Verzameld werk. Deel 8

[p. 194]

De welgetrouwde man

Toen zij trouwden scheen het dat er, nimmer onderbroken, misschien eentonig, maar toch een idylle zou beginnen, want Gus Fugkes droeg haar op de handen, overdrachtelijk gesproken, en Elsbet, begaafd met een sterk instinct tot moederlijke zorg, had geen ogen dan alleen voor hem. In haar zowel als in hem was de aandrift tot verheerlijking bijzonder groot, hij zowel als zij had de neiging zichzelf te vernederen, de ander te verheffen, en in de aanvang was deze neiging zelfs de voornaamste trek van hun karakters. Wanneer een man en een vrouw zich voorgoed te zamen voegen kunnen hun eigenschappen, die elkander nog moeten leren kennen en verdragen beter dan in de voorbereidende verkering mogelijk is, zich zo onverwacht ontwikkelen dat zij niet meer op zichzelf gelijken en wellicht voor beiden aangenaam of onaangenaam zijn geworden, dan wel aangenaam voor de een, voor de ander onaangenaam. Menig huwelijk toont hiervan een voorbeeld en vele personen, vooral mannen schijnt het, de kans van zulke ontwikkelingen overwegende, onthouden zich dan ook van het besluit tot verloving of verbintenis. Zij hebben ongelijk, daar immers de kans van een gunstige ontwikkeling hun eveneens ontgaat. Hoewel het huwelijk in zijn onnoemelijke verscheidenheid een der aantrekkelijkste onderwerpen ter beschouwing is zij er hier van afgezien, omdat de belangstellende talloze degelijke verhandelingen ten dienste liggen. Bovendien zijn bespiegelingen over zulk een onbegrensd onderwerp nutteloos indien zij voortkomen uit beperkte ervaring. Men zou, om met recht over het huwelijk te kunnen spreken, moeten gelijken op die Chinees die, door het dagelijks nuttigen van een nietig plantje, tweehonderdvijftig jaar werd en in die tijd twintig echtgenoten zag komen en gaan, steeds opnieuw beproevende de kern van het huwelijk te doorgronden.

Het geval van Gus Fugkes en Elsbet moge volstaan om aan te tonen hoe een huwelijk verschillen kan van de verwachting die de deelhebbers ervan koesterden.

[p. 195]

Gelijk gezegd, Gus droeg zijn vrouw op de handen en hij bleef dat doen van de dag dat zij zijn bruiloftskleding in de kast had weggeborgen. Elsbet harerzijds bleef hem met de ogen volgen. Er bestaat een verhaal van een man wiens op-de-handen-dragen een tragedie tot gevolg had en het zal te zijner tijd verteld worden, in dit geval echter werd het voor een der spelers een vervelende komedie.

De liefste taak, die zij samen deelden, was de toewijding, het was niet te voorzien wie van de twee de ander daarin zou overtreffen. Bij de aanvang van zijn loopbaan bekleedde Gus Fugkes nog de bescheiden plaats van deurwaardersbediende, zodat hij op vastgestelde uren de woning verliet en er terugkeerde. Na het opstaan poetste Elsbet zijn schoenen, evenals hij de hare poetste, maar van de eerste dag deed zij het beter dan hij. Terwijl hij, om haar de tocht aan de voordeur te besparen, de bakker en de melkboer te woord stond, wachtte zij ongeduldig om het ontbijt voor hem te bereiden en wanneer zij het hem had voorgezet bleef zij toezien dat hij ruim voldoende at en dronk, zonder de kruimels te verwaarlozen. Daarna hielp zij hem met zijn jas, zijn hoed, zijn handschoenen, naar stofjes speurend en hem nog eens terdege afborstelend, klopte hem op de rug en begeleidde hem naar de deur. Bij mooi weer rolde zij de paraplu netjes voor hem op, bij grijze lucht maakte zij die los, gereed om op te steken. En voor zij hem liet gaan waarschuwde zij hem voorzichtig te zijn. Op de stoep keek zij hem na tot hij om de hoek verdwenen was.

