Verzameld werk. Deel 8

[p. 125]

XVII

De herfst kwam vroeg met regen iedere dag, de gele blaren dreven op de grachten. Het was vreemd voor de broers, die jaar in jaar uit naast elkaar naar en van de school hadden gelopen, dat op die middag van september Koen, druipnat met zijn nieuwe uniformjas aan, voor de schooldeur op Gerrit stond te wachten, ze merkten beiden de verandering en keken elkaar verwonderd aan. Dadelijk waren ze omringd van de klassegenoten, groot van stem, met regenjassen, fietsen, boekentassen, en tegen de gewoonte sloegen ze de hoek om rechtstreeks naar huis, omstuwd door de vrienden. Maar ze hadden allen veel te zeggen, ze liepen het huis voorbij en gingen een paar grachten om. En toen ze weer voor het huis met de hoge stoep stonden en er eindelijk handen werden gegeven ten afscheid aan Koen, openden de jongelui wijd de monden met ‘Lang zal hij leven’, drie keer gevolgd van ‘Hoera’. Ze gingen de stoep op, wuifden voor de deur die openging en de meid keek lachend naar het gewoel onder de natte bomen.

Toen kwamen ze de eetkamer binnen waar hun ouders aan de koffietafel zaten. Wat een lawaai aan de deur, zei hun moeder en hun vader zei: Koen is populair, dat was zeker voor het afscheid.

Van kleins af hadden ze de naam van bandeloos te zijn en zelfs op de middelbare school brachten ze op ieder rapport een cijfer voor gedrag thuis, begeleid van opmerkingen, dat hun ouders ergernis gaf. De enige, maar immer aanwezige stoornis van rust in het gezin Blinkert was dat gedrag, een gedurig wederkerende aanleiding tot verschil tussen Adriaan en Netje, zij eisend dat hij de jongens met meer gestrengheid zou behandelen, hij steeds hun lastigheid vergoelijkend met hun goede eigenschappen. Bij de nadering van iedere vakantie had zij erop aangedrongen dat ze naar een kostschool gezonden zouden worden en mijnheer Roos had haar bijgevallen telkens wanneer zijn raad gevraagd was. Dit voorjaar nog, toen hij hun gast was en zij de hele avond over opvoeding hadden gesproken, had hij duidelijk partij ge-

[p. 126]

trokken voor haar inzicht: Het is merkwaardig, had hij gezegd, dat zulke degelijke ouders tuchteloze kinderen grootbrengen. Je man heeft gelijk, de zeden veranderen ten kwade. De tuchteloosheid is helaas een karaktertrek van ons volk, maar het is dat niet altijd geweest, sedert twintig jaar is het schrikbarend toegenomen, hetgeen ik toeschrijf enerzijds aan de zorgeloosheid van de ouders, anderzijds aan de verspreiding van corrupte ideeën. Als je mij vraagt, ik acht het noodzakelijk maatregelen te treffen, want nu Adriaan in de gemeenteraad zit zou het niet staan als er iets op zijn gezin te zeggen viel. Ik ben het met Netje eens, de jongen hoort op een kostschool, stuur hem maar naar Willemsoord, daar leert hij tucht en er komt tevens een eind aan zijn. lichtzinnige invloed op zijn broer.

Steeds wanneer zij er met Adriaan over gesproken had, of de jongen zijn zin zou hebben om zeeofficier te worden, had zij er zich tegen verzet, maar kort hierna had het gedrag van allebei de zoons haar zo zeer verstoord dat zij er, na hardnekkige woordenwisseling met haar man, ten slotte in had berust. Ook over Christien had ze zich weer geërgerd, die onder het gesprek de kamer binnen was gekomen en met spottende opmerkingen partij had getrokken voor haar broers. De jongens, zestien en vijftien jaar, maakten schulden, ze kochten op rekening. Netje had al eerder ontdekt dat ze meer konden kopen dan het weekgeld hun veroorloofde, ze had Adriaan ervan verdacht dat hij hun buiten haar weten meer dan het vastgestelde gaf, want ze hadden altijd geld op zak. Op een dag waren er twee rekeningen aangeboden, een van een bloemist voor Gerrit en het was niet uit hem te krijgen wat hij met de boeketten had gedaan, een andere van een coiffeur voor Koenraad, die dure haarborstels en flacons had gekocht, hij besteedde ook zo veel zorg aan zijn uiterlijk dat zij hem een fat noemde. Hoe komt hij eraan, zei ze, van zijn vader heeft hij dat niet. Koen had trouwens ook rood haar, een kleur die in haar noch in zijn familie voorkwam. Toen, uitermate boos over die ongehoorde manieren, had zij Adriaan verweten dat hij door zijn toegevendheid die bandeloosheid had aangemoedigd, hij had ze nooit gedwongen naar catechisatie te gaan, en hun streken had hij altijd verontschuldigd door hun loffelijke eigenschappen te noemen, de gehechtheid aan elkaar, zoals men zelden zag onder broers. Gerrit en Koen waren even groot, ze kleedden zich gelijk en daar men ze gewoonlijk naast

[p. 127]

elkaar zag meenden sommigen dat ze tweelingen waren. Ook prees hij hun behulpzaamheid voor hun kameraden, die morgen en avond aanbelden, dan was er wel rumoer op de kamer boven, maar, zei hij, men moest het toch waarderen dat ze steeds klaarstonden hun vrienden te helpen bij het huiswerk. Zij zag het anders in, maar zij had erin berust dat de jongste opgeleid zou worden voor een beroep waar zij geen sympathie voor had. Het was beter dat Koen het huis uitging, daar had zij een reden voor die haar man toch niet begreep. Het vorig jaar had zij het binnenmeisje weggestuurd wegens het onophoudelijk stoeien dat de jongen met haar deed, maar het had niet geholpen want ook met de tegenwoordige maakte hij gekheid op een wijze die zij ongepast vond, zij zag haar dikwijls, wanneer ze naar boven was gezonden omdat de jongeheren weer op zich lieten wachten met het eten, de kamer binnenkomen met een kleur en de muts scheef op het hoofd. Het zou rustiger worden in huis als de twee broers gescheiden werden, er zou zich geen aanleiding meer voordoen tot verschil tussen haar en haar man.

