Verzameld werk. Deel 8

[p. 224]

De besluiteloze geesten

De man had zijn hele leven getwijfeld of de besluiteloosheid een gebrek was of een deugd, want enerzijds had die eigenschap hem veel last veroorzaakt, maar anderzijds had zij hem wellicht behoed voor wie weet hoeveel onaangename omstandigheden. Het was niet pleizierig bij al wat men te doen heeft eerst het voor en het tegen te beschouwen en als men dan na lange overwegingen meende, dat het zo behoorde te zijn, op het nippertje te bedenken dat het ook anders mogelijk was omdat men immers nooit alle gevolgen van een daad kon overzien. Dat altijd en eeuwig knopen tellen van ja-neen, ja-neen, had hem weleens balorig gemaakt, maar hij moest toegeven dat veel erger hem had kunnen overkomen als hij zich altijd zonder overleg in het onbekende had gestort. Tump had zich dikwijls afgevraagd of welbeschouwd niet iedere daad, hoe gering ook, een soort avontuur genoemd kon worden en of de filosoof, die erkende dat niet-weten het lot van alle weten is, het niet bij het rechte einde had. Een oordeel daarover had hij nooit durven geven, want als hij erkende dat niet-weten het beste was zou hij weer zo veel andere moeilijkheden kunnen ontmoeten. Om te beginnen zou hij zich de faam aantrekken van een onnozele te zijn en nu was het wel waar dat men niet al te veel waarde mocht hechten aan de openbare mening, maar als men die geheel en al in de wind sloeg zou men pijnlijke verrassingen kunnen ondervinden. Men zou hem kunnen vragen of hij dan niet wist dat zijn fortuin hem toebehoorde.

En toen nu, met al het getwijfel, Tump de oude dag bereikt had, begon hij na te denken over wat hem hiernamaals te wachten stond, bestaan of niet. Als het niet bestaan moest zijn had hij het gemakkelijk, maar in geval van een nieuw bestaan moest hij beslissen of hij het aanvaarden zou, tenminste als hij dan nog over zijn wil beschikte. Hoewel hij zich geen zorgen hoefde te maken voor hij voor die keuze werd geplaatst, stelde hij thans meer belang dan voorheen in anderen voor wie dit ogenblik was aangebroken. En het was misschien geen toeval dat hij nu in kennis

[p. 225]

kwam met een persoon van gelijke aard, iemand die evenmin als hij ooit geweten had hoe men het beste handelt. In het begin wist Tump niet wat hij van deze man denken moest, maar later, toen zijn aanwezigheid hem bedrukte, wenste hij dat hij hem nooit ontmoet had.

Toevallig een krant opnemende, iets wat hij zelden deed om zijn moeilijkheden niet te vermeerderen, zag hij het portret van een man die hem nogal sympathiek scheen. Er stond onder: De heer Chr. Tweffel die 22 dezer ter aarde wordt besteld. Tump vermoedde dat de krant al eerder 's mans overlijden had bericht. Wel, dacht hij, dat is er een die nu meer weet dan ik. Misschien ook niet. Ik zou die begrafenis wel willen bijwonen. Maar waarom eigenlijk?

Gelijk vele besluiteloze mensen deed Tump dikwijls iets dat hij zich niet had voorgenomen en verbaasde zich dan daarover. En zo gebeurde het dat hij het kerkhof binnenwandelde juist toen de heer Tweffel begraven werd. Tump hield niet van drukte en bovendien stelde hij geen belang in de plechtigheid, daarom ging hij een laantje in en nam daar plaats op een bank in het lommer. Na een poos zag hij de mensen weggaan. Hij keek naar de bomen, hij luisterde naar de vogels. Weer na een poos merkte hij dat er een heer naast hem was komen zitten, nogal sympathiek van uiterlijk, ondanks de zorgelijke uitdrukking van zijn gezicht.

Ja, zei die heer, hier zitten we. Tump aan de ene kant, Tweffel aan de andere. Ik wou dat u mij eens raad gaf, want ik heb dadelijk gevoeld dat wij van dezelfde soort zijn, gelijkgezind. Er moet dus sympathie tussen ons bestaan en ik verwacht van u dat u mij helpt een besluit te nemen. Kijk, mijnheer, ik heb op het laatste ogenblik mijn uiterste wil veranderd en gezegd dat men mijn overschot niet verbranden mocht. Ik was nog niet zeker dat er geen dag des oordeels zou komen en komt er wel een, wat betekent dan een handvol as?

Er ontstond een discussie omdat Tump de vraag stelde, of het niet een naïef geloof was dat men bij een laatste oordeel, waarover men zelfs geen zekerheid had, in den lijve moest verschijnen, en Tweffel durfde de vraag niet te beantwoorden, hoewel zijn voorouders het toch wel zo geloofd hadden. Maar goed, zeide hij, laten wij dit in het midden laten en alleen de toestand beschouwen zoals die heden voor mij is en morgen voor u kan zijn. Hier zit ik, overleden, zoals dat heet. Om u de waarheid te zeggen

[p. 226]

begrijp ik er niets van. Ik heb er ook nooit iets van begrepen. Van kinds af heb ik mijn hele leven dikwijls het gevoel gehad dat ik maar droomde, hoe ouder ik werd hoe sterker dat gevoel. Heb ik een lange droom gehad of droom ik nu dat u hier naast mij zit? Vertel u mij dat eens.

Eén van beide, antwoordde Tump, òf u bent overleden en dan droomt u maar dat u hier zit, òf u zit hier en dan hebt u gedroomd dat u overleden bent, in welk geval ook anderen gedroomd hebben. Misschien is er nog een derde mogelijkheid die ik makkelijker kon aannemen, wie zal dat zeggen?

