Verzameld werk. Deel 8

[p. 456]

Het land zonder boek

Welke scholier heeft nooit gehoord van Ignorantië, het land der onwetenden? Hoeveel onderwijzers hebben hoeveel kinderen lastig gevallen met het jaartal van de ondergang van dit rijk? En nochtans is het een feit dat bij de examens zo weinigen een juist antwoord geven op de vraag naar bijzonderheden over het land, waar het gelegen was en welke toestanden daar heersten. Afgezien echter van deze leemte in de kennis der geschiedenis blijkt hier op verheugende wijze uit dat de hedendaagse jeugd geen belang stelt in de oneervolle perioden der mensheid.

Men weet dat het volk van Ignorantië op een zeker tijdstip een even hoge graad van ontwikkeling had bereikt als de andere volkeren van de wereld, ja, dat zij in sommige nuttige wetenschappen zelfs loffelijk uitblonken. Daar verhovaardigden zij zich weleens op, zeggend dat zij alles beter konden dan anderen, hetgeen als een voorbeeld beschouwd kon worden van het spreekwoord dat de hoogmoed voor de val komt. Maar in die tijd gunde mende Ignorantiërs gaarne hun ijdelheid, want de meesten hunner waren goedmoedige, weetgierige lieden, die eerlijk, naarstig werkten en er het hunne toededen om de beschaving een stapje verder te brengen. Zij heetten toen ook nog niet Ignorantiërs, maar gewoon Bravelanders.

Het waren gelukkige dagen voor die mensen die, behalve de wetenschap, ook de poëzie en de schone kunsten in ere hielden. Geen Bravelander die niet al het mogelijke zou doen om zijn kinderen van de prilste jeugd de eerbied voor de letteren in te prenten. Dit was van oudsher de gewoonte. Geleerden hadden door noeste navorsing vastgesteld dat al zulke dingen als lettertekens, drukkunst, papier en inkt Bravelandse uitvindingen waren, de dank der gehele wereld waardig. Hoewel, gelijk men weet, deze beweringen overdreven waren, blijkt daaruit hoe sterk bij dit volk de begeerte naar de letteren heerste. Kinderen van drie jaar konden lezen. Onvolwassenen kenden de werken der filosofen en bedaagden vonden het vermaak louter in lectuur, in plaats van in kaartspel en komedie, zoals bij de andere volke-

[p. 457]

ren. Er is eens een schatting gemaakt van het aantal boeken dat in alle gezinnen en alle bibliotheken van Braveland aanwezig was en men berekende dat dit gemiddeld driehonderd boeken per hoofd der bevolking was.

Het lezen is een bezigheid die het best in zittende houding wordt verricht. Het zitten bevordert de kalmte des gemoeds en leidt tot een onbevooroordeelde beschouwing van de wereld. Het kan dus geenszins verwonderen dat de Bravelanders een rustige, gemoedelijke aard hadden, ordelijk leefden, gehoorzaam aan de wet, onderling welgezind, en dat zij terecht hun geluk en hun beschaving toeschreven aan de bloei der letteren.

Nu besliste het lot dat de troonsopvolging onverwachts aan Kobbek toeviel, een prins die, hoevele voortreffelijke eigenschappen hij ook bezat, een verderfelijke macht over zijn volk zou uitoefenen. Er wordt wel beweerd dat geen regering iets kan veranderen aan de natuurlijk gegroeide beschaving van gans een volk, en ziehier een voorbeeld dat het logenstraft.

Koning Kobbek was begaafd met buitengewone schranderheid. Maar zoals men meer ziet bij bijzonder schrandere lieden, de belangrijkste zaken, waarop het geluk gevestigd is, gingen zijn verstand te boven. En gedreven door heftige antipathie tegen alle zaken die hij niet begreep, vervolgde hij ze met ongehoorde genadeloosheid.

Van jongs af had hij een afkeer van het onderwijs gehad zodat men er niet in was geslaagd hem de beginselen der schoolkennis in te prenten. Hij had een redeloze haat tegen letters, tegen alles wat hem daaraan herinnerde, papier, inkt en pen. Die haat sloeg over op de personen die zich met zulke middelen bezighielden. Hij beweerde dat het lezen tot niet anders voerde dan onrust en opstandigheid.

Men stelle zich de schrik der Bravelanders voor toen op een morgen, gelijk een bliksemslag, de proclamatie werd afgekondigd waarbij alle onderwijzers met rood haar uit het land verbannen werden. Waarom de roodharigen? Niemand kon het verklaren. En men giste nog toen hetzelfde vonnis de zwartharigen trof, kort daarna de blondharigen. Een week later alle leraren, zonder onderscheid van kleur. Toen de hoogleraren. Bij troepen zag men de arme drommels door alle landen dolen met hun armzalige have, hun bundeltjes boeken. Men weet het, ook de drukkers, de journalisten en de krantenjongens werden uit het land verwijderd.

[p. 458]

Toen afgevaardigden, aangevoerd door de vizier zelf, hem om genade kwamen smeken, antwoordde Kobbek kortaf en zonder uitleg, dat het uit moest zijn met de domme traditie van het lezen, dat hij een nieuwe beschaving wenste aan te schaffen.

En de grote verdelging werd uitgevoerd, groter dan de schanddaad bedreven aan de bibliotheek van Alexandria.

Eindeloze stoeten karren vervoerden uit alle steden van het land, uit gehuchten en afgelegen hoeven, uit paleizen en krotten, uit kerken en gevangenissen, de miljoenen boeken naar de offerplaats op de heide. - Boeken, boeken! Prachtige missalen, eenvoudige vlugschriften. Ook alle bijbels, alle gebedenboeken.

Een torenhoge troon had Kobbek zich laten bouwen om het schouwspel van de jammerlijke brand bij te wonen. Maar behalve de boekenbeulen, die met hun fakkels en haken in walm en vlammenschijn als duivels rondsprongen, was er geen sterveling die het kon aanzien. Hoeveel geest van ongetelde geslachten werd hier verdelgd. Een volk werd vermoord.

Men kent het vervolg van de geschiedenis toen dit volk tot onwetendheid verviel, tot domheid, armoede en ellende. De godsdienst en de wetenschap, de handel en de nijverheid kwijnden bij gebrek aan kennis en waren snel vergeten. De welvaart ging teloor en vervolgens de goede zede.

Maar niet algemeen bekend is het dat in een vergeten dorp het boek gered werd. Een ongehoorzaam kind was met zijn abc-plankje gevlucht en had zich in het bos verscholen. Later, toen Kobbek reeds lang in zijn praalgraf lag, was hij de enige die kon lezen. Hij kreeg leerlingen en hij onderwees. De Ignorantiërs begonnen opnieuw een beschaving te bouwen, een werk dat nog eeuwen kan duren, maar het is toch alleen het abc dat hun weer een waardige plaats onder de volkeren kan schenken.

[1938]