Verzameld werk. Deel 8

[p. 254]

De verspiller

Toen Clarentius geboren werd kon hij niet weten welke krachten in het verleden, door zijn voorouders en hun vrienden, hadden samengewerkt om hem het aanzijn te geven in de gedaante die hij had, noch waartoe de eigenschappen dier gedaante konden dienen. Een ieder begrijpt dit, immers wie kan dat bij zijn geboorte weten?

Het waren rijke krachten geweest want zij hadden hem een gezond en schoon lichaam geschonken als woonplaats voor een ziel die tot veel heerlijks in staat zou zijn, bovendien een aantal gaven waarmede hij zich in de wereld bemind en nuttig kon maken. Reeds vroeg kon een ieder zien hoezeer dit kind begunstigd was. Toen hij aan de hand tussen zijn ouders liep was het de welgemaaktheid der gestalte die het eerst de voorbijgangers opviel, fors en bevallig, met de twee rozen op het smetteloze gelaat, de zonnigheid der krullen. Meer dan de schoonheid werd het verstand opgemerkt dat uit de ogen klaar als dartel water blonk en, hoewel onervaren, zich toonde in juiste woorden. Mannen, die gevoeld hadden hoe sterk de handen waren waarmede hij dapper sloeg en greep, beschouwden hem met welgevallen, vrouwen, door het vleiend geluid zijner stem bekoord, drukten hem aan de borst. En de vrindjes die met hem speelden werden spoedig gewaar dat hij hen in behendigheid en slimheid overtrof. Wijze lieden zeiden dat gewis alle planeten hadden saamgespannen om dit kind met hun beste weldaden te zegenen, Jupiter en Apollo, Venus en Mars, en Mercurius. Ook de priester, die hem gedoopt had, geloofde dat de hemelse genade op zo veel deugden rusten zou, maar hij ried Clarentius' ouders die gaven in vroomheid te vormen en te leiden opdat het kind zou leren wat de rechte weg was. De ouders, de vrienden en bekenden waren het hiermede eens en niemand vond het nodig te vragen wat het doel was van die weg.

Clarentius werd met zorg voorbeeldig opgevoed. Verstandige meesters leerden hem ten eerste dankbaar te zijn voor zijn bestaan en de gaven welke hij ontvangen had, ten tweede de waarheid te

[p. 255]

eerbiedigen. Voorts werd hij onderwezen in de waarde en het gebruik der deugden opdat zijn leven naar de mate zijner krachten de beste vrucht zou dragen. Natuurlijk werd hij toegerust met de kennis die een knaap nodig heeft om een verdienstelijk man te worden, niet meer, zeker niet, omdat ook hierin de matigheid betracht moet zijn, maar ook niet minder dan een beschaafd man behoeft.

Clarentius' gaven ontplooiden zich gunstig. Sommige weliswaar werden achterlijk gelijk het in iedere groei gebeurt, sommige verdorden zelfs en vielen af, en het was jammer dat daartoe de bescheidenheid behoorde; andere evenwel groeiden des te weliger, en zijn leermeesters achtten het even jammer daarbij juist gaven op te merken die, in oorsprong goed, door overmaat van ontwikkeling ontaardden. Zo werd het zelfbewustzijn eigendunk, de liefde tot de schoonheid pronkzucht, de ridderlijkheid behaagzucht. Wie het leven streng beschouwt zal deze eigenschappen geen sieraden noemen, maar wie door ondervinding geleerd heeft zal ze kleinigheden achten indien ze niet vergezeld zijn van schadelijke ondeugden, die hen immers zwaarder doen wegen. Van een persoon die alleen ijdel is ziet men veel door de vingers, als hij daarbij bedriegelijk is verdraagt men zijn ijdelheid niet. Clarentius nu werden, toen hij een bloeiende jongeling was, eigendunk, pronk- en behaagzucht gaarne vergeven omdat hij van de kardinale ondeugden onbesmet was. Ja, er was zo veel goeds in hem dat zijn vrienden zich voor zijn eigendunk met genoegen bogen en zijn pronkzucht door sommige werd nagebootst, terwijl zijn behaagzucht voor jonge vrouwen grote aantrekking scheen te hebben. Het was duidelijk dat Clarentius succes had en zijn ouders, hoewel zij het verwacht hadden, verheugden zich zeer daarover.

Wie hem goed kenden verwonderden zich niet. Wel wist geen van hen wat het succes eigenlijk is, evenmin als zij hadden kunnen zeggen waarom bij het kaartspel juist aan Clarentius, aan niemand anders, altijd de hoogste troeven gegeven werden; noch ook waarom er voor hem geen moeilijkheden bestonden, zodat hij slechts glimlachte wanneer men erover sprak en ze met luchtige hand dadelijk wegruimde. Zij schreven dit toe aan de gaven waarmede hij geboren was. Mogelijk hadden zij hierin gelijk, al zou men kunnen wij zen op lieden die zonder enig talent evenveel succes ontmoeten, op andere, niet minder begaafd dan

[p. 256]

Clarentius, wie de voorspoed nimmer toelacht. Neen, wat het geheim van het succes ook moge zijn, in de aard des mensen alleen schijnt het niet te schuilen.

Hoe het zij, in de tijd toen Clarentius de knevel voorgoed had laten staan, een forse knevel, roodgoud gekleurd, met sierlijke bochten ter wederzijde van de gebiedersneus, was hij een geslaagde man, bemind, op de handen gedragen door zijn talrijke vrienden, door vele vrouwen heimelijk bewonderd. Men verwachtte veel van hem en terecht. Hadden zijn voorouders hem niet welgeschapen, met helder verstand ter wereld doen komen, daarin begunstigd door de schepper aller planeten? schoon en gezond van lichaam, van inborst de schoonheid minnend? bekorend voor de vrouwen, ijverig, scherpzinnig, volhardend en door de leiding bekwaam in vele dingen? Waarlijk, wie zo was toegerust kon een voorbeeld worden, een groot man, een weldoener van het volk.

Ja, een groot man heette Clarentius bij de aanvang zijner lichte loopbaan. Toch was er een onder de vrienden, de eerlijkste kameraad sedert zijn kinderjaren en zeer aan hem gehecht, die twijfelde of hij in staat was te bereiken hetgeen hij beloofde. Wat gaven betreft was Stumpel zijn tegendeel, hoewel hij er twee bezat die Clarentius ontbraken, de vroomheid en de nederigheid. Dikwijls in de loop der jaren, wanneer anderen de vriend vleiden en prezen, vroeg Stumpel hem zonder enige aanmerking of hij overtuigd was dat hij gehandeld had naar de mate zijner gaven, waarop Clarentius nadacht en, hetgeen voor hem pleitte, altijd toegaf dat hij beter had kunnen doen. Maar hoe hij ook nadacht en toegaf, hij besefte niet dat de mogelijkheid tot betere handeling hem hoe langer hoe meer ontging.

Clarentius was nu een aanzienlijk man, gewichtig in de zaken en de staatkunde, hij woonde ook in een der aanzienlijkste huizen van de stad, dat hij met keurige weelde had doen inrichten. Zijn vrouw Amasa, uit een voornaam geslacht, had een deemoedige aard en kende geen andere wet dan zijn woord. Haar kinderen prentte zij van de wieg af de bewondering voor hun vader in. De bedienden stonden onbewegelijk in zijn aanwezigheid, opmerkzaam afwachtend, want hij beval niet, zijn verzoek, zelfs zijn oogopslag was bevel. Clarentius heerste. Ook op het kantoor, op de beurs, in de vergaderzaal had hij slechts te spreken en men gaf hem gelijk. Stumpel zeide hem op een morgen: Het

[p. 257]

verstand dat je geschonken werd is ontaard in heerszucht. Hij dacht erover na, maar hij begreep het niet.

Zijn huis werd befaamd buiten de stad en buiten het land wegens de kostbare kunstvoorwerpen, met smaak verzameld, men noemde het zelfs een museum. Wie er toegang verzocht om het te bezichtigen werd mild ontvangen door de eigenaar, een heer in wiens uiterlijk men terstond de man van smaak herkende. Zijn kleding trok de aandacht, misschien door de distinctie. Hij leidde de bezoeker de verzameling langs en wees met een ruim gebaar, zodat de bezoeker zweeg, hem aankijkend in ontzag. Stumpel zeide op een morgen: Apollo is geen pauw.

Wanneer hij een feest gaf zag men Clarentius in het midden van een wijde kring van dames die lachten en schitterden. Zijn vrouw zat op een canapé uit de verte naar hem te kijken en Stumpel stond dan in een hoek naar haar te kijken.

Vooral in de handel heette hij een groot man, niemand die aan zijn uitmuntende bekwaamheid twijfelde en zijn doorzicht werd nog meer gevreesd dan bewonderd. Geen kronkelwegen konden hem misleiden, geen donkere bedoelingen bleven hem verborgen. Daarom leed hij nooit verlies. De handel echter had ook anderen in de stad bekwaam gemaakt, die durfden te wedijveren met Clarentius en daartoe de slimste streken bezigden. Natuurlijk moest hij zijn belang niet slechts verdedigen, hij moest ook overwinnen en het werd zijn eerzucht hen in sluwheid te overtreffen. Gewoonlijk slaagde hij in de toeleg, zodat hij hoe langer hoe meer gewin kon tellen. Hij was pas vijftig toen men in de zaken van hem zeide: Clarentius bekwaam? Hij is meer dan dat, want niemand hoeft het te wagen hem een rad voor de ogen te draaien, hem die zelf een volleerd meester is in alle trucs, daarom komt het geld ook graag bij hem in huis.

Met die welgezindheid van het geld was Clarentius zeer gevleid en ofschoon bij zijn geboorte de hebzucht niet bij zijn gaven was gelegd, kreeg hij nu de gewoonte aan zijn bezit te denken, tot ook zijn hart het aanhing en begeerde. Wat, vroeg op een morgen Stumpel, heb je met de gave van Mercurius gedaan? In onze kindertijd overtrof je allen in behendigheid, dat had genoeg moeten zijn. Maar je liet je bekwaam in zaken worden en je liet je door de concurrenten dwingen in sluwheid uit te blinken.

Clarentius zuchtte en gaf hem gelijk. Maar er komt een leeftijd dat men gewoonten niet meer afleert, integendeel, zo sterk

[p. 258]

worden zij soms dat zij tot andere gewoonten leiden, verkeerde indien zij zelf verkeerd zijn.

Hij sloeg geen acht meer op Amasa en zijn kinderen, noch op andere dames of bewonderaars, want hij kreeg de gewoonte van het genot in zijn bezit. En wat was het genot dat zijn bezit Clarentius kon geven toen hij al grijze haren had? In de zomer at hij goed en dacht aan hetgeen hij in de winter eten zou, in de winter at hij goed en dacht aan hetgeen hij in de zomer eten zou. Behalve aan dit dacht hij enkel aan zichzelf, hoe hij lang in welvaart leven kon.

Clarentius, vroeg de vriend toen ook de eetlust hem vergaan was, wat heb je gedaan met de gaven die je bij de geboorte zijn geschonken? Men heeft je een groot man genoemd, je bent niets geweest dan een verspiller.