Verzameld werk. Deel 8

[p. 214]

De onveranderde optimist

Ja, wie Cornelis Kammelan gekend hebben zullen hem niet vergeten. Het is waar dat later velen een andere mening over hem hadden, hem vervelend vonden, dom, misschien wel zwakzinnig, maar er was een tijd dat bijna iedere stadgenoot verrukt van hem was of hem tenminste sympathie toedroeg. In vele gevallen zal men geen bevredigend antwoord horen op de vraag, aan wie het ligt dat de mening over een mens gewijzigd wordt, zo sterk soms dat men zich een persoon, die men vroeger buitengewoon waardeerde, thans niet eens herinnert. Is hij dan zo zeer veranderd of is onze beschouwing niet gelijk gebleven? De mens verandert dagelijks en er is uitgerekend dat hij in zeven jaar tijds een nieuw individu is geworden, bijgeval met nieuwe eigenschappen, maar als dit juist is geldt het zowel voor onszelf als voor Dinges, over wie wij een mening hebben. Toen Kammelan omtrent zestig was zeiden de mensen dat hij niet dezelfde was als dertig jaar geleden en zelfs zijn tante, die hem toch van klein kind af gekend had, was het daarmee eens. Cornelis echter vond, dat de mensen veel verschilden van wat zij vroeger waren, helemaal in hun voordeel en wel zo veel dat hij haast nog meer van ze hield en nog meer behoefte had met ze te praten.

En wanneer hij 's avonds gezellig onder de lamp zat met zijn tante, en praatte met die onveranderde glimlach op het gezicht, en zeide dat de mensen veel aardiger dan vroeger waren, moest de tante het hoofd knikken en meelachen. Dan zeide ze: Ja, jongen, je bent wel veel veranderd zoals wij allemaal, maar je bent toch gelijk gebleven in dat je de mensen nog altijd aardig vindt. - Dat ligt niet aan mij, antwoordde hij dan. Als u ze goed aankijkt zal u zien dat ze veel beter zijn geworden. Vroeger was het ook al een lust, dat weet u wel, maar nu kan je ze helemaal naar binnen kijken, dan zie je hoeveel vrindelijkheid er zit, hoeveel onschuld en hoe goed van hart ze zijn. Wie zegt dat de wereld slecht is heeft zelf een ziel met een vlekje eraan. Laten wij maar dankbaar zijn dat wij in deze wereld leven.

Aangezien de tante hem dit al dertig jaar geleden had horen

[p. 215]

zeggen was het niet de levensopvatting waarin zij hem veranderd vond. De mensen hadden hem altijd een optimist genoemd en dat er veel klanten in zijn winkel kwamen was dan ook te danken aan zijn opgewekt humeur, zijn blij gezicht. Wat kon nu de reden zijn dat de zaak langzamerhand verlopen was en dat hij eenzaam achter de toonbank stond, de dozen afstoffend zonder enig nut? Lag het misschien aan de burgwal?

Vroeger, toen het water er nog was met de schaduw van de bomen, zag men hier vertier, niet al te deftig, niet al te vrolijk, van de wandelaars die met behagen langs de keurige winkels drentelden. Het was bekend dat men er zowel de nieuwste als de beste artikelen vond, sommige winkels genoten vanouds zulke vermaardheid dat aanzienlijke burgers nergens anders zouden kopen. De winkel van Cornelis Kammelan, met de blauwe pui, de bevallig gekrulde letters, de blinkende ruiten, vooral de smaakvolle uitstalling, trok de aandacht al van de dag der opening. In de hele stad sprak men ervan dat de jonge Kammelan op de originele gedachte was gekomen zich toe te leggen op slechts enkele herenartikelen. Hij verkocht alleen dassen, halsdoeken, knoopjes en plastrons, die hij gewoon halve-hemdjes noemde, maar van deze dingen hield hij zulke verscheidenheid in voorraad dat niemand met hem concurreren kon. Met een aantrekkelijke winkel op de beste stand en bovendien een beminnelijk karakter begon hij dus zijn loopbaan onder gunstige omstandigheden.

