Verzameld werk. Deel 7

Thomas Mann Ontmoetingen

Wonderlijke ziel! Zo nabij bevriend en toch zo ver, zo afwijkend op zekere punten, dat ons woord niet in staat is haar logica recht te doen. Welke gesteldheid bijvoorbeeld is er in de verschrikkelijke, voor belanghebbende toeschouwers spannende omstandigheden waaronder de ontmoeting van honden plaatsheeft, de kennismaking of alleen maar het van elkaar kennis nemen? Mijn wandelingen met Bauschan maakten mij ettelijke malen getuige van zulke ontmoetingen, laat ik liever zeggen, zij dwongen mij daarvan ongeruste getuige te zijn. En ieder keer

[p. 705]

werd, zolang het toneel duurde, zijn anders bekend gedrag mij onbegrijpelijk, het was mij onmogelijk de gemoedsbewegingen, de wetten en zeden, waarop zulk gedrag berust, te doorgronden. Inderdaad, de ontmoeting van twee elkaar onbekende honden behoort tot de pijnlijkste, spannendste en fataalste van alle denkbare gebeurtenissen. Er is daar een verbondenheid, waarvoor geen beter woord bestaat. Zij komen elkaar niet voorbij, er is een vreselijke verlegenheid.

Ik spreek niet eens van het geval dat een der twee op zijn erf is opgesloten achter schutting of hek, ook dan is het niet te begrijpen wat er in hen omgaat, maar de zaak is betrekkelijk minder netelig. Uit onafzienbare verte worden zij elkander gewaar en plotseling komt Bauschan als om bescherming te zoeken in mijn nabijheid terwijl hij een zacht gejank laat horen dat van een onuitsprekelijke zielepijn getuigt, en tegelijkertijd de andere, de opgeslotene, een woedend geblaf aanheft, dat aan kranige waakzaamheid moet doen geloven en toch nu en dan overslaat in tonen gelijkend op die van Bauschan, dat is in een smachtend huilerig gejank. Wij naderen de plek, wij komen dichterbij. De vreemde hond heeft ons achter het hek opgewacht, hij staat daar te schelden en over zijn onmacht te klagen, springt wild tegen het hek op en doet alsof hij Bauschan vast en zeker zou verscheuren als hij hem te pakken kon krijgen. Niettemin gaat Bauschan, hoewel hij naast mij kan blijven en voorbijlopen, naar het hek toe. Hij moet, hij zou het ook tegen mijn bevel doen, ervandaan blijven zou innerlijke wetten verloochenen, dieper gegrondvest dan mijn verbod. Dus gaat hij ernaartoe en verricht er voor alles, met een nederige en aandachtige uitdrukking, die offerdaad welke, zoals hij heel goed weet, altijd een zekere kalmerende en verzoenende uitwerking heeft op de ander, als die tenminste op een andere plek hetzelfde doet, zij het ook schimpend en morrend. Dan beginnen zij beide een wilde jacht langs het hek, de een aan deze zijde, de ander aan gene zijde, stom en steeds dicht naast elkaar. Aan het eind van het erf maken zij tegelijk rechtsomkeert en rennen weer terug, keren nogmaals om en rennen weer. Plotseling echter, in het midden, blijven zij stokstil staan, recht tegenover elkaar en met de neuzen door het hek. Zo staan zij een poos om dan hun zonderlinge en vruchteloze wedloop, schouder aan schouder, aan beide zijden van het hek te hervatten. Maar ten slotte maakt de mijne gebruik van zijn vrijheid en ver-

[p. 706]

wijdert zich. Dat is voor de opgeslotene een vreselijk ogenblik. Dat kan hij niet uitstaan, hij ziet er een ongehoorde vernedering in dat de andere er eenvoudig vandoor gaat, hij tiert en raast, hij springt als dol van woede, rent alleen zijn erf op en af, dreigt over het hek te springen om de trouweloze te wurgen en zendt hem de gemeenste scheldwoorden na. Bauschan hoort dit alles en is er zeer van onder de indruk, maar hij kijkt niet om en draaft zachtjes verder, terwijl achter ons het gruwelijk gevloek allengs overgaat in zacht gejank en ten slotte verstomt.

Zo speelt het geval zich maar terloops af wanneer een der twee zich in verzekerde bewaring bevindt. De narigheid stijgt echter ten top wanneer de ontmoeting plaatsvindt onder gelijke omstandigheden en beide op vrije voeten zijn-het is onaangenaam dat te beschrijven. Bauschan, die zopas nog zorgeloos rondsprong, komt bij me, dringt zich op in mijn nabijheid, met dat uit de diepste ziel komende gekreun, waarvan men niet kan zeggen welke gemoedsbeweging het uitdrukt, dat ik evenwel terstond herken, zodat ik weet dat er een vreemde hond in aantocht is. Ik moet goed uitkijken: het is waar, daar komt hij aan, en van verre al ziet men aan zijn aarzelende manieren dat ook hij de andere heeft bespeurd. Mijn eigen moeilijkheid is haast niet minder dan de hunne, het geval is mij hoogst ongewenst. ‘Ga weg,’ zeg ik tegen Bauschan, ‘waarom sta je aan mijn been? Kunnen jullie het niet uitmