Verzameld werk. Deel 8

[p. 234]

De beeldenbidders

Het mag nu wel bekend geacht worden dat de slimme overheerser dezelfde was die de hele wereld rondtoog om overal zijn dwingelandij te vestigen, waartoe hij alle middelen gebruikte, maar vooral geschenken, en steeds wist hij juist het geschenk te vinden dat zijn onderdanen het meest verlokte. Aan een der volkeren, welke hij onder zijn tirannie gebonden had, gaf hij voor zijn vertrek naar een volgende landstreek de belofte van een nieuw geluk, dat hij rijkdom noemde, en hij voegde er de vermaning bij dat zij erom bidden moesten.

Wie zal de gedachten tellen welke zich sedert het begin der wereld beziggehouden hebben met het onderwerp van de rijkdom? Alle boeken, die men erover raadpleegt, noemen de rijkdom een kwaad, alle wijzen hebben hem veroordeeld, de zoon van David meende zelfs dat hij krankheid aanbrengt. Alle predikers hebben ertegen gewaarschuwd en alle mensen hebben hem geringschat. Misschien zou de rijkdom zo veel bespiegelingen niet waard zijn als hij niet een waan was die door velen wordt nagestreefd, een waan van macht over geluk, ja, over goed en kwaad. Het was nooit de rijkdom die geëerd werd, maar de rijkaard wegens deze vermeende macht. Hij scheen een tovenaar te zijn die wenste en zie het geschiedde. En om deze toverschijn des rijkaards verlangen ook thans nog vele mensen, hoezeer zij hem minachten, naar de rijkdom, gelijk zij ondanks alle kennis zich gaarne overgeven aan de zucht naar het verkeerde.

Indien nu het overmatig bezit van goederen nog steeds verlokkelijk is, hoeveel te meer dan bekoort het vooruitzicht daarop, de illusie van een illusie. De belofte van geluk verguldt de dag schoner dan het geluk zelf vermag te doen.

Zie de glans op het kindergezicht bij de belofte van een speelgoed, zie hoe er bij iedere herhaling dier belofte in zijn oog een licht opgaat, zie dan zijn bevreemding wanneer het ding hem eindelijk gegeven wordt. Zo zal een heer, wie grote rijkdom voorspeld wordt, zich voelen of hij door een bloeiende boom-

[p. 235]

gaard wandelt en zodra die rijkdom voor hem ligt zucht hij dat hij het zich anders had voorgesteld.

Daarom was het weer een slimme zet van die sluwerd de bewoners van Slokkerland te verblijden met een belofte, toegediend in de fraaie verpakking van het gebed. Hij had bij zichzelf overlegd: Als zij bidden om de vervulling van de belofte vergeten zij haar niet en zij begeren des te meer.

Dezelfde dag dat de herauten de belofte verkondigden veranderde het leven in Slokkerland. Een ooggetuige verhaalt dat hij, door de straten lopende, zag dat de plaatjes op de deuren vervangen werden omdat alle Slokkers zich een andere naam gekozen hadden en toen hij in het adresboek bladerde trof hem de verscheidenheid der nieuwe namen, zoals: Argurion, Biljoen, Daalder, Ducaton, Duit, Kodrantes, Louisdor, Rappe, Schelling, Sikkel, Stoter, Ton, Yen, Zilverling. Hij maakte hieruit de gevolgtrekking dat de fantasie, door de belofte verwekt, snel een begrip voor waarden had ontwikkeld.