Niet alleen jonge heren, die het allernieuwste zochten, ook bejaarde bleven voor de ruiten staan en wie gekeken had ging zeker binnen. Meestal moest men wachten omdat Kammelan, die geen bediende had, al bezig was met een klant, maar met een beleefde buiging verzocht hij de nieuwe klant dan plaats te nemen op een stoel. Een ieder voelde dadelijk de bekoring van zijn manieren, men keek en men luisterde naar hem met verbazing, met genoegen ook al duurde het wachten meer dan een halfuur. Gedurig pratend op een vrolijke, zachte toon vouwde hij de ene na de andere halsdoek open, de plooitjes wegstrijkend, legde hem de klant over de schouders en zeide wat hij ervan dacht, dikwijls verwonderd alsof hij de fraaiheid ervan op dit ogenblik ontdekte. Het lijkt wel of wij in Perzië zijn, mijnheer, zeide hij, ik ben er nooit geweest, maar ik stel me voor dat men daar bij zonsopgang zulke kleuren ziet. Terwijl hij de klant

[p. 216]

beschouwde werd zijn gezicht nog breder van de glimlach. Ja, mijnheer, het is u aan te zien dat u een jong rein hart bezit, en die halsdoek past helemaal bij dat jeugdig voorkomen. Maar wacht, misschien heb ik nog een betere, er is voor een mens nooit iets goed genoeg. De mens is geschapen door een volmaakte hand, het allermooiste hoort bij hem. Fouten? Ach, dat zegt mijnheer omdat men nu eenmaal altijd nog beter wil. Maar zoals het is mag u tevreden zijn.

De bewondering waarmede Kammelan daarna naar zijn dassen en halsdoeken keek, was aanstekelijk zodat ook de klant nu alle fraaiheid ervan zag en er niets op aan te merken had. Intussen hadden de anderen op hun stoelen met toenemende lust naar zijn gezicht gekeken, naar de gebaren zijner handen. De ogen, lichtgrijs en klaar glanzend, waren meestal wijd van behagen op de klant gericht, maar soms scheen een verstandige opmerking hem zo te treffen dat hij ze half toedeed terwijl hij zachtjes knikte en zijn handen in golvende beweging op- en neergingen, alsof hij de maat van een muziekstuk volgde. En wanneer hij voor de een de deur geopend had, met een buiging nogmaals dankend voor de hem bewezen eer, kwam hij met een zucht voor een ander staan en zeide: Ach, ik ben zo blij, wat is het leven toch goed als je zo veel vrindelijke, oprechte, mooi geschapen mensen ziet!

Sommige nieuwe klanten keken verlegen als hij op zijn kinderlijke wijze zijn bewondering voor hen uitsprak, maar de meeste glimlachten en vonden hem een beschaafd persoon, scherpzinnig en tevens vermakelijk. Er waren er, heren van rijpere leeftijd, die een bedenkelijk gezicht trokken, die twijfelden aan de juistheid zijner woorden en meenden dat hij nog weinig ondervonden had, om de wereld voor zo goed aan te zien. Dan antwoordde hij dat hij niet genoeg geleerd had om te redeneren, maar hij ging enkel af op hetgeen hij zag. Al ben ik zoveel jonger, zeide hij, mijnheer mag mij geloven dat de mensen alleen uit gewoonte zichzelf zwarter zien dan zij zijn. Als mijnheer het werkelijk meende, dat hij slecht en verkeerd was, zou hij het niet prettig vinden zich met een mooie das, met mooie kleren te vertonen. Wat de dominees zeggen? Ja, maar het is hun beroep om ons altijd te beknorren en zij menen het niet zo erg. Ik voor mij, ik zie liever het mooie en het ware in de mens.

En ook die zwaartillende heren voelden zich, na een uurtje met

[p. 217]

hem en zijn dassen doorgebracht te hebben, vrolijker dan tevoren. Zij bevalen hun kennissen de winkel van Kammelan aan, die zij een merkwaardige mensenkenner noemden, een wijs man met een gezond optimisme. Was het wonder dat zeer velen gaarne om een das naar die winkel gingen, ook al hadden zij er op het ogenblik geen nodig? Met opgericht hoofd en een glimlach van zelfvertrouwen kwamen zij er weer uit.

