Verzameld werk. Deel 8

[p. 204]

De vliegen en de klok

Al jaren had hij tevergeefs getuurd naar die witte plek en hij had gehoord van anderen die een fortuin besteed hadden aan verre-kijkers zonder iets meer te leren dan hij, namelijk dat het wit was met een zeer vaag vlekje erop. Velen berustten in hun gebrekkigheid, maar hem dreef de drang naar kennis dag en nacht. Daarom besloot hij erheen te gaan ook al zou het hem een deel van de aardse loopbaan kosten. Na terdege gepeinsd te hebben over de middelen koos Minderop, met behoud van zijn verstand, de wisseling van zijn gedaante in die van een vlieg, omdat hij daar het meeste voordeel van verwachtte en zich toch al dikwijls had voorgesteld een vlieg te zijn. De huisgenoten zouden hem, die gewoonlijk in afzondering met zijn cijfers zat, ook weinig missen.

Op een klare zomermorgen opende hij het venster, tuurde met vaste blik omhoog naar de witte plek en werd een vlieg op de vensterbank. Terstond merkte hij dat hij andere ogen had. De top van de paal achter de bomen, die hij zoëven slechts met zijn bril kon onderscheiden, was nu zo duidelijk dat hij de barsten in het hout zag en hij kon, hetgeen hem bijzonder genoegen deed, ook zien wat zich achter hem bevond, zijn eigen vleugels en zijn pootjes. De ogen wentelend ontwaarde hij dat de witte plek een rond vlak was, door twee witte strepen verbonden met de aarde. Hij besefte dat hij van dit ogenblik zijn aandacht moest bepalen tot zichzelf en tot dat voorwerp in het firmament: tot zichzelf omdat hij begreep dat hij, niet geheel een vlieg noch geheel een mens, bijzondere moeilijkheden kon ontmoeten van baldadige kinderen of vraatzuchtige vogels; tot dat voorwerp omdat hij vermoedde dat hier een grootse ontdekking was te doen, die alle aandacht vergde.

Minderop verbaasde zich hoe gemakkelijk de vleugels hem droegen, want nauwelijks voelde hij de neiging op te stijgen of hij zweefde. Dadelijk ook werd hij gehinderd door een andere vlieg, die luider bromde dan hij, bovendien onaangenaam groenachtig schitterde en zijn best scheen te doen Minderop te

[p. 205]

volgen, al maakte hij nog zulke grillige banen. Daar hij, wegens het onderzoek, alleen wenste te zijn, klampte hij zich aan de ruit van een dakkamer, maar onmiddellijk zette de andere vlieg zich naast hem neer. En die sprak hem aan, aldus: Mijnheer, wij zijn collega's, herkent u mij niet? Ik ben Klamp en ik heb me evenals u tot deze rang verlaagd ten dienste van de kennis. Laten wij te zamen de witte schijf onderzoeken, ik zal u mijn vermoedens mededelen.

Nu was Klamp, die het altijd beter meende te weten, geen beminde collega. Het doel echter telde meer dan de persoonlijke gevoelens, dus zeide Minderop: Gaarne, mijnheer, en begon dadelijk te overleggen. Aldra bleek dat Klamp een sterke theorie had gevormd. Het heeft geen zin haar hier te verklaren aangezien zeer weinigen haar zouden begrijpen. In het kort gezegd meende hij dat zich, vermoedelijk buiten de atmosfeer, een klok bevond waarin zich een afwijking had voorgedaan. Gelet op de buitengewone aard van deze klok, werkend met een mechaniek die waarschijnlijk niet uit een menselijke geest was voortgekomen, geloofde hij dat men zich moest voorbereiden op onvoorziene veranderingen van de bekende verschijnselen der natuur. Voor de kinderlijke fantasie van de dichter moge het begrip van de stilstand des tijds even eenvoudig zijn als dat van de voortgang, de rekenende mens, die weliswaar nog geen zekerheid heeft omtrent het wezen van de tijd, zou zich bij de mogelijkheid dat hij stil zou staan voor de grootste vraagstukken zien gesteld. Hoewel Minderop en Klamp nog niets wisten omtrent deze witte plek en slechts vermoedden dat het een bovenaardse klok kon zijn, kwamen zij overeen dat een ordelijke loop van het uurwerk te verkiezen was boven een onregelmatige. Evenwel, voor alles behoorden zij zich te vergewissen of het inderdaad een klok was, en zo ja, of er iets aan haperde. Na het noodzakelijk overleg vlogen zij te zamen op, Klamp zoemend vooraan, Minderop volgend.