Er heerste ook een prettige voorjaarsstemming in het land. De Slokkers, hoewel zij broodmager waren en hun ogen hol stonden, hoewel zij sjofel gekleed waren in lapjes en flarden, toonden een vrolijk, zorgeloos voorkomen, zij liepen te neuriën langs de straat, rinkelend met metalen voorwerpjes, en zij lachten gaarne tegen elkaar met een argeloos gezicht waarop de loutere hoop blonk. In de kranten kon men ook lezen hoe zowel de regering als de particulieren zich voorstelden hun rijkdommen te besteden, dat was alles aangenaam en bemoedigend. Merkwaardigerwijze bestond er ook een gegronde reden voor deze hoopvolle stemming, want onder de berichten in de krant kon men dagelijks de vermelding vinden van een gouden munt die nu hier, dan daar was waargenomen, hetgeen nimmer in het land gebeurd was, en zulke verschijningen, vermoedelijk door een rijkaard ingevoerd, werden beschouwd als de eerste vruchten van het gebed.

Hierdoor aangemoedigd meende de overheid te moeten aandringen op nog vromer, nog vuriger gebeden en derhalve verplichtte zij iedere inwoner boven zeven jaar zich een beeld, hetzij groot, hetzij klein, van Fortuna aan te schaffen. Immers, zo verklaarde zij bij deze wet, het is voor de sterveling gemakkelijker

[p. 236]

met het hart tot een beeld dan tot een idee te spreken.

Het werd een voorspoedige tijd voor de kunstenaar Contant, wiens faam van die stonde af gevestigd was. Tot dusver had men hem als uiterst bekwaam beeldhouwer gekend, zijn kunstwerken echter waren zeldzaam geweest omdat de stakkerd van gebrek zwak ter been was geworden en slechts gedurende enkele zomermaanden zijn werk kon verrichten. Thans fleurde hij op. Hij huurde een weldoortimmerde fabriek met belendend modern magazijn, hij wierf een aantal schrandere leerjongens aan en verschafte zich het monopolie van de beelden. Hijzelf vervaardigde verschillende modellen van Fortuna in allerlei houdingen en met verschillende uitdrukkingen van het gelaat, geschakeerd tussen ernst en scherts, de leerjongens fatsoeneerden daarnaar de beelden van hout, metaal of cement. De beeldhouwer had de vernuftige gedachte de beelden hol te maken en er een penninkje in te sluiten zodat zij, wanneer zij ter hand genomen werden, een aangenaam rinkelend geluid lieten horen. Voeg hierbij dat zij gekleurd waren met een surrogaat van verguldsel en men zal begrijpen hoezeer zij de aandacht trokken.

Contant deed grote zaken zodra zijn magazijn geopend was. Wie daar in het gedrang de uitgestalde beelden bezichtigde hoorde hem om de haverklap: Cassa! roepen, dat was de naam ener bevallige verkoopster, wie de taak was opgedragen de betaling in ontvangst te nemen. Van de ochtend tot de avond zag men er de kopers, van heinde en ver gekomen om zich een beeld aan te schaffen, hetzij klein en eenvoudig, hetzij groot en weelderig.

Mejuffer Cassa had een bijzondere gave om ze aan te prijzen. Geld en goederen, mijnheer, placht zij te zeggen terwijl zij de fraaie vormen van een beeld aantoonde, dat is maar stof der aarde, maar wij arme aardelingen kunnen zonder het stof niet leven. Dit beeld van onze Fortuna kan ik u sterk aanbevelen, het geeft u grote rijkdom, zeker en gewis, als ge maar bidt met een gelovige ziel. Mijnheer Contant garandeert dat dit beeld uw liefste wens vervult.

Er was een zekere heer Crediet, een verstokte twijfelaar, die de neus ophaalde voor charlatanerie. Hij vroeg mejuffer Cassa waarom de beeldhouwer zijn beeld niet zelf behield als hij zeker wist dat het een schat zou schenken. Dit was een onbillijke vraag, want de koopman dient te verkopen, niet zelf al het voordeel van zijn waar te trekken. Mejuffer antwoordde ter snede: Ten

[p. 237]

eerste kan mijnheer Contant zijn aandacht niet houden bij het gebed, omdat hij immers werken moet, en ten tweede is hij meer gebaat met een stuiver op heden dan een gulden in de toekomst. Daarom, ziet u, verkoopt hij al zijn beelden.

En dit was ook de reden waarom Contant binnen het jaar de enige welgestelde was. De overige Slokkers hadden, behalve hun kleding, geen ander bezit dan de fraaie beelden met de illusie die zij schonken. Nu is volgens sommigen de illusie meer waard dan elk tastbaar bezit, wat het ook zij, maar het ligt in de natuur dat een ieder, die een illusie koestert, haar ook eenmaal verwezenlijkt hoopt te zien. In elke slaapkamer of kantoor, in elke school of vergaderzaal knielde een Slokker voor zijn Fortunabeeld eer de taak van de dag begon en bad met al de vurigheid van zijn binnenste dat het beloofd geluk hem spoedig ten deel mocht vallen, hij rammelde aan het beeld opdat het de belofte gedenken mocht, hij kuste het en hij prees de naam van Fortuna.

De lentestemming maakte plaats voor een zomerse toen men geloofde dat de vervulling der hoop niet lang meer kon uitblijven, gelijk ook dagelijks in de krant te lezen stond, en hierop volgde een tijd dat in alle steden en dorpen de verwachting tot een koortsachtige hitte steeg. In ieder huis klonk het roepen en smeken der gebeden zo luid dat het in de straat te horen was, met brandende wangen en betraande ogen liepen de mensen her en der, overal rondkijkend of de rijkdom in persoon zou verschijnen.

Toen, het was in de somberste dagen van de winter en menigeen vertwijfelde reeds in het geheim, vernam men het verbazend nieuws dat in de woning van de heer Talent de rijkdom binnengetreden was. Terstond werd het plein daar zwart van een juichende menigte. Natuurlijk verlangde men ook de bijzonderheden van de gebeurtenis te weten, maar het scheen dat de overheid ze geheim wilde houden, een dwaas voornemen, want hoe kan zelfs de strengste gebieder voorkomen dat een geheim, dat de menigte wenst te kennen, openbaar zal worden. Het geheim lekte ook uit, men hoorde dat de dame Denaria, wonende in het huis vlak achter de heer Talent, eveneens plotseling van ongetelde schatten was omgeven. Binnen korte tijd namen de berichten toe, hier was het mevrouw Moneta wier handen glinsterden van het goud, daar mevrouw Duit die baadde in de weelde, ginds de heer Karaat die diamanten zo groot als meikersen aan de pinken droeg.

[p. 238]

Het geringe volk werd ontevreden, daar al te duidelijk bleek dat Fortuna alleen de aanzienlijken begunstigde, het liep te hoop en schreeuwde om recht, eisend dat de sluier der geheimzinnigheid opgelicht zou worden.

Het was een eenvoudig maar zeer schrander man, die, zonder toestemming der overheid, het volk de schellen van de ogen rukte. Deze man Ophir had op een zondagmorgen, nadat hij lang gebeden had, in een vlaag van drift dat de rijkdom hem onthouden bleef, zijn Fortunabeeldje bij de kop gegrepen en op de vloer geworpen, waar het aan scherven viel. De vloek bestierf op zijn lippen want daar aan zijn voet lag een menigte gouden munten, talrijker dan al de scherven. Hij hield het geheim niet voor zich gelijk anderen hadden gedaan, maar hij liep de straat op en deelde een ieder belangeloos mede dat de fortuin gewonnen kon worden als men krachtdadig optrad en zijn beeld vernielde. Dit was ook, meende hij, in overeenstemming met het recht van de mens, dat hij zelf zijn lot in handen neemt, niet wacht tot het gebed verhoord mag worden, en iedereen die daar niet eerder aan gedacht had noemde hij een domkop. Er kwam die dag aan het hoera geen einde en de morgen daarna waren alle Slokkers rijkaards.

Wie hieruit de lering wil trekken dat het nuttiger is zijn afgodsbeeld te vernielen dan ervoor te bidden, bedenke wat de gave was welke in dit geval de bidders werd geschonken.