Verzameld werk. Deel 8

[p. 301]

De schone slapers

De slaap is een gave die men zomin als lucht of water ontberen kan, dat weten zij vooral die er gebrek aan lijden. Hij wordt een heilbrenger genoemd, de hersteller van vermoeienis die geest en lichaam slijt, de leniger van pijnen, de weldoener die zuchten stilt en tranen droogt. Hij is nog meer, want men heeft maar te kijken hoe een zwerver in het hooi ligt te slapen of een hond in de zonneschijn, om een ogenblik van geluk te zien. Dat begrijpen zij die lange uren in de duisternis staren, wachtend of een kleine slaap hun even de ogen toe wil doen, zij die de nachten vrezen wanneer zij nederliggen of zij de enige stervelingen in de wereld zijn. Zij moeten wachten en kunnen niet vergeten.

Maar hoe weldadig ook de vergetelheid van de slaap, altijd mooi is die eerste seconde van het ontwaken. En wat verder de dag zal geven, dat zijn dingen van het mensenlot, hetzij goed, hetzij kwaad.

Soms is het voorgekomen dat een slaap langer duurde dan een nacht, zoals in het geval van de prinses, die insliep nadat zij zich gestoken had aan een doorn en, na lange tijd ontwaakt, gelukkig werd, de moeder van de dageraad en de dag. Er was, eveneens lang geleden, een meisje wier geschiedenis ongeveer gelijk begon, maar anders eindigde. Het kan zijn dat voor deze schone slaapster van de aanvang aller dingen het lot niet door een goede ster beschenen werd, want zij sliep te lang en haar ontwaken was ontijdig.

Het eerste wat zij deed toen zij in deze wereld kwam, was huilen, niet, zoals alle kinderen doen, maar zacht en met tranen. Zij was nog klein toen zij de gewoonte had met grote ogen rondom zich te kijken of zij iets zocht dat zij verloren had en dan op een donkere plek te staan, de handen voor het gezicht. Al de jaren van haar kindertijd huilde zij, zo veel dat de mensen niet meer troostten, haar lelijk noemden en eindelijk geen acht meer op haar sloegen. Maar een fee, die haar snikjes en zuchten had gehoord, werd met haar begaan en zij kwam in de torenkamer voor haar bed waar zij lag te huilen en zij zeide: Kind, er is voor

[p. 302]

een ieder een bron van tranen, die eenmaal leeg moet zijn, al is dat meestal in een verre wereld. Maar zie nu, voor jou is de bron al bijna droog, want je hebt zo jong van tranen al te veel verspild. Als je groot bent kan je niet meer huilen en wat dan? Je zou het geluk niet kunnen zien. Waarom dat huilen? Zeg mij wat je wenst. Is het een lang leven met het zoet en bitter, veel lachen, dansen en mooie kleren, tot vermoeienis en grijze haren? of zal ik je naar een andere wereld brengen waarvan ik de geheimen niet noemen mag?

Neen, antwoordde het meisje, ik ben bang voor een andere wereld en ook voor deze. Wat ik het liefst wil is maar één ding en ik weet de naam niet. En als ik het niet krijgen kan, laat mij wachten of het misschien nog komt. Maar laat mij dan vergeten dat het hier zo leeg en stil is en ik zal niet meer huilen.

De fee hief haar hand en er vielen geuren af over het bed. Slaap dan, zeide zij, wacht in slaap. Hoe lang dat zijn moet weet ik niet, want het ding waarvan je de naam niet kent blijft verborgen tot zijn uur. Misschien is het een enkele nacht, misschien een eeuw, misschien zo lang dat het huis gevallen is en ook het bos, dat er nieuwe bomen groeien en nieuwe mensen gaan.

Zal de slaap mij doen vergeten? Wat is de slaap?

De fee sprak met een stem die zachter werd, het meisje hoorde het allengs verder: Al wat een mens kan zijn, de hele wereld met alle bomen, alle dieren, is door een gave van de zon, maar die gave wordt veel te groot en niet te dragen als de zon niet op- en ondergaat. Wat in het licht vergaderd wordt kan rijpen in de duisternis. Wanneer de zon in de diepte valt verdwijnen vorm en kleur, de ogen mogen sluiten. Er is niets te zien, de gedachten mogen rusten. Alleen het verlangen blijft, het verlangen...

Nu ook de oren toe waren hoorde zij niet meer.

De bladeren ruisten voor het open venster, de sterren schitterden. Bij de koele dageraad kwam er een vrouw in de torenkamer, die riep en zong, maar zij zweeg toen zij zag dat het meisje rustig sliep, met een kleine blos. Er kwamen andere vrouwen voor het bed, die eerst lachten omdat zij zonder tranen was en toen zwegen, die haar aanraakten, haar hand opnamen en lieten vallen en zij zagen niets aan haar dan de beweging van de borst, de tikjes van een ader, langzaam, de waardige schoonheid op het gelaat.

Toen zij na drie dagen nog niet ontwaakt was werden de mensen bevreesd voor tovenaar of voor duivel, want het meisje dat

[p. 303]

altijd gehuild had en nu van zaligheid scheen te dromen, moest van een boze macht gevangen zijn. Hier lag slechts haar lichaam met de warmte van het leven, met de slapheid van de dood, met adem en met hartklop, zonder antwoord, zonder wil, niets dan menselijk stof van het verstand verlaten. Waar mocht de geest dan zijn, gedoofd, onwetend achter de gesloten ogen? of dwalend in de limben?

De vader en de moeder riepen, de broeders en de zusters: Ach kind, word toch wakker, ach zuster, keer terug, of ben je dan belezen en vreemd van ons geworden?

