolen is als die vogel het kind met de kop in de grond er is niets veranderd behalve dat de vader en moeder de dood zijn gestorven maar het beeld van hun leven tot mest van mijn ziel lieten staan en dit kind dat nu staat aan de rand van de hemel in een diep schip met de tienduizenden en zich een voor een de leden uitrukt en tot decor slaat en beeld op de stranden der wereld als wachttoren en seintoestel en bundel van zichtbaar licht op het openbare probleem van emotie zoals het gaat langs de schelplijn de juttershand gereed tot de greep en de daad in het onvoorstelbare vermogen te zien de wending en wissel onder
[pagina 498 (102)]
de opperhuiden van de verkavelde tuinen natuur het noodlot de eenzaamheden geest en de verdorring der wortels dwz het sterven der goden dwz de moord op de goden dwz de waanzin der kinderen in de hand van de ouders dwz de waanzinnige hand van de liefde der ouders dat is het drama dat zich ontwikkeld onder de dagelijkse gang van de hand, de huig en de adem die de dingen de stier aandoen die de kinderen bespringt en besprongen kijken zij op naar het werk en de daad van de vader en moeder en zien in de traan de kracht omgekeerd tot het beeld dat hen bewoonde en zij nemen de spade en ondergraven en woelen om en het beeld valt en ligt stuiptrekkend van het voetstuk en na één nacht slapen is het beeld opgegaan in de groei van zich zelf en na vele nachten op een ochtend staan de kinderen op en zien zich vergroot en maken een mooi graf en in dat graf leggen zij het beeld maar zij zien niet en de droefheid die zij voelen geven zij een mooie vorm en deze vorm plaatsen zij om het beeld zoals het ligt en geheven wordt boven het graf een meter en deze vorm draagt de naam van de rouw en de lippen prevelen het woord gebed en de vader en moeder liggen begraven en de vorm groeit door in de taalgebaren der kinderen en nu kan het zijn dat zij gaan zien maar het kan ook zijn dat het beeld hun blikken stuk slaat en dat zij vormeloos zijn en zo leven of kranten gaan vol schrijven met een lieveleugengestalte in het duidelijk waarheidslievende bloed de godsboden staan aan de kant en laten de boodschappen los zoals eens in de pot met kikkerdril het wonder te lezen stond in de zon worden het kikkers zei de vader alles groeit door de zon, zei de moeder dat is de verklaring, zei de vader het kind knikt
[pagina 499 (103)]
en soms als het de afwezigheid weet schopt het kind de pot om dat is ook een wonder in de huiver van het kampvuur voorover de indianen de bijlen naast zich in aanbidding met de denkbeeldige paarden aan de rand van het bewegende bos in de vlammen het oog gestrekt langs de vuurtong der nacht en het hart stilgezet om te horen de vreemde stem van hitte diep uit het bewegende bloed zoals het vuur is en boodschap van de onzichtbare wereld die niet stilstaat maar veruiterlijkt in vuur het gebaar aangeeft door de voorouderen handgreep heen tot het teken der aanbidding en opheffing binnen het rokende offer van bloed zij geven de pijpen door zij zeggen vrede en hebben hoge plechtigheid zij denken aan de veroordeling van een gevangene zij hebben iemand aan de paal gebonden zij rangschikken trots de verenversiersels en dragen het hoofd rechtop zij wandelen blindelings naar de paal zij worden bewoond en zien de gestalte zich zelf bleek aan de paal omdat zij indianen waren

Vorige Volgende

[II]

Over dit hoofdstuk/artikel

titels