Er heerste een betere stemming aan de koffietafel want het was Koens laatste dag in huis en ter ere van hem zou er die avond een partijtje zijn. Anders dan gewoonlijk waren het nu de ouders die opgewekt praatten en de jongens die zwegen. Christien, die de rode kraag van Koens uniformjasje mooi vond, neuriede het liedje van ‘In een blauwgeruite kiel’, maar toen ze de oudste broer aankeek en zag hoe ernstig hij was hield ze plotseling op. Hun vader bleef tien minuten langer zitten voor hij naar kantoor ging. Dadelijk stonden ook zij op. Het regent hard, zei hun moeder, het is geen weer om te fietsen, nog wel met je nieuwe uniform aan. Ze bromden iets, ze gingen samen de deur uit.

Hard regende het niet, maar de regen viel schuin gedreven door de vlagen die de takken aan de bomen zwiepten en de paraplu's gingen druipend tegen de wind gehouden. Achter elkaar reden ze naar het IJ zoals ze altijd deden wanneer ze samen uit waren en geen afspraak met vrienden hadden, ze staken over met de veerpont. De mensen stonden er dicht te zamen te kijken naar het grijze water.

Voorbij Nieuwendam, toen de regen plotseling minderde en er in het oosten een bleke plek aan de hemel scheen, stapten ze af, ze liepen naar een stuk groen land aan de oever waar ze al jaren iedere zomer gehengeld hadden. Naast elkaar, voor een

[p. 128]

steigertje dat tussen het riet uitstak, legden ze de fietsen op het gras. Daar stonden ze en keken zwijgend naar de verte waar de stad in het grijs verzonken lag. Aan de kade tegenover warrelde boven de loodsen uiteengewaaide rook uit de stoomschepen. Over het water, woelend en zilverig gekruifd, gingen traag zandbakken achter een sleepboot, een havenbootje kwam schommelend recht naar hen toegevaren, een streep schuim achter zich. Daarboven strekte zich wijd de hemel uit, effen grauw, donkere wolken kwamen uit het westen aangejaagd en spreidden uit, aan de horizon lagen zwaardere aanzwellend boven elkaar gestapeld over de streep van groene weiden. Toen keken ze opwaarts naar een geluid en volgden een vliegmachine die nederdaalde naar de overkant.

De regen viel nog maar als een wazige nattigheid, ze gingen zitten op het steigertje, de benen over het klotsend water, en Koen was de eerste die sprak. Hij wilde bij de vliegdienst, zei hij, om waar het gevaar was te vechten voor het land en de koningin, hij vond het stom van Gerrit dat hij hier wilde achterblijven, later op kantoor met een suf bestaan.

Stom zijn we allebei geweest, zei Gerrit, te denken dat we altijd samen zouden blijven, maar het is gedaan zodra je geen kind meer bent. Iedereen moet immers van anderen scheiden. Als jij naar de Oost gaat, wie weet of je de stad daar ooit terugziet. Maar jij daarginds of waar ook op zee, we zullen toch aan mekaar denken, we zijn niet voor niets zo lang samen geweest. En als het op vechten aankomt, dat hoef ik niet eens te zeggen, ik ben erbij net zo goed als jij ergens anders. Maar laten we maar eerlijk zijn, het is een bedonderde dag voor ons. Morgen zit jij daarginder en alles is er nieuw voor je zodat je het gauw vergeet, maar ik zit hier alleen met die verrekte school en eeuwig dat gezanik thuis. Jawel, ik heb Aafje om aan te denken, maar dat is toch heel anders, je kan met je meisje niet zo zijn als met je broer. Ik weet waarachtig niet of ik nog wel van haar houd, met dat vooruitzicht dat jij en ik morgen van elkaar gaan. 't Is egoïstisch zo te denken, dat weet ik wel, want voor jou was het toch het liefste wat je wou naar zee te gaan, ik zal het ook wel overwinnen, maar het blijft toch beroerd. En dan vanavond dat partijtje met al dat geklets. Laten we afspreken dat we zodra ze weg zijn nog samen even uitgaan, we hebben nog zoveel te praten. Over dat geld kan

[p. 129]

je gerust zijn, telkens als het meeloopt met het gokken stuur ik je de helft.

Er stegen schuin aan de overkant twee vliegmachines op en de gedachten werden afgeleid, hun ogen volgden de stippen tot de verte waar boven de Zuiderzee de lucht weer dik en donker was geworden. Uit het westen naderden, langzaam naast elkaar, twee hoge zwarte wolken de stad, het land daarginds was in het grijs verborgen. Grote droppels spatten voor hen op het water. Toen verdween ook de stad in de grijzigheid waarin alleen nog vaag de torenspitsen te onderscheiden waren. De broers zaten in de regen stil naast elkaar. De een bleef nog zwijgend kijken, maar de ander sprong op, schudde het nat van zijn pet en zei: Wat een weer, je zou er beroerd van worden.