Er was geen antwoord, behalve misschien dat glansje van zaligheid of dood.

En iedere dag kwamen de mensen kijken of zij wakker was geworden en toen zij al drie maanden lag vroegen zij: Is dit een aardse of een eeuwige slaap? Zij is koud en zij heeft adem, diep in haar moet iets verborgen zijn dat haar die lach geeft, die immers van geen duivel komt.

Er kwam een man aan het kasteel die kennis had van zulke zaken als natuur en eeuwigheid en nadat hij haar lang aanschouwd had, naar de adem en het hart geluisterd, sprak hij: Vreest niet, het is hier goed. Wij hebben allen ondervinding van de slaap, maar wat zijn wezen is heb ik nog niet ontdekt. De lucht zelf ontwaakt zodra de zon begint te stralen, zij beweegt, verandert en verwarmt, zij dringt met nieuwe kracht in de schepselen binnen en wekt er de driften op. En al de uren van het licht doen de driften hun werk van goed en kwaad, hun strijd die de mens vermoeit. Daarom kent een ieder de vrede wanneer het duister valt en de lucht weer zacht in hem binnenvloeit. En hij geeft zich over, hij verliest herinnering, hij weet niet eens of hij ontwaken zal. Gelukkig als hij, zoals deze dochter, ongekweld van geesten ligt en bij het opslaan van de ogen kan danken voor een weldaad. Wie is het die over hem heerst als hij willoos ligt? die engelen of demonen binnenlaat? Wij noemen hem de slaap en meer weten wij niet. Hij duurt niet langer dan een nacht, maar ik heb gehoord dat een zoon van de onderwereld, broeder van de dood, soms in een ziel zo veel liefde vindt dat hij haar niet verlaten kan. Is het geluk? vergetelheid? Die glans aan haar houden wij voor een teken van geluk, laat dat genoeg zijn ook al moest zij zonder einde slapen. Verstoor haar niet op deze plaats, het hoofd naar het noorden, het hart naar de opgang van de zon gewend.

[p. 304]

Zij lieten haar alleen. Het leven van de mensen ging voort met spelen en met minnen, met strijden en met klagen. De seizoenen volgden de seizoenen in hun gestadig werk en verandering voor de schepselen. Hoe luid er gelachen en gejammerd werd, binnen het huis of daarbuiten, de slaapster hoorde het niet. Nieuwe vogels zongen op de tak, nieuwe kinderen jubelden, de klokken luidden voor bruiloft, geboorte of dood, zij hoorde het niet. De stormen raasden, de bomen vielen, de oude huizen stortten neder. Maar het meisje sliep en wachtte.

Nieuwe mensen verzamelden zich op deze plek der aarde, hogere huizen verrezen, hogere torens, ruimere kerkhoven werden aangelegd en het geraas van de dag vervulde ook de nacht.

Het kasteel uit de vervlogen tijd stond eenzaam boven het gewemel van mensen, die gehoord hadden dat het er altijd zo gestaan had, een bouwval met groen bedekt, een geschiedenis die niemand kende. En niemand vroeg ernaar, want het enige wat ervan verteld kon worden was van wonderen of van spoken. Er zaten wel vogels op de toren en in de duisternis klonk er gerucht van nachtgedierte. Maar de mensen gingen voorbij.

En ook deze stad verouderde en verviel. Alleen de toren bleef er boven het puin. De tijden snelden voort door krijg, orkanen, watervloeden. Andere volkeren verschenen, die de landen vulden met hun gebouwen. De ruïne van de toren, lager dan alle daken, werd niet eens meer opgemerkt.

Het gebeurde in die tijd dat een moeder in de nacht haar kind onder de bomen voor de toren legde.

Toen hij bij de dageraad de ogen opende, huilde hij en de honger dreef hem voort in de menigte der mensen. Maar toen hij daar kwam verging de honger voor de vrees, zodat hij zich verborg op donkere plaatsen. Hij groeide op, schuw van de wereld, schuilend bij dag met tranen, zwervend bij nacht langs de wijde pleinen. En toen het verlangen in hem ontwaakte vroeg hij de nacht waarom hij in deze tijd geboren was, hij die misschien vroeger, misschien later mocht gevonden hebben waar hij van droomde. Waarom in deze tijd? klaagde zijn hart eentonig tot hij er moe van werd en niets meer wenste dan vergetelheid.

En op een nacht, waar hij stond op een plein starend naar de hemel boven de verlichte daken, schrok hij van menselijk rumoer, hij vluchtte, hij sprong in de heesters onder de toren.

[p. 305]

Daar zat hij en zuchtte, zeer stil, maar het werd gehoord. Door de takken viel een glans, er klonk gefluister en er verscheen een oude fee, tastend zoals een blinde. Een hand riep hem, hij volgde door donkere gangen, stenen trappen op, en hij kwam in een kamer, met zwarte balken en een open venster waardoor wat licht scheen op een bed. De hand drukte hem daar neder en de fee sprak: Wacht hier, slaap, vergeet de tranen tot het bestemde uur. Dat was al wat hij hoorde, hij wist niets meer.

Bij de dageraad piepte er een vogeltje op de vensterbank en er lag een zonnestraal over het bed. Het meisje opende de ogen, blinkend van vreugde want zij had gedroomd dat voor haar het uur gekomen was. En zij zag de jongeling naast zich, schoner dan zij ooit gedacht had, maar hij sliep. Zij zat bij het bed, wachtend tot hij de ogen zou opendoen, zij wachtte, geduldig, zonder van de tijd te weten.