Verzameld werk. Deel 8

[p. 249]

De waardige dame

De heren hadden het zich in de trein behagelijk gemaakt, zij zagen er beiden deftig uit met brillen en kale hoofden. Na een grap of twee drie stak Dorus, de oudste, een sigaartje aan, staarde naar het landschap en kreeg allengs op het gezicht een trekje enigszins ironisch en enigszins melancholiek. De andere deed al de ogen toe om te dutten, maar Dorus sprak: Hoe ongemerkt het gaat, dat heb ik al lang geweten. Het leven is een geschiedenis waar iedere dag iets aan veranderd wordt, zo langzaam dat je de verschillen tussen nu en, zeg, een jaar of tien niet eens meer ziet. Ik kan mij beroemen op een sterk geheugen. Vraag mij bijvoorbeeld welk vermogen ik declareerde in het jaar zo en zo en ik zeg het je prompt tot op een stuiver na, bij wijze van spreken. En toch, hoeveel dingen, waar ik met het gevoel bij was, heb ik vergeten of ik ze nooit ondervonden had. Daar heb je onze ontmoeting. Ik heb in de bijna veertig jaar dat we mekaar niet gezien hebben natuurlijk dikwijls aan je gedacht, hoe kan het anders met alles wat we samen hebben doorgemaakt. En toen je daar liep en zo naar me keek, dacht ik: wat moet die snoeshaan? zo weinig herkende ik je. Veertig jaar is lang, de indrukken verbleken tot je ze kwijt bent. Toch niet allemaal. Sommige gebeurtenissen toen ik een kind was, wat later een schooljongen, zie ik nog zo duidelijk voor me of ze gisteren gebeurd waren, kleinigheden. Het is of er hele perioden uit je eigen geschiedenis verdwenen zijn, en komt er iets van in je herinnering terug, dan zijn het de nietige feiten, niet de grote dingen waar het hart bij gemoeid was. Heb jij dat ook zo ondervonden?

Net zo, antwoordde de ander, misschien nog meer. Soms kan ik me haast niets herinneren en dan word ik opeens overstelpt met zo veel dat ik me afvraag of dat nu allemaal echt gebeurd is. Ik heb er de proef mee genomen, door eens nauwkeurig voor de herinnering terug te roepen wat er in het jaar achtennegentig met me is gebeurd, met brieven, die ik nog vinden kon, erbij. Het was een pover resultaat. Ik ben toen verliefd geweest, maar dat bleek uit een van die brieven, want het was me heus ontgaan. En toen

[p. 250]

ik erover nadacht herinnerde ik me wel het een en ander, maar hoe het geweest was kon ik me niet te binnen brengen. En zelfs de naam bleef vaag, of het Marie was of Treesje. Allebei, denk je? Volgens die brief was het er maar één. Neen, als je van geschiedenis spreekt kan je gerust zeggen dat er met iemand, die over de vijftig is, te veel is gebeurd om het zich alles te kunnen herinneren. Hele romans, hele kluchtspelen en misschien tragedies zijn in een afgrond gevallen. Laten we ons maar niet verdiepen in de vraag wat het wezen van de herinnering is, misschien zouden we voor een raadsel komen.

De een staarde naar rechts, de ander naar links, tot zij suften en de hoofden bogen terwijl de trein hen verder voerde. Beiden hadden een goed geheugen en beiden dachten weleens na.

En toen zij aangekomen waren in de stad van zon en palmen en iedere morgen hun wandeling deden langs de promenade onder de beschaafde vreemdelingen, vermeiden die heren zich genoegelijk in de anekdoten van weleer. Frans had Dorus overtuigd dat het werkelijk het jaar negenennegentig geweest was, hun mooie tijd, samen met een paar anderen in Londen en Parijs. Zij waren geestdriftige bezoekers geweest van de music-halls en de namen van liedjeszangers, komieken, goochelaars, destijds befaamd en populair, schoten hun gemakkelijk te binnen. En geen wonder, want dit bloeitijdperk van de music-halls schitterde van namen die onvergetelijke avonden voor de geest toverden, theaters daverend van gezang en gejuich, zalen roezend van gelach, muziek, geplof van champagnekurken. Weet je nog? vroeg Dorus en Frans schaterde al bij het horen van de naam, Dan of Robey of Georgette. En Midgy niet te vergeten, wier coupé niet door een paard, maar door heren werd getrokken naar het Restaurant de France, Midgy die op de handen werd binnengedragen, zo licht als een veertje. En het ballet van de Empire dan? Ah, de Empire! riep Dorus verscheiden keren, daar hadden we goede vrienden van de directie tot de brandwachts.

