Verzameld werk. Deel 8

[p. 178]

De verdwaalde ziel

Het avontuur van de magiër Damasc is wel de moeite waard vermeld te worden. Men kan eruit leren dat men, hoe gaarne men zich ook bezighoudt met onopgeloste vraagstukken, toch voorzichtig moet zijn met experiment, tenzij men voor de noodlottige gevolgen niet terugdeinst.

Het gebeurde in de zomer, vertelde hij, bij helder weer. Het was het stille seizoen, ik had geen vertoningen van mijn kunst te geven, daarom kon ik mijn gedachten bepalen tot een van de moeilijkste verrichtingen, die ik nog niet geheel beheerste. Ik hoef niet te zeggen dat ik al veel dingen gedaan had die in deze tijd ongeloofwaardig schenen en bijgevolg door nuchtere geesten beschouwd werden als goochelarij en erger dan dat. Zeker heb ik gegoocheld, maar ik heb ook zulke onverklaarde dingen gedaan als in een andere tijd tovenarij genoemd zouden worden. Goochelen is een kundigheid, door velen, en toveren een kunst door weinigen te leren. Er is een verschil van afstand: de een kan op de voorste rij in de schouwburg zonder bril de gebaren der spelers niet onderscheiden, de ander op de achterste rij ziet ieder haartje. Meer dan dit is het een verschil van zien; de een en de ander zien slechts de spelers, een derde ziet of zij de waarheid spreken.

Het was stil in mijn kamer, in huis, in de straat, in het plantsoen waarop ik uitzicht had. Ik voelde mij gezond, er was in mijn gedachte niet de minste stoornis, niet de minste onregelmatigheid. Voor ik besloot mij met al mijn kracht tot de proef te zetten keek ik de straat en het plantsoen, met de bomen en de bloeiende heesters goed aan om mij die beelden in het geheugen te prenten. Want als ik deze plaats van de aarde verliet zou ik vermoedelijk in streken komen waar niets mij de weg terug kon wijzen.

Evenals de meeste mensen geloof ik in het bestaan van de ziel, waarvan ik mij echter nooit een begrip noch een voorstelling had kunnen vormen. Wel was ik overtuigd dat op een zeker ogenblik iedere ziel het lichaam verlaat, niet uit eigen verkiezing, maar uit noodzaak, aangezien haar woning niet meer voldoet.

[p. 179]

Waarom zou mijn ziel, die dus mijn lichaam kon verlaten, daar niet kunnen terugkeren zolang dat lichaam volkomen bewoonbaar was? Ik was de eerste niet die hiervan droomde en ik had zo veel gehoord van mensen die deze kunst verstonden, dat ik reeds lang besloten had het eveneens te beproeven.

Het kan zijn dat ik het niet goed gedaan heb, het kan zijn dat ik toevallig een ongunstige ervaring heb gehad, dat weet ik niet. Maar wanneer ik thans hoor van ingewijden die zich naar willekeur kunnen immaterialiseren en even gemakkelijk terugkomen in hun menselijke gedaante, ben ik geneigd te twijfelen. Al mag het dan waar zijn dat ik een gebrekkige beginneling was en dat ik weinig moed had.

Ik strekte mij uit op de sofa. De wijze waarop ik mijn lichaam verliet kan niet medegedeeld worden. Ik kreeg terstond een gevoel van verlichting. Men vergete niet dat ik mij had voorgenomen spoedig terug te keren, het was dus maar een vakantiereis, met een tot wederziens, niet een vaarwel. Het laatste wat ik door een lichamelijk zintuig waarnam was het geluid van wielen op de straat. Dat ik dit geluid herkende als geluid van wielen bewijst dat ik nog niet van het aards bestaan gescheiden was. Gedurende de hele tocht heb ik dergelijke waarnemingen gehad en dat schrijf ik daaraan toe dat ik geen echte reiziger was naar het onbekende land, maar een amateur wie het geen ernst was. Hoewel ik hier dadelijk moet bijvoegen wat vervolgens tot mij doordrong.