Al spoedig bleek de faam van Kammelans zeldzame, opbeurende levensopvatting ook op dames een bijzondere aantrekking uit te oefenen, hetgeen te begrijpen is als men bedenkt dat er in die dagen voor vrouwen van de gegoede stand behalve de wekelijkse muziek in de Harmonie geen afleiding bestond en dat derhalve menig hunner onder de druk van de saaiheid leed. Men zou menen dat wegens de welvoegelijkheid een dame er niet aan denken mocht ooit een herenwinkel binnen te komen, maar juist in deze tijd begon men er geen kwaad in te zien als het was om knoopjes voor een echtgenoot te kopen. De winkel bestond pas een jaar toen het al gewoonte was geworden dat er in de morgenuren enkel dames binnentraden.

Kammelan zette er nog meer stoelen want de onderhandelingen eisten meer tijd dan met de heren en soms zaten er wel zes of acht op hun beurt te wachten. Allen keken naar hem met een blos en een open mond. De dames met een leeftijd, die immers al konden oordelen, hadden geen lof genoeg, zo verrukt waren zij van hem. Hij begon met slechts over knoopjes te praten en hij keerde dikwijls tot dit onderwerp terug, maar daartussen kon hij verrassende dingen zeggen zonder een zweem van vleierij, met de ogen blinkend van bewondering op de klant gevestigd, met welluidende stem en aangenaam handgebaar. Als ik het zeggen mag, mevrouw, zeide hij bijvoorbeeld, getuigt deze keuze van ware smaak. Ik geloof zeker dat u mijnheer alweer een dag van geluk bezorgt. Mijnheer is te benijden. Het geluk hangt soms maar van een kleinigheid af en het schijnt wel of alleen de dames zo verstandig zijn om dat te weten.

Tegen een jongere, die nog geen trouwring droeg, durfde hij zich nog aangenamer uit te drukken, bijvoorbeeld zo: Mejuffer weet natuurlijk waar een knoopje eigenlijk toe dient, een voorwerp om twee dingen aan elkaar vast te maken. Het spreekt vanzelf dat die bij elkaar moeten passen, net zoals bij de mensen, zeg ik maar. Gelukkig dat er in de stad zo veel welgemaakte mensen zijn die bij elkaar passen.

[p. 218]

Geen dame die de winkel niet met een blij gezicht verliet, met een gevoel of het heerlijk zonnig weer was. Een origineel type, zeiden zij onder elkaar, wel een beetje vleier, maar toch zo aardig dat hij overal het goede ziet, en zo beleefd.

Zo kwam het dat Cornelis Kammelan vele jaren een drukke klandizie hield, hetgeen voor hem te meer bewees dat de mensen aardig waren.

Waarom dan moest de zaak verlopen bij het grijzen zijner haren? Was het te wijten aan de demping van het grachtje, waardoor de burgwal de deftige wandelaars niet meer aantrok en de een na de ander de winkels zich verplaatsten? Aan de ongestadige fortuin, die ook aan de eerlijke handel geen duurzaamheid verleent? Of kwam het omdat het nieuw geslacht het optimisme van Kammelan niet deelde? Inderdaad vonden de jongeren hem vervelend en zelfs de ouderen geloofden thans haast niet meer aan zijn uitspraken omtrent de goede inborst van de mensen. Misschien had de bewondering van Kammelan ook te lang geduurd.

Hijzelf scheen niet te merken dat het allengs stiller in de winkel werd. Maar op een morgen viel het zijn tante op dat zij de winkelschel zo weinig hoorde en daar zij toch gedurig Cornelis' stem vernam, nog meer dan voorheen, werd zij eens nieuwsgierig. Zij opende zacht de deur. Zij zag dat hij stond te praten, met zijn glimlach en handgebaar, wijzend naar halsdoeken en dassen, alsof hij een klant voor zich had. Verbaasd bleef zij kijken. Lachend, pratend, herhaaldelijk buigend ging hij tot de deur, alsof hij iemand uitliet, hij wreef zich de handen en zeide: Wat zijn er toch veel aardige goede mensen.

Cornelis, riep zij, jongen, zie je dan niet dat er niemand is?

Hebt u ze dan niet gezien? vroeg hij, allemaal aardige mensen als je maar goed kijkt.

En daar hij voortging met dit vreemd gedrag vond zij dat hij veranderd was, hoewel hij nog net als vroeger over de mensen dacht.