Sommige mannen zouden zo veel zorgzaamheid misschien overdreven of lastig vinden, maar Gus Fugkes, even zorgzaam voor Elsbet, rekende erop en voelde er zich behaaglijk in. Natuurlijk deed hij zijnerzijds zijn best zoveel mogelijk blijk van zijn toewijding te geven. Wanneer hij thuiskwam voor het middagbrood en haar bezig vond, trachtte hij terstond haar het werk te verlichten, hij spoedde zich naar de keuken om een lepeltje en keek dan rond wat hij nog meer voor haar kon doen. Hoewel zijn genegenheid en zijn goede wil zeker niet te overtreffen waren, bemerkte hij weldra dat Elsbet beter de kunst verstond daar uiting aan te geven, dat zij altijd wist wat zij voor hem te doen had, terwijl hij weinig vond waarmede hij haar welgevallig kon zijn en dikwijls maar moest toezien met handen in de zak. Al na een maand zeide hij: Ik zie het wel, je bent de meerdere in alles wat je doet. Alleen is mijn genegenheid misschien net zo groot al kan ik het niet zo tonen.

[p. 196]

Dat hoeft ook niet, antwoordde zij, ik kan het tonen voor alle twee.

Na een jaar van verenigd leven had Gus Fugkes enigszins het gevoel de zwakkere te zijn, ofschoon hij het toch niet was. Het kwam, dacht hij, omdat zij hem misschien te veel verwende en hem meer zorgzaamheid wijdde dan nodig was voor een volwassen man. Wanneer hij zijn rekening had gemaakt of schrijfwerk voor het kantoor, keek zij het na om zich te vergewissen dat het in orde was. Hoewel hij een fraaie hand schreef en knap kon rekenen, gaf dit toezicht hem een gevoel van onzekerheid, zodat hij zich vaak vergiste. Elsbet ontdekte iedere vergissing en dat was wel beter dan dat men het op kantoor ontdekte, maar het gaf hem toch het gevoel van onbekwaamheid. Misschien was het toeval dat zij in die tijd ook veel andere dingen ontdekte, hoe langer hoe meer, dingen zonder belang, te wijten aan vergeetachtigheid, onachtzaamheid, ja zelfs slordigheid, dat moest hij toegeven, en altijd dankte hij dat zij hem erop wees, altijd beloofde hij beter op te letten. Het toeval was hem niet gunstig, want hoe hij ook oplette, het gebeurde vaker dat hij een knoop van zijn jas verloor, een inktvlek op zijn zakdoek maakte, zijn haar vergat te kammen of zich in de vinger sneed. Dan keek Elsbet hem aan met een blik vol moederlijke zorg, gemengd met enige afkeuring, de vinger ter waarschuwing opgeheven.

Toen zij vijf jaar getrouwd waren noemde Elsbet hem een sukkel en dikwijls verzuchtte zij dat zij wanhoopte aan verbetering. Zij achtte het een geluk dat zij er tenminste was om het oog te houden op de belangen van het gezin en bovendien op hem te passen, en Gus Fugkes, die haar vereerde, beaamde dit met een blijde glimlach. Toch, wanneer hij zich niet onder haar oog bevond, betwijfelde hij wel of hij werkelijk een sukkel was. En soms mijmerde hij wat er van hem had kunnen worden indien Elsbet hem meer in de gelegenheid had gesteld zijn toewijding voor haar te tonen. Hij was al deurwaarder, bekwaam in zijn beroep en zeer geacht, toen bekenden er weleens schertsenderwijs op zinspeelden dat hij buitenshuis een ferm karakter had, maar zich thuis niet als een held gedroeg, hetgeen zijn eergevoel zo zeer krenkte dat hij Elsbet verzocht hem enige zelfstandigheid toe te laten en hem, althans in het bijzijn van vreemden, niet als een minderjarige te behandelen. Dit verzoek verbaasde haar. Eerst vroeg zij waaraan zij die ondank verdiend had, dan bracht

[p. 197]

zij hem onder het oog dat hij zonder haar toewijding een hulpeloze stakkerd zou zijn, ten slotte verklaarde zij dat zij in haar plichten niet te kort zou schieten. Integendeel, zij zou voortaan nog stipter op hem letten.

En dat deed zij, nauwkeurig, degelijk. Het is waar dat Gus Fugkes gedurende acht uren van het etmaal aan haar toezicht onttrokken was, maar vooral op kantoor was het hem of hij banden voelde en hij moest goed onthouden hoe hij ieder ogenblik van zijn tijd besteedde, want aanstonds thuis zou hij er rekenschap van moeten geven. Welbeschouwd woog de toewijding van Elsbet zwaarder wanneer zij niet aanwezig was, want thuis hoorde hij tenminste dadelijk haar terechtwijzingen en kon hij bovendien uit de klank van haar stem vernemen dat zij alles voor zijn bestwil deed. Daarom kwam hij soms vroeger thuis en al moest hij dan ook verantwoording geven waarom hij vroeger kwam, hij was tenminste verlost van het vooruitzicht op aanmerkingen die hij nog niet kende.