Goed, zeide Tweffel, ik zie dat wij mekaar begrijpen, u aarzelt ook een oordeel te vellen in een zaak van groot belang. Nietwaar? zeggen wij dat het leven een droom is, waar is dan een werkelijkheid? Hier waar ik nu ben? Ik mag het u wel bekennen dat ik nu net zo'n gevoel heb dat ik maar droom. En toch zit u, die meent nog niet overleden te zijn, hier naast mij. Wanneer zal ik over die dingen eindelijk zekerheid krijgen?

Toen viel Tump de gedachte in of hij zelf misschien in een droom verkeerde. Hij had in de krant gelezen dat Tweffel ter aarde besteld zou worden en hij had zoëven gezien dat men Tweffel ook ter aarde had besteld, zijn naam stond op de krans. Hoor eens hier, mijnheer, zeide hij, als ik mij niet vergis ben ik het die droom en zit u hier niet. Ik had anders kunnen zweren dat ik u hoorde praten. Wat moet ik nu doen? Moet ik verklaren dat u niet bestaat? of moet ik erkennen dat ik werkelijk een bericht in de krant heb gelezen?

Hij wachtte een antwoord. Tweffel staarde hem aan of hij aan iets anders dacht. Tump zag hem plotseling opstaan en met de hand boven de ogen in de verte turen. Zijn gezicht werd nog strakker. Toen liep hij haastig weg, zoals iemand die geroepen wordt, en verdween.

Wat moet ik daarvan denken? vroeg Tump zichzelf hardop. Als het geen gezichtsbedrog is geweest moet ik aannemen dat er toch een bestaan is na het verscheiden en wat zou ik dan moeten doen als ik in Tweffels plaats was?

Hierover mijmerend verliet hij dat vredig laantje en keerde naar zijn woning. Hij bleef vervuld van de gedachte dat hij gedroomd had, zo zeer dat hij begon te twijfelen of ook hij niet altijd in een droom had geleefd. Misschien was dat de reden dat hij altijd besluiteloos was geweest. Ik vraag mij af, dacht hij, of ik

[p. 227]

besluiteloos blijven moet als die droomtoestand hierna wordt voortgezet, ik weet niet of ik het aanvaarden kan want aangenaam is het niet. In die dagen wist hij niet eens of hij uit zou gaan of thuisblijven, dan telde hij de knopen maar en vertrouwde zich toe aan hun orakel.

Daarom was hij al enige dagen niet uit geweest toen er op een late avond gebeld werd. Hij opende de deur en zag Tweffel voor zich, die vroeg: Zal ik binnenkomen? Dat laat ik aan u over, antwoordde Tump. De bezoeker trad de kamer binnen, ging zitten en sprak: Mijnheer Tump, ik kon niet besluiten u op te zoeken, maar mijn schreden werden vanzelf hierheen geleid. Ik wou u eens vragen wat ik moet doen. Rust kan ik niet vinden, daarom sta ik op en loop maar wat rond. Wat een bestaan! Ik zie geen toekomst, ik weet niets om naar te streven. Als ik maar iets geloven kon, dan zou ik tenminste kunnen wachten. Maar ik zie nergens houvast. Begrijpt u mijn moeilijkheden? Als het een droom is, dan wordt hij toch wel benauwend. Ik wou dat u mij moed kon geven.

Tump streek zich over het hoofd. Waarde vriend, zei hij, u stelt mij opeens voor zo veel vraagstukken dat ik er niet dadelijk de weg in weet. U ziet geen toekomst. U ziet geen doel. U hebt geen geloof. En u wenst moed te hebben. Laat mij tijd tot nadenken.

Tweffel stemde daarin toe en beloofde morgen terug te keren.

Dat is niet gemakkelijk, dacht Tump toen hij alleen was, vooral niet omdat de man op mijn hulp schijnt te rekenen. Geen toekomst, geen doel, geen geloof, geen moed. En heb ik zelf die dan ooit gehad? Eigenlijk is heel mijn leven net zo stuurloos voorbijgegaan, waar wind en stroom mij drijven wilden.

En toen de volgende avond Tweffel weer voor hem zat wist hij niet wat hij zeggen zou. Een poos zwegen zij tot de een vroeg: Hebt u nagedacht? Na enig aarzelen antwoordde Tump: Misschien nog niet genoeg. Ik weet niet of een toekomst en een doel voor u wel nodig zijn. U moest er zelf maar over nadenken.

Dat heb ik al gedaan, zeide Tweffel, maar ik vind geen rust en dan worden mijn schreden vanzelf naar u geleid.

Hij ging, maar hij kwam weder, hij kwam iedere avond. En als Tump eens uit wandelen ging ontmoette hij Tweffel, die met hem meeliep, steeds vragend en redenerend over droom of werkelijkheid, aards of eeuwig leven. Tump, die overigens een

[p. 228]

duldzaam man was, werd er wrevelig van. Hoe kwam het, dacht hij, dat die Tweffel, die hij bij leven niet gekend had, het hem zo lastig maakte? En hoe kon hij hem ontwijken?

En op een avond, na een lange wandeling, stond hij zeer vermoeid met hem aan het hek van het kerkhof. Tweffel had alweer gevraagd: Wat moet ik doen? Tump antwoordde: Mijnheer, ik denk weleens of het voor ons allebei niet het beste zou zijn als wij rust vonden.

Ja, maar hoe? vroeg Tweffel. Als mijn schreden maar ergens anders dan naar u werden heengeleid.

Plotseling stond hij stijf rechtop en luisterde. Hij groette niet, hij keerde zich om, hij ging met statige schreden binnen en verdween in de duisternis.

Na die avond zag of hoorde Tump niets meer van hem. Soms mijmerde hij of het hele geval toch niet een droom was geweest.