Verzameld werk. Deel 8

[p. 436]

De smulpaap en de krokodil

Wie een goed geheugen heeft zal zich het aardig lied herinneren dat omstreeks 1890 op ietwat weemoedige wijze in Amsterdam gezongen werd:

Vooraan in de Amstel ligt een krokodil...

Evenals alle straatliederen was ook dit uit de werkelijkheid geboren, niet uit de fantasie. Er had inderdaad in die rivier een krokodil gelegen. Dat was zo gebeurd - alleen wordt hier een schuilnaam gekozen om een deftige stadgenoot, misschien nog in leven, niet te ergeren. Hij heette dus Klokkemaar en zijn bijnaam onder de vrienden van de sociëteit was de Restaurateur, omdat hij een smulpaap en een fijnproever was en de eigenaardigheid had dagelijks enige van hen uit te nodigen aan een maaltijd in een der keurigste restaurants van de stad. Daar ging hij zelf in de keuken, trok zijn koksklederen aan en bereidde de voornaamste schotel. Die maaltijden duurden altijd tot ver na middernacht en wanneer de heren buitenkwamen moest altijd een agent hun raden kalm te zijn. Andere bezigheid of liefhebberij had Klokkemaar niet. Dit verklaart waarom zijn verschijning in de Kalverstraat, wanneer hij zijn middagwandeling deed ettelijke malen heen en weer, bijzonder opviel door de gezetheid der gestalte en de blos van het aangezicht, een verschijning die wegens de mode van de buitenmatig wijde broek zelfs opzien baarde, zodat de jongens hem nariepen. Hij was een figuur in de stad en dankte dit enkel aan zijn smullerij. Klokkemaar was een kenner van alle primeurs die in Europa te vinden waren, van uitgelezen wijnen en likeuren, van sigaren en gebak, kortom, een man geboren met de roepingen van een maître d'hôtel en van een Lucullus verenigd. Men vergete niet dat er sedert die tijd veel veranderd is. Tomaten, bijvoorbeeld, toen nog pommes d'amour geheten, en aubergines waren alleen bekend bij dezulken als Klokkemaar en daaruit volgt dat iemand, die wist hoe zij toebereid moesten worden, zeldzaam was. Men vertelde dat een van de befaamdste koks van Parijs eens, toen daar een machtig

[p. 437]

vorst verwacht werd, naar Amsterdam reisde om Cloquemart te raadplegen en hoe deze, hulpvaardig van inborst, hem vergezelde om op een ingewikkelde wijze voor het gekroonde hoofd een paling te stoven, belangeloos, welteverstaan; ja, hij ging zelf naar de markt en betaalde voor die paling uit eigen beurs. Goedhartig en bovendien welgesteld liet hij gaarne ook een ander genieten.

De tweede persoon zal in deze dagen van ongeloof, om slechts deze vorm van de onwetendheid te noemen, sommigen minder waarschijnlijk voorkomen. Dat was de krokodil, in het lied vermeld. Er zijn weinig bijzonderheden van hem bekend, maar het schijnt dat hij van afkomst uit de achterste binnenlanden van de Kongo was en dat hij daar een hoge plaats bekleedde, men sprak zelfs van minister of majoor. Het kleinste kind begrijpt dat deze rangen slechts genoemd werden bij wijze van spreken, want een parlement met ministers en een leger met hoofdofficieren hebben onder de krokodillen nog niet bestaan. Die titels duidden alleen maar aan, dat de krokodil, wiens naam men niet eens kende, onder zijn soortgenoten een gewichtig personage was. En men had ook reden om dit aan te nemen, want hij moet zoals hij daar bij het Rondeel in de Amstel lag een waardige indruk gemaakt hebben, in zijn grauwgroen schors, rustig op het rimpelend water, met de strenge ogen voor zich starend zonder acht te slaan op het gewemel op de Munt. Althans, zij die hem zagen beschreven hem met woorden, weliswaar uit de volkstaal, maar die van groot ontzag getuigden. Het is jammer en onbegrijpelijk dat deze waarnemers niet terstond de autoriteiten gewaarschuwd hebben, opdat het wetenswaardig feit vastgesteld had kunnen worden. Hun stadgenoten kennend bepaalden zij zich ertoe met een knipoog te beweren dat zij in de Amstel een krokodil hadden gezien. Uit mededelingen van de heren, die met het dier gesproken hebben, blijkt verder dat het in een droomtoestand op de rivier Kongo dreef en eerst daaruit ontwakend bemerkte dat het in volle zee was, ver van zijn vaderland. De stroom voerde het mee tot IJmuiden, waar het uitgehongerd aankwam, onbekend met de gewoonten hier te lande, daarginds geëerd en geducht, maar hier een hulpeloos beest.