In het tijdvak tussen de bronzen en de zilveren bruiloft was Gus Fugkes een toonbeeld van een zachtmoedig, dankbaar echtgenoot, die zich altijd voegde naar het wijs beleid zijner vrouw. Hij besefte dat hij goed getrouwd was en hij was tevreden, hoewel niet volkomen gelukkig, maar hij gaf haar gelijk wanneer zij hem eraan herinnerde dat het volkomen geluk niet voor de mens is weggelegd.

Het zal wel een raadsel blijven waarom hij omtrent zijn vijftigste jaar ontevreden werd. Meestal is de ontevredenheid op die leeftijd een voorbode van gebrekkigheden, maar in het geval van Gus Fugkes was zij dat geenszins. Zowel geestelijk als lichamelijk ontwikkelde hij zich zelfs tot een opmerkelijke kracht, die Elsbet verontrustte. Hij at zo veel dat zij hem gulzig noemde en dikwijls weigerde hem nog meer te geven. Hij sprak zo luid dat zij vroeg wat hem mankeerde en het hem verbood. Zij begreep dat zij nog strenger op hem moest letten, daarom liet zij hem geen ogenblik alleen. Wanneer zij naar de keuken ging moest hij haar volgen, wanneer hij stilletjes naar de zolder was gegaan kwam zij hem zoeken, zij eiste zelfs de reden te kennen waarom hij in de gang heen en weer liep en, horende dat hij het voor de gezondheid deed, eiste zij dat hij het in de zitkamer zou doen. Zelfs in zijn slaap lette zij op hem en als hij droomde was het van Elsbets goede zorgen.

[p. 198]

Eens had hij een benauwde droom. Hij wilde zich verstoppen in het mangelkamertje, en de deur openend zag hij Elsbets ogen. Hij liep naar de slaapkamer, opende de deur en zag haar weer. Toen wilde hij op de trap gaan zitten, maar daar zat Elsbet.

Bij het ontwaken was hij ontevreden over zichzelf en over de wereld, en dat bleef hij heel de dag. Zijn leven was een mislukking geweest, dacht hij, want er was niets terechtgekomen van zijn voornemen om Elsbet op de handen te dragen, zij had hem nooit daartoe in staat gesteld en als hij haar nu nog vroeg hem zijn rechtmatig deel in het huwelijk te gunnen zou zij hem aankijken of hij zijn verstand verloren had.

Hij werd lusteloos, hij werd zwaarmoedig, hij at niet, hoe Elsbet hem daar ook voor berispte. En op een avond kreeg hij de noodlottige gedachte zich, nu het leven hem niet meer waard was, maar van kant te maken. Waar denk je aan? vroeg zijn vrouw die tegenover hem zat. Maar hij was plotseling weerspannig geworden en hij antwoordde niet. Het was voor het eerst in een vereniging van bijna dertig jaren, dat hij haar op koele toon goedenacht wenste, maar hij had er dadelijk berouw van, want morgen zou zij alleen staan.

Gus Fugkes sliep rustig en Elsbet eveneens nadat zij zich vergewist had dat zijn deken netjes lag. Tegen de morgen kreeg hij een droom die hem eerst zo zeer benauwde dat hij ervan wakker schrok. Hij droomde dat hij een eind aan zijn leven had gemaakt en naar huis ging. Toen hij de trap opkwam zag hij op de bovenste trede Elsbet zitten. Hij liep haar voorbij, opende de deur der kamer en zag daar Elsbet, niet dezelfde, maar een tweede, want zich omkerend zag hij dat de andere nog op de trap zat. Natuurlijk trad hij niet die kamer binnen, maar hij opende de deur van de slaapkamer. Daar stonden naast elkaar twee Elsbetten, die hem naderden en hem hoed en jas afnamen. Hij keek eerst de ene aan, dan de andere. Zij spraken tegelijk: Wees maar gerust, Gus, er wordt voor je gezorgd. Hij begon te lachen, eerst zachtjes, dan luider, tot hij schaterde en schaterend werd hij wakker.

Hij lachte de hele dag, zich gedurig de handen wrijvend, en telkens wanneer Elsbet vroeg wat hij toch had antwoordde hij dat hij zich zo gelukkig voelde door haar zorgzaamheid en goed begreep dat een man het anders treffen kon.