En lachen en praten dat die heren deden bij iedere naam van een artiest, een danseuse, die in de herinnering opdook. Frans wist nog precies wat voor schoentjes Midgy op zekere avond droeg toen een van de vrienden het al te dol maakte. Dat was makkelijk te onthouden, zeide Dorus, want je hebt er een in je zak gestoken. Maar ik zou je nog kunnen zeggen wat voor blouse Lily aan had

[p. 251]

en dat weet jij niet eens. - Welke Lily? Die Franse of die kleine Ierse? - Ah die Lily! Ah die Midgy!

Je mocht je wat kalmer houden, zei de ander, je lacht zo hard als een schooljongen, dat de mensen naar ons kijken. Laten we ons netjes gedragen.

En dat was waar, hun vrolijkheid trok de aandacht. Het was een bank met een leuning in het midden waar zij zaten en aan het ander einde, half van hen afgekeerd, zat een bejaarde dame, donkere ogen in een vriendelijk gezicht, glimlachend. De taal verstond zij niet, maar zij luisterde en zij hoorde dat de heren vrolijk waren.

Een dag of wat daarna, toen zij daar weer naar de voorbijgangers zat te kijken, kwamen ook die oude vrienden er weer even rusten. Frans had haar al eerder opgemerkt. Wat een waardige dame, zeide hij, wat een edele oogopslag en fiere houding. Zeker meer dan zeventig, maar niet het minst verval.

En zij praatten en lachten weer over de goede oude tijd.

Hoe begon het gesprek? De dame was een Engelse. Het duurde niet lang of zij sprak over het Londen van zo veel jaar geleden, toen men er nog de hoefklep van paarden hoorde, en de vrienden luisterden eerbiedig, bekoord door haar manier, haar bevallige deftigheid.

Misschien weten de heren dat er twee theaters waren waar men het ballet kon zien, opgesmukt met interludes, scenettes en pantomime, naar de smaak van die dagen. De music-hall had nog een goede faam en de artiesten waren, met een enkele uitzondering van een wildebras of een onverstandige vrouw, zeer eerzame mensen.

Ja, de heren herinnerden zich die theaters, ze hadden ze in hun lichtzinnige jaren weleens bezocht.

Misschien herinnert u zich dan een chanteuse, bekend als Midgy. Zij genoot een grote populariteit. In het huisgezin was zij een der braafsten die ik gekend heb en ik acht het een eer dat ik haar nog altijd mijn beste vriendin mag noemen. Ja, het is waar, zij had toen de reputatie van lichtzinnigheid en wie haar niet kende zou gemeend hebben dat zij behoorde tot diegenen die wij onverstandig noemen. Men weet hoe een reputatie soms ontstaat. Hoe gemakkelijk laten jonge heren zich betoveren door een bekoorlijke jonge vrouw, die bruist van levenslust. Midgy was omringd

[p. 252]

door tientallen van bewonderaars. Bloemen, geschenken, feesten. Maar zij verloor het hoofd niet, zij hield zich eerlijk en braaf. Eens vertrouwde zij mij toe dat zij voor een van die heren genegenheid had opgevat en hij had haar ook gevraagd zijn vrouw te worden. Ik ben zijn naam vergeten, Frank of Francis, maar ik zie hem nog voor mij, een vrolijke, blonde jongeman. Hij had een vriend met wie hij veel achter het toneel werd gezien. Lichtzinnigheid? Ach, heren, ik ben niet jong meer en er is mij veel ontgaan van die mooie tijd tussen twintig en dertig. Maar als ik mij niet vergis zou ik eerder die jongeman lichtzinnig genoemd hebben, die behalve haar nog twee anderen het aanzoek deed zijn vrouw te worden, en Midgy braaf toen zij besloot haar vriendinnen geen aanleiding tot ijverzucht te geven. Hoe kom ik toch zo te spreken over de oude tijd en een goede vriendin? Excuseert mij, heren, ik was vanmorgen in herinnering verdiept.

De ene heer keek naar de knop van zijn wandelstok, maar Dorus sprak luchtig: Het doet mij genoegen, mevrouw, u zo te horen spreken over een dame die wij indertijd bewonderd hebben op het toneel en wij hebben haar ook een enkele maal ontmoet en gewaardeerd. Een aardige tijd, jammer dat men er zo veel van vergeten is. En die lichtzinnigheid, ach, hoe kan het anders? Men is jong, zonder ernst, men beseft nog niet wat men doet. En jongelui, die omgang hebben met mensen van het theater, moeten wel de indruk krijgen dat men daar minder strenge opvattingen huldigt. En al mag u dan van madame Midgy een kijkje gekregen hebben in het artiestenleven, ik vermoed dat het plankenland voor u een vreemd gebied is, zoals trouwens ook voor ons. Misschien heb ik er meer van gezien, maar ik geef toe dat die ervaringen wat nevelig voor mij zijn geworden, dus kan u mij niet geheel vertrouwen als ik u een geval vertel van een artieste die in het ballet optrad, in de Empire, weet u? Zij was een Portugese, de Juanita. Met mijn jonge ogen gezien was zij de mooiste vrouw van de wereld, een wonder van statige gratie. Het is lang geleden, maar als ik tekenen kon zou ik nu nog haar portret kunnen maken, zo duidelijk staat zij voor mijn ogen. Ik zal u niet lastig vallen met bekentenissen, laat het genoeg zijn als ik zeg dat ik in staat was dwaze dingen voor haar te doen. En ik was niet de enige. Een vriend, die ik vertrouw als mijzelf, heeft op het punt gestaan haar zijn naam en fortuin aan te bieden. Hij kende geen Portugees en zij sprak gebrekkig Engels, zoals ikzelf

[p. 253]

gehoord heb, misschien kwam daar het misverstand uit voort. Zij waren tot overeenstemming gekomen toen zij op het laatste ogenblik haar woord brak en een ander koos. De genegenheid kan veranderen, dat spreekt vanzelf, maar men hoort toch zelden van zo'n geval wanneer de verbintenis bijna tot stand is gekomen. De les die ik hieruit leerde was dat men in de music-hall een andere moraal aanhing, een moraal die men gewoon is met lichtzinnigheid te bestempelen.

Dat was een vreemd geval, zeide die oude dame, zulke dingen komen voor. Alleen, u schijnt niet zeker te zijn dat het zich heeft toegedragen zoals u vertelde. Is het mogelijk dat uw vriend u niet juist heeft ingelicht? Wacht, er begint iets te dagen in mijn herinnering. Ik heb de Empire ook gekend, de zaal was te opzichtig versierd vond ik. Het is mij of ik van dat geval ook iets vernomen heb, er staat mij iets van voor dat het zich anders heeft afgespeeld. Maar misschien vergis ik mij, het is al zo lang geleden en, zoals u zegt, men kan zich niet altijd op de herinnering verlaten. Had u de inlichting van een vriend of van Miss Juanita zelf? Weet u zeker dat hij haar behalve zijn fortuin ook zijn naam had aangeboden? Weet u zeker dat zij niet al getrouwd was? In welk jaar was het ook weer? Ja, maar toen had zij zelfs al een zoontje, hetgeen te bewijzen is. Het zou vreemd zijn als uw vriend daar niet van geweten had, want zij was trots op haar kind. Ik neem aan, mijnheer, dat uw ondervindingen in een ver verleden wat nevelig voor u geworden zijn en als het u gaat zoals mij zal u weleens twijfelen of de herinnering soms niet met de fantasie samensmelt. Een bijzonderheid noemde u die ik voor u kan ophelderen. U had zelf gehoord dat de Juanita gebrekkig Engels sprak. Nu, zij kan het slecht gesproken hebben, dat geef ik toe, maar zij was een Engelse, Mrs. Jenkins. En Juanita was mijn naam voor het theater.

Die heren keken verbaasd, zij maakten een buiging en zij lachten.