Verzameld werk. Deel 8

[p. 383]

Verspreide publikaties

Bij de Verspreide publikaties is de datum van publikatie vermeld en, indien bekend, het tijdstip van ontstaan.

[p. 385]

Fra Moriale

Zij die wel ontroerd zijn geweest bij het hazardspel, wanneer in een grote stille kamer de ogen der medespelers glimmen van nauw bedwongen driften en een verliezer, zijn armen kruisend, met een glimlach ontwaart, dat het goud onder de reikende handen slechts schoon is wegens zijn onverwachte glansen; zij die in rampzaliger oorden met goedhartig vertrouwen des avonds om de wachtvuren zaten in het kamp, overtuigd van victorie, en die, het geweld van de vijand niet kennend, gelovig streden tot zij plotseling ziende dat zij machteloos waren zwijgend weer huiswaarts keerden; en zij ook die jarenlang bij 't lachen hunner kinderen in huis dachten hoe liefelijk de komende tijden zouden wezen, en die in hun ouderdom alleen gelaten, veronachtzaamd en vergeten, peinzen hoe de tijden veranderen, hoe onwezenlijk hun vroeger hopen thans blijkt, - zij hebben somtijds begrepen, dat de wegen der Voorzienigheid gelijken op die van de fortuin of het noodlot. En zij zijn van de weinigen in de menigte, die, mogen ook anderen alleen tot het welslagen opzien, weten dat in wie veel heeft begeerd de teleurstelling en het falen hun eerbied evenzeer waard zijn.

Wij horen niet van de talloze eerzuchten, die in stilte vergaan; slechts van die welke in daden uitbreken gaat de mare, en van zeer grote daden, of zij goed zijn of kwaad, oprecht nog bewonderend het nageslacht. Bewonderend, want de grote eerzuchten zijn zeldzaam als de grote juwelen. En mogen ook diegenen, die in oude tijden van grootheid droomden, doch wier streven wederstreefd werd als Voorzienigheid of noodlot ordonneerde, niets dan hun naam en 't kort relaas van hun tegenspoed achterlaten, er zullen altijd enkelen zijn, die, mijmerend waar al de illusiën en onverwezenlijkte begeerten henen vlieden, ook hun een eerbiedige gedachte wijden wier vermetele verbeelding, ofschoon zij uitblonk boven anderer daden, in de historie als misdadig of met kleinachting te boek staat.

Het was verachtelijke tegenspoed van velerlei nietigheid waardoor de naam van Montreal vermeld wordt als van een rover en

[p. 386]

geweldenaar, terwijl die van de vijand die hem verried en zijn mindere was, de luister van veel loftuiting draagt; en hijzelf, door verbazing wijzer, doorzag de wezenlijke geringheid van tegenspoed, die wel zeer op onrechtvaardigheid der fortuin geleek. Hij die met de Grote Compagnie de machtige edelen en de republieken gedwongen had, die de bondgenoot was van de paus en de dageraad van zijn heerschappij reeds zag lichten - veroordeeld wegens moord en roof, wegens daden die door gelukkiger stervelingen bedreven de faam schonken van overwinning en krijg. Hij wiens naam als een toren had kunnen wezen in de tijden, veroordeeld wegens eerzucht - eerzucht die gelukkiger stervelingen tot paus en keizer verhief.