Het was een stem en die zeide: Ik heb de voetstappen op het grint gehoord. Wat dit betekende weet ik niet en kon ik ook niet vermoeden. Maar terstond vroeg ik mij af hoe ik die stem kon horen daar ik immers geen zintuigen had. Ik begreep dat ik wel een stem, maar geen geluid had gehoord, maar de aard van mijn gehoor bleef mij verborgen.

En evenzo iets later, toen het mij was of ik ogen had die opengingen. Ik zag. De ogen van het lichaam had ik achtergelaten, gesloten, zij zagen dus vermoedelijk niet. Behoorde het ware vermogen van het gezicht aan de ziel en niet aan het lichaam? Dit kon ik niet geloven. Eerder kon ik aannemen dat ik nu zag op dezelfde wijze als men beelden in de droom ziet. Maar als dit zo was moesten ook de beelden, die mij verschenen, droombeelden zijn, ontastbaar en niet wat wij werkelijk noemen. Toch heb ik ook door het gevoel waargenomen, want ik heb gevoeld dat

[p. 180]

ik bewoog en beweging heb ik ook in anderen gezien. Van de andere zintuigen heb ik niets gemerkt.

Het eerste wat ik zag toen mijn ogen opengingen was een lange streep, voor mij, een strakke, donkere nevel door een grijze ruimte. Hij scheen ver van mij, maar ik naderde snel. Toen zag ik dat het geen nevel was, maar een eindeloze rij van gestalten, met de ruggen naar mij toe gewend, roerloos, in de houding of zij wachtten. Vreemd dat ik mij ook hier, door de afstand, vergist had in de gedaante van een beeld. Behoorde ook de mogelijkheid van vergissing tot de ziel?

Ofschoon de gestalten niet bewogen zag ik dat zij niet meer zo dicht te zamen stonden, maar dat er nu ruimte tussen hen was. En door die ruimte ontwaarde ik iets dat leek op stil donker water. Voor ik wist wat er gebeurde ging ik daar zelf over met enige anderen. Ik wilde ze tellen, maar na drie raakte ik in de war omdat ik van sommige gestalten niet kon onderscheiden of het een enkele was of dat er twee verenigd waren. Eén hief het hoofd op en keek naar mij, met de ogen van een mens. Ik werd dus zelf ook waargenomen en ik keek naar mijzelf, maar mijn gestalte zag ik niet.

Daarna kwam ik op vaste grond. Ik weet niet of ik het grond mag noemen, want ik voelde hem niet, ik hoorde alleen dat mijn voeten gingen. De gestalten waren er nog, nu ver rondom verspreid, de meeste vaag en nauwelijks te herkennen. Soms was het of hetgeen ik voor een mensengestalte hield veranderde terwijl ik ernaar staarde en begon te gelijken op een boom die snel groeide, op een wolkje dat omhoogging en verzwond, op vleugels die zich uitspreidden en onzichtbaar werden. Ik zag ook gestalten die roerloos stonden als beelden, met bedekt gelaat.

Terwijl ik voortging werd het lichter. Hoewel mijn voeten bewogen had ik het gevoel dat ik gedragen werd naar dat licht. Licht is niet het juiste woord, er was een schemering, die nu echter helder werd zodat ik ook kleuren onderscheidde.

En hier besefte ik dat mijn verstand begon te werken, want ik begon te twijfelen. Het is te moeilijk hiervan te spreken omdat het mij niet duidelijk is hoe en waar het begon, in mijn herinnering of in mijn aanschouwing. Ik herinnerde mij gelezen te hebben, in een lied of in een volksverhaal, van een ziel die in een bloem verandert en natuurlijk had ik dit gehouden voor dichterlijke fantasie. Nu zag ik hier en daar een gestalte die plotseling

[p. 181]

verdween en op de plaats waar zij gestaan had stond een bloem, een witte lelie, een witte roos. Ik geloofde niet aan die verandering. Ik hield het voor een gezichtsbedrog, voortgekomen uit mijn herinnering. Als mijn waarneming ook hier aan bedrog onderhevig was, wat kon ik dan geloven? Vergeet niet dat ik gegoocheld heb en dus weet van bedriegelijk spel.