Het was ongeveer middernacht toen hij zich nabij het badhuis op het Rokin aan wal begaf, een eenzame vigilante ratelde in de verte en de keien glommen, want het regende. Hij zocht zijn

[p. 438]

weg bij het licht van de lantaarns tot hij voor een steeg werd aangetrokken door de geur van gebraad. In deze steeg was een deurtje waardoor men onopgemerkt een uitstekend restaurant kon binnendringen. De krokodil begreep dit en hij aarzelde niet. Menigeen weet misschien nog dat men dan eerst in een bijkeuken kwam, die wel een ridderzaal had kunnen zijn, zo blonken er de talloze pannen als wapentuig aan de wanden. Hier stond Klokkemaar, met een mes en een vork in de handen, helder in het wit gekleed, voor een zilveren schotel waarop twee speenvarkens lagen. Hij had er juist de laatste versiering aangebracht in witte schijfjes van rapen, rode van wortelen, met guirlanden van groen bevallig verbonden. Hij beschouwde zijn werk toen hij de krokodil hoorde, die bescheiden vroeg of hij ervan proeven mocht. Welzeker, antwoordde hij, kom maar mee. Zij gingen de trap op, Klokkemaar voorop de schotel dragend, en kwamen in het blauwe zaaltje, waar vijf heren zaten die al urenlang gegeten en gedronken hadden. Zij waren geenszins verbaasd de nieuwe gast te zien, waaruit bleek dat zij de wereld beschouwden zonder vooroordeel. Maar toen de krokodil alleen maar zijn mond openhield, zonder een woord te spreken, werd een van de heren, de ergste nachtbraker van de Herengracht, die opvliegend was van nature, zo driftig dat hij, vloekend over slechte manieren, hem zijn bord naar het hoofd wierp. De krokodil, die begreep dat hij tegen de zeden gezondigd had, verontschuldigde zich en het gezelschap bedaarde weer. Klokkemaar hield hem zelfde schotel voor, hij nam er een speenvarken af, slikte het in en sloot de mond. Verder schouwde hij zwijgend toe, beleefd weigerend wat hem werd aangeboden, ook de champagne, ook de zoetigheden, likeuren en sigaren. Het speenvarkentje had hem verzadigd en hij begreep niet waarom die heren, die bovendien al eerder met hun voedering begonnen waren, zo veel leegte hadden in hun ingewand. Wel viel het hem op dat zij in een opgewonden staat verkeerden, met de aangezichten glimmend en rood, de monden wijd en luid, de armen zwaaiend en de vuisten gebald. Hij vroeg hun naar de oorzaak van hun gemoedsbeweging, waarop zij een gebrul aanhieven en dol werden, zodat de tafel omviel. Klokkemaar, de enige die nogal kalm was gebleven, verklaarde het hem. Jullie wilde beesten, zeide hij, begrijpen ons mensen niet. Jullie vreten alleen als jullie honger hebben, maar bij ons is de smaak ontwikkeld, het is ons niet om

[p. 439]

het gemene voer te doen, maar om het aroma, de kern en de ziel van het eten.

Toen werden de heren vrolijk, zij hieven hun glazen, zij zongen een volkslied en zij smeten het beest buiten de deur. En zingend volgden zij de krokodil op het Rokin langs de waterkant terwijl zij hem om beurten op de staart trapten. En telkens gaf hij dan een gil. Bij de Munt kwam er een agent en die zeide: Kalm wat, heren. Toen sprong de krokodil in de Amstel en ofschoon er lantaarns brandden was het te donker om te zien waar hij verdween.

[23 november 1935]