In verwonderlijk korte tijd was zijn macht gestegen in 't land. Zijn compagnie van vijftienduizend vrijbuiters, voortreffelijk bewapend en geoefend als de beste krijgslieden in Europa, had de rijke steden van Toscane en Romagna verwonnen; Venetië en de senator van Rome zochten eerbiedig zijn hulp; zijn schatkamer was minstens zo rijk als die van de koning van Frankrijk - een rover, inderdaad, mocht er voldaan mede zijn. Doch Montreal, die in zijn jeugd reeds een dromer van schoonheid zich als ridder van Sint-Johannes der Kerk had gewijd, droomde van roemrijker grootheid dan een groot avonturier te zijn. De voorspoed, die hem in nauwelijks drie jaren tot de machtigste legervoerder van Italië had verheven, deed de verbeelding van jonger jaren weer ontbloeien - was er dan voor een hartstochtelijke, vaardige jonge man, met de kracht zijner begeerte en de gunst der gebeurtenissen, geen redelijke kans in het land waar keizers en koningen op avontuur plachten te gaan en somwijlen een kroon wonnen ook? Zijn verbeelding voerde hem even hoog als de grootsten, die voor hem kwamen en de een noch de ander slaagde daar de pausen machtiger waren; hem schenen de tijden en 't goed geluk thans gevallig, de paus had geen macht meer in Rome en moedigde hem heimelijk aan. (Het verlangen was plotseling opgeschoten, als een kiem die in het voorjaar in 't licht wordt geplant, maar de stille dromen waar het uit rees leefden al van oudsher in zijn hart en ontwaakten nu met weelderiger bekoring.)

Gelijk een welgemoed reiziger, die, steeds duidelijker het landschap herkennend terwijl hij voortgaat, weet dat de stad zijner verwachting aanstonds aan de kim zal verschijnen, had

[p. 387]

Montreal met verheugde verbazing in zijn laatste overwinningen de voorboden van zijn glorie gezien. Zijn leger, onder bevel der Duitse ridders, stelde de wet in de noordelijke gewesten; in Rome was het bestuur door twisten tussen de overheid en de aanzienlijken verzwakt. Hij had Rienzi de senator geld gezonden en de steun van een legerbende, door zijn broeders aangevoerd. Villani vermeldt, dat hij ook met de edelen der stad een verbond had, een aanklacht evenwel waarvan zijn rechters later niet gewaagden. Het was de legerbende, die zich reeds in Rome bevond, waarop hij vertrouwde toen hij zich op weg begaf.

Als eenzaam ruiter reisde hij zuidwaarts, langzaam naderde hij de stad wier naam het allerschoonste beduidde en waar hij morgen koning zou wezen, gebieder in de pracht der christelijke wereld, en terwijl hij voortreed door 't verlaten land, ziende naar de torens en daken daarginder, scheen hem de naderende werkelijkheid minder werkelijk dan zijn liefste dromen; maar waren zij inderdaad al inniger en lieflijker - en wie zal zeggen of het de winst is of het spel waar wij om spelen? - het waren de dromen niet waar de begeerte al zo lang naar dreef. Dáár was Rome, dáár zou 't geluk dra beginnen-, wie licht aan de hemel ziet dagen twijfelt niet of de dag zal komen.

Doch de legerbende van zijn broeders had de stad verlaten, en zijn dartele vreugd ging schuil, voor een poze slechts, als een kind dat zich in 't lover verbergt en zijn lachen niet houden kan. Na enkele, enkele dagen zou hij ten leste groots verschijnen!

Rienzi, die nog kort geleden eerbiedig zijn hulp had gevraagd, die de tijdelijke macht over de edelen aan Montreals vrijbuiters te danken had, die het geld had gevraagd dat in Toscane was geroofd, deed hem drie dagen na zijn aankomst gevangennemen en in een kerker sluiten in het Nieuw Paleis. De ene eerzucht triomfeerde over de ander en die triomfeerde werd schoon en edel genoemd.

Montreal d'Albarno, voor 't gerecht van kleine burgers waar slechts de senator heerste, beschuldigd van roof en moord, terwijl zijn ontzaglijk leger in 't noorden was, in bondgenootschap met de paus en de machtigste republiek! Hij werd gevierendeeld op de kapitoolse heuvel en verbrand, zijn as werd naar de vier windstreken buiten Rome verspreid - Rome waar hij bijna een kroon had gedragen.

Doch staat zijn naam ook voor misdadig avonturier geschre-

[p. 388]

ven, hij liet nochtans het nageslacht het verhaal van een zeldzame begeerte, die de fortuin op 't punt stond te verwezenlijken, van tegenspoed die ellendig klein was vergeleken bij de pracht van zijn hartstocht.

maart 1904

Muswell Hill