Die twijfel vergezelde mij, soms was hij sterk, soms was hij zwak, maar hij verliet mij niet. Zelfs rees de gedachte dat ik op de sofa in slaap was gevallen en nu slechts droomde. In de droom immers ziet men eveneens, behalve onbekende beelden, ook beelden die verdwenen waren, maar terugkeren in de herinnering. Deze gedachte gaf mij het vreesachtig gevoel van onzekerheid, van op niets te kunnen vertrouwen.

Zó was het ook toen ik plotseling rondom mij een menigte gestalten zag, bevallig, klein, die veranderden in vogels van diverse kleuren. Al wist ik niet meer wat, van iets dergelijks had ik ook gelezen of gehoord. Ik herinnerde mij dat ik het een naïeve fantasie vond. En het was onaangenaam te bedenken dat ik hier in de aanwezigheid was niet van andere zielen, maar van louter droombeelden.

Toch volgde ik zulk een zwerm van blauwe vogeltjes tot ik kwam aan een hoge brug, waarvan ik het einde niet zag, en hier aarzelde ik. Maar ik werd gedreven, ik stond midden op die brug. En zo eenzaam voelde ik mij hier dat een vreselijke angst mij beving. Ik wilde terug, maar ik kon niet. Ik tastte om mij aan iets vast te klemmen en ik viel.

Rondom mij was ruimte en geluid van vleugels. Hoe ik eraan kwam weet ik niet, misschien was het weer een herinnering dat ik een gevoel had of ik aan de hemel zweefde, langs een baan, omringd door duizenden vogels, vogels in eindeloze zwermen, die in één richting vlogen, dicht bijeen, snavel aan staart. Ik hoorde ze alleen, ik zag ze niet.

Toen ik dacht dat er aan deze vlucht misschien geen eind zou komen, besloot ik terug te keren tot mijn lichaam. Bij dit besluit al viel ik uit de vliegende menigte, die ik nu als lichtende punten voor mij zag, een gedrang van sterren die voortijlden.

Eindelijk hield het vallen op en ik stond in een schemerige mist, ik hoorde rondom gefluister en geprevel, maar ik zag niets, geen mens, geen gedaante. En ik schrok van de vraag die ik mijzelf deed: waar moest ik heen?

[p. 182]

Ik wist dat ik mijn lichaam moest zoeken, maar ik herinnerde mij niet waar ik het gelaten had. Het moest zijn ergens bij bloeiende struiken. Waar? Hoe ver? Ik riep om hulp. De stemmen zwegen. Ik wachtte en toen ik ze weer hoorde, ik meende dichter bij mij, riep ik weer, zo hard dat de borst er pijn van deed. Eén stem kwam zo nabij dat ik de handen uitstrekte, maar ik voelde niets, ik hoorde alleen dat gefluister dat klonk of iemand mij iets wilde mededelen. Ik verstond het niet, ik begreep alleen dat ik het volgen moest.

En de mist werd dunner zodat ik de vormen van huizen kon onderscheiden, ik hoorde ook geluid van mensen, van voeten en wielen, maar ik voelde dat ik er niet bij kon komen, dat er iets was tussen mij en die dingen. Het was helder weer en een stille straat waar ik ging. Alle huizen die ik aankeek kwamen mij bekend voor, en toch dacht ik dat dit mijn straat niet was. Had ik het geheugen verloren? Ik ging een huis binnen en kwam in de keuken waar een vrouw bezig was met een doek. Toen ik vroeg waar ik was liet zij de doek vallen en keek rond. Mijn stem werd dus gehoord. Ik dwaalde weer door die straat.

Hoe ik mijn lichaam binnenkwam weet ik niet, zeker niet door mijn eigen toedoen, wijsheid of kunst. Toen ik de ogen opende voelde ik mij gelukkig.

Was het maar een droom geweest? Hoe het zij, deze proef zal ik nooit meer doen, want ik weet nu wat verdwalen is en ik heb niets geleerd.