Nauwelijks boven de stad verloren zij elkander uit het oog omdat de een zowel als de ander moest uitwijken voor een ontzaggelijk beest, misschien een zwaluw. Minderop had nooit beseft hoe gevaarlijk zulke dieren konden zijn. Dank zij zijn scherpe ogen kon hij zich tijdig vrijwaren, maar toen zijn collega verdwenen was vreesde hij dat het ongeluk hem getroffen had, hetgeen hij een verlies achtte voor de menselijke kennis.

[p. 206]

Hoger en hoger steeg hij, in gestadige verwondering dat het zo gemakkelijk ging. Steeds lichter werd de inspanning van zijn vleugels. Dat de versnelde ademhaling hem een lachverwekkend gevoel gaf, kon hij niet verklaren, noch had hij tijd daar thans de reden van te zoeken. Hij vergenoegde zich met te constateren dat hij helderder dacht en zich sterker voelde dan ooit voorheen op aarde, bereid voor de allergrootste ontdekking. Dat een vlieg, zij het ook begaafd met menselijk verstand, hiertoe geroepen was vond hij niet eens buitengewoon, hetgeen pleit voor de ruimte van zijn inzicht.

Plotseling duizelde hij en voelde een schok, een pijn. Hij was gebotst tegen een materie die hem heftig afstootte. Gelijk de held op het beslissend ogenblik begreep hij dat hij deze hindernis moest overwinnen of anders falen zou. Hij spreidde de vleugels breder uit, trok de kop in en stortte zich voorwaarts. Toen bevond hij zich in een geurig koel gewarrel, een wentelende stroom van stofjes die hem omhoogvoerde zodat hij niet hoefde te vliegen en op zijn gemak kon rondschouwen. Aan de zeegroene vlakte beneden hem kon hij zien dat hij voortbewogen werd, ofschoon hij het nauwelijks merkte, langs een lijn die twee zijden begrensde. De stof waarlangs hij omhoogwentelde vergeleek hij met een kolom, om zo te zeggen een toren in opwaarts draaiende beweging. Hij wenste de duur van zijn opgang te kennen, maar beschikte over geen ander middel dan tellen en toen hij enige malen de duizend had bereikt werd hij iets hards gewaar onder zijn poten. Minderop zette zich schrap en hield stil. Het was een gladde vloer, waarop hij zijn poten slechts met inspanning kon vastplakken, en zo verblindend wit dat hij zijn ogen met zijn vleugels moest beschermen. Al dadelijk had hij de indruk dat hij deze vlakte niet kon overzien, tenzij van een zekere afstand. Zonder aarzelen verhief hij zich, het gevaar niet achtend, zijn leven wagend.

Aan vertrouwde vrienden heeft hij later wel verteld hoeveel pijnen, ongemakken, zelfs vrezen hij te dulden had, maar in het openbaar heeft hij hiervan nooit gesproken. Een ieder kan zich echter voorstellen met welke gewaarwordingen Minderop daar rondvloog, geheel op eigen kracht, minstens tachtig kilometer boven de aarde terwijl hij rustig zijn waarnemingen deed. Het was een sneeuwwit vlak, waarop een kruis van twee strepen, brandend goud. Er liep nog een derde, smallere streep, die een

[p. 207]

wijzer zou kunnen zijn, en scherper turend ontwaarde hij langs de rand tekens op regelmatige afstanden. Hij dacht dat zijn collega wellicht gelijk had in het vermoeden van een klok, want het vlak geleek op een wijzerplaat. Hij vloog langs de omtrek, de tekens tellend en bevond dat het er zestig waren. Nu was het gemakkelijk de gevolgtrekking te maken dat de wijzer op één minuut voor twaalf stond.

Minderop ging voort met vliegen langs de omtrek, telkens voor de zekerheid tot zestig tellend, hij wist niet hoe lang hij vloog omdat de wijzer steeds bij hetzelfde merk bleef staan. En ietwat naderend hoorde hij de bekende stem van Klamp, die hem toeriep: Heb ik het niet gezegd? Een klok, maar zij staat stil.

Het was te begrijpen dat Minderop van vreugde jubelde, want hoe weinig sympathie hij ook voor Klamp koesterde, hij moest zich wel verheugen dat zo veel bekwaamheid gespaard was gebleven van het roofgedierte. Zonder hem te zien naderde hij de wijzerplaat en streek neder op de gouden wijzer, naar schatting dicht bij de punt. Daar zat ook Klamp, die hem de hand schudde, zijn voldoening betuigende dat hij de voortreffelijke Minderop behouden mocht wederzien. Daar zij geen ogenblik mochten verliezen, immers wie wist wat er het volgend gebeuren kon, wisselden zij hun waarnemingen, cijfers en vermoedens en bleken overeen te stemmen betreffende de waarschijnlijkheid dat zij hier te doen hadden met een klok waarvan zij, hoewel aard en structuur ervan hun onbekend was, tamelijk zeker konden zeggen dat zij stilstond. Maar, zeide Klamp opgeruimd, het is niet de tijd die stilstaat, alleen een wijzer.

Minderop vroeg hoe hij dat zeker wist en daar gaf hij geen antwoord op. Beiden verzonken in gepeinzen, minutenlang hoewel de klok dit niet aanwees, tot eindelijk Minderop weer sprak: Over de tijd zijn wij het eens, laten wij het ook zijn over de klok. Dit is, meen ik, geen uurwerk voor dagelijks gebruik. Wat zij wel mag zijn is ons nog onbekend, maar wij mogen aannemen dat een klok die niet loopt, hoe ook haar werking is, niet deugt. Laat ons verder onderzoeken en trachten haar weer aan de gang te helpen. Een daad, tijdig verricht, kan heilzaam zijn.

Klamp bromde luid en geringschattend. Dat is geen nieuws, zeide hij, ik heb het al eerder gezegd. Laat ons, kort en goed, de maat van de tijd rechtzetten, want zonder dat is het de chaos. Let op, ik begin.

[p. 208]

Zoemend vloog hij op en hij liet zich met een smak weer op de witte vloer naast de wijzer vallen, waartegen hij begon te duwen. Minderop moest zijn fraaie gestalte bewonderen, flonkerend in velerlei tint van groen, lenig en sterk. Nadat Klamp zijn pogingen ettelijke keren herhaald had, stijgend en vallend, duwend en trekkend, om in de wijzer beweging te veroorzaken, volgde Minderop zijn voorbeeld. Welbeschouwd waren het maar twee vliegen op een minutenwijzer van onbekende afmeting, op een klok ver boven de aarde verheven, en geen mens zou geloofd hebben dat de inspanning van al hun krachten het minste gevolg kon voortbrengen. Maar het is bekend dat zelfs het allergrootste onder de zon een gering begin gehad moet hebben. Mogelijk waren het de stralingen uit hun hersens, de machten van hun gezamenlijke wil, mogelijk was het iets anders, maar ziedaar, de wijzer bewoog, hij maakte zelfs een sprongetje, door beiden met vreugde waargenomen.

Plotseling viel er een schaduw over de klok, een duister woud van buigzame bomen, takken, slingers sloeg erop neder, de beide vliegen raakten verward in vezels dik als koord, dun als rag zodat zij voor lijfsbehoud beducht moesten zijn. Klamp moest hard lachen, hij zeide dat het maar een ragebol was en dat hij zich niet liet verstikken. Zij gingen moedig voort met duwen en trekken. De wijzer liep.

En toen Minderop zestig had geteld sloeg de klok. Het waren twee vliegen die, misschien niet de tijd, maar toch de meter van de tijd weer deden lopen, zij het dan met hulp van een ragebol van onbekende makelij.