Verzameld werk. Deel 8

[p. 239]

De duldzame man

Hij was een toonbeeld van aangename deugden. Tallozen konden getuigen van zijn hulpvaardigheid, zo groot dat hij dadelijk in de zak tastte, met een blijde glimlach nog wel, wanneer men maar even de gedachte aan geld opwekte. Hij was geduldig, inschikkelijk, bescheiden en verdraagzaam. Dit betekent hoge lof als men bedenkt dat mijnheer Gesinus, zoals iedereen hem gemeenzaam noemde, al bijna veertig jaar ambtenaar was, bovendien al bijna veertig jaar commensaal. Op de burelen waren meerderen en minderen eenstemmig in het oordeel dat men zich voor de omgang geen prettiger man kon voorstellen, altijd goedgeluimd, altijd gereed te doen wat men hem zeide, zonder aan loon of wederdienst te denken, terwijl men er staat op kon maken dat hij het vlug deed en beter dan een ander. Niemand hoorde hem ooit mopperen of klagen, hoewel er toch op de burelen en vooral in de kosthuizen van zijn duldzaamheid wel misbruik werd gemaakt. Bij al zulke kleine contrarie, die een iegelijk weleens ondervindt, behield hij steeds een waardige vrolijkheid en wist hij nog een vriendelijk woord te zeggen.

Door de hinderlijke kleinigheden nu, die weliswaar geen onheil brengen maar toch het humeur van een dag kunnen verstoren, werd mijnheer Gesinus veel bezocht juist omdat hij ze goed verdroeg. Hij achtte geen tegenvallertjes, zoals een nieuw hemd door de wasbaas gescheurd thuisbezorgd, een vertrouwd sigarepijpje door de meid met de as weggegooid, of een zijden paraplu door een onbekende verwisseld voor een prul van katoen. Neen, dan lachte hij en zeide dat men over wissewasjes niet moest kniezen en dat men alles immers makkelijk vervangen kon. Daar hij een gering salaris genoot, waarvan hij steeds een deel moest uitlenen, duurde het lang voor hij zich een ander sigarepijpje, een andere paraplu kon aanschaffen, maar hij wist zich te behelpen en had geen last van het ongerief. Onder de talrijke deugden was zijn onverstoorbaarheid jegens beuzelingen wel de voornaamste. En dit telle men niet licht.

Het is bekend dat grote gebeurtenissen dikwijls minder indruk

[p. 240]

maken dan geringe. Men zal in de krant lezen dat er in de watersnood duizend personen zijn omgekomen en daarbij niet eens het hoofd schudden, maar het bericht lezend dat er bij een vroeger buurman is ingebroken zal men van zijn stoel opspringen om terstond een brief te schrijven tot beklag. Men zal van zijn kassier de mededeling ontvangen dat men, om zo te zeggen, geen duit meer bezit en daarbij gelaten opmerken dat men moet aanvaarden wat het lot beschikt, terwijl men, wanneer het zoontje een ruit breekt, driftig wordt, de stem verheft en misschien wel op de tafel slaat. Er zijn mensen die zich over een pukkeltje aan de pink meer ongerust maken dan over een ontwrichte knie. Het is of de kleine ongemakken, de kleine ergernissen de geest harder raken dan de grote, hoezeer men zich daar zelf over verwonderen mag en eigen onredelijkheid beseft. De geest schijnt soms kleiner te zijn dan men zich had voorgesteld en aan die kleinigheid ligt het misschien dat hij de grote dingen niet vat, maar aan de geringe hetzij vreugde hetzij ergernis beleeft.

Grote ervaringen, hartstochten, vervoeringen, conflicten, had mijnheer Gesinus in heel zijn rustig leven niet gekend. In zijn jonge jaren had hij met een meisje een zekere omgang gehad die verkering werd genoemd, maar het enige wat hij zich daarvan herinnerde, was dat het lang had geduurd, misschien wel een jaar, en dat er een einde aan was gekomen, waarvoor hij geen andere reden wist dan gebrek aan genegenheid, wederzijds zoals hij meende. Na die tijd was hem niets overkomen dat bijzondere aandacht verdiende. Men ziet, hij verschilde dus weinig van de meesten zijner stadgenoten.

Waarin hij echter veel van hen verschilde was de aantrekkingskracht die hij bezat voor tegenspoedjes en meer nog zijn evenwichtig humeur daarbij. Van zijn opstaan tot zijn nederliggen, althans zolang hij waakte, ondervond hij onverwachte dingen, zo vele en zo nietige dat ze niet te noemen waren, beuzelingen waarover een ander zich vermaken of zich ergeren zou, waarop hij evenwel geen acht sloeg, al stoorden zij hem onophoudelijk in de vervulling van zijn dagtaak. Bijvoorbeeld: juist toen hij naar bureau moest gaan hield zijn hospita hem een halfuur aan de praat, vertellend van een man die aan de deur was geweest, gescholden had en geschreeuwd, dat mijnheer de rekening moest betalen, zij had vergeten het hem eerder te zeggen, zij wist ook niet waarvoor het was, noch het bedrag. Wie, zoals hij, nooit

[p. 241]

schulden had zou zich verontrust hebben, nieuwsgierig geworden zijn of wellicht boos, maar mijnheer Gesinus antwoordde: Dat komt terecht, en haastte zich naar het bureel. Wanneer dan later de juffrouw zeide dat zij zich vergist had, antwoordde hij kalm: Dat kan gebeuren. Als er op bureau iets zoek was, de kleerborstel, het vlakelastiek, kwam men het eerst mijnheer Gesinus lastig vallen met de vraag waar het was, terwijl hij juist een kolom optelde, maar hij stond dadelijk op en zocht tot hij het gevonden had. Zo zouden er, indien zij niet het ogenblik daarna vergeten waren, honderden kleinigheden te noemen zijn, die naar het scheen, voorvielen alleen om hem te hinderen en toch door hem zonder de minste opwinding, integendeel, altijd met kalmte en waardigheid behandeld werden.

Hoe kwam het nu dat hij plotseling veranderde kort na zijn zestigste verjaardag? Het is onbegrijpelijk, tenzij men mag aannemen dat de kleinigheden alle iets achterlaten dat door de volgende wordt bewaard en dat deze voortgedreven resten, gedurende jaren opgestapeld, zodanige gistende kracht verwerven dat zij de sterkste geest wankel kunnen maken. Het menselijk hart heeft een geschiedenis en iedere ervaring, hoe nietig ook, draagt bij tot die geschiedenis. Daarom hadden degenen, die de verandering van mijnheer Gesinus niet begrepen, alles moeten onderzoeken wat hij van zijn jeugd aan ondervonden had. Niemand deed dat, men stelde zich tevreden met de vraag wat de man plotseling bezielde, zonder te weten dat de beuzelingen zich kunnen wreken.

Dat begon met de meid, die onthutst naar zijn kamer ging toen zij daar rumoer van vallende voorwerpen hoorde en razend geklingel van de bel. Mijnheer stond voor haar, rechtop, met de vuist opgeheven. Waarom de schoenen niet gepoetst waren? riep hij luid. Zij antwoordde niet, zij nam de schoenen mee en zij vroeg de juffrouw of mijnheer soms gek geworden was, hij zag er zo griezelig uit. Toen er weer heftig geklingeld werd nam de hospita zelf de schoenen op en haastte er zich mee naar boven. Zij schrok van mijnheer Gesinus, zo rood was hij en zo hard sprak hij haar toe. Zij had nooit gedacht dat hij zo flink kon zijn, zij vond nu dat de knevel hem wel goed stond. Hij wenste dit en dat, meer dan zij kon onthouden, maar hij scheen zo kwaad te zijn dat zij geen woord terug durfde te zeggen. Toch zag zij dat hem niets mankeerde, want hij ging kalm de deur uit, fluitend.

[p. 242]

Op het bureel keken meerderen en minderen hem verwonderd aan, hij had iets bijzonders over zich, men wist niet wat. Toen de jongste klerk, zonder verlof te vragen, zijn potlood van de schrijftafel nam, gaf mijnheer Gesinus hem een klap. Allen schrokken. Na een poos vroeg de chef wat Gesinus scheelde en kreeg hierop ten antwoord zich met eigen zaken te bemoeien. Die chef dacht na. Toen stond hij op, ging de kamer uit en keerde terug met het verzoek voor mijnheer Gesinus zich bij de referendaris te melden. Die ging, met trage schreden en een gezicht of iets hem verveelde. Van het langdurig onderhoud, dat hij daar had, heeft men het rechte nooit geweten. Alleen vernam men van de klerk, die er stukken moest brengen, dat de referendaris en mijnheer Gesinus genoegelijk zaten te praten, lachend, beiden een sigaartje rokend. Toen hij terugkeerde, met een gezicht dat thans nors stond, nam mijnheer Gesinus hoed en stok en ging zwijgend heen, door verwonderde ogen nagestaard.

Voor de referendaris iets gevraagd had was hij tegenover hem gaan zitten en had hij hem medegedeeld dat hij behoefte had aan frisse lucht en derhalve die dag niet wenste te werken. Het antwoord verraste hem niet. De chef wreef zich de handen, zeggend dat hij gelijk had, dat hij volkomen recht had op vakantie, een uiterst verdienstelijk ambtenaar die reeds te lang op bevordering wachtte en daar thans op kon rekenen.

Mijnheer Gesinus wandelde een week lang door de stad. Wanneer een kennis hem aansprak om geld te lenen, lachte hij luidkeels, maar hij gaf niet. Wanneer een andere hem om een kleine dienst verzocht, antwoordde hij beleefd dat hij geen tijd had. Zelfs de dame van de weldadigheid moest van hem horen: Neen, mevrouw, ieder voor zich en God voor ons allen. Mijnheer Gesinus zeide op alles neen, hij die nooit anders dan ja had gezegd. Alles weigerde hij, die altijd had toegestemd.

Men vond het vreemd. Sommigen dachten dat hij een kuur had gedaan, anderen dat het niet pluis met hem was. De meesten vonden hem nu minder sympathiek, hoewel men toegaf dat hij, wat zijn voorkomen betrof, tot zijn voordeel was veranderd. Zijn kleren zaten veel netter, zijn schoenen blonken. Hij kreeg ook dikke wangen en de punten van zijn knevel stonden nu rechtop, hetgeen hem een kranig air gaf.

Op zijn kamer hoefde hij nooit te wachten en heen en weer te lopen voor men hem iets bracht, hij hoefde nooit meer te schellen

[p. 243]

om het eten, want de meid kwam er al mee wanneer hij de trap opging, in volle schalen. De juffrouw klopte herhaaldelijk aan om te vragen wat hij wenste. En toch had hij, behalve die ene keer, nooit meer luid gesproken. Maar een ieder kon zien dat men voorzichtig met hem moest zijn.

Toen hij op het bureel terugkeerde lag de bevordering gereed en hij kreeg een vertrek voor hem alleen, met een leunstoel op zijn verzoek. De referendaris zeide: Mijnheer, waarom hebt u niet eerder met mij gesproken? Dan had u al lang gehad waar u recht op hebt.

Men kwam hem nooit meer met kleinigheden lastig vallen, men maakte geen misbruik meer van zijn geduld en gewilligheid en het scheen dat zelfs de geest, die de tegenvallertjes zendt, wist dat hij mijnheer Gesinus moest ontzien. Alleen spraken de mensen weleens over die onbegrijpelijke veranderingen in zijn geaardheid.

Maar dat waren toch mensen die hem weinig zagen nu hij alleen zat op zijn bureel en die dus niet konden gadeslaan hoe van lieverlede zijn eigenlijke geaardheid terugkeerde met al zijn deugden. Ja, deze werden zelfs beter dan zij vroeger waren geweest. Wanneer de meid zijn schoenen bijzonder mooi had gepoetst klopte hij haar op de schouder en gaf haar een kwartje. Wanneer de jongste klerk tegelijk met hem het bureel verliet, nam ook hij de hoed af, meestal het eerst, en liet de jonkman voorgaan de deur uit. Hij leende dikwijls geld eer het hem gevraagd werd. En als men hem op de tenen trapte zei hij pardon. Mijnheer Gesinus kon het niet helpen dat zijn deugden sterker waren dan al het gal van alle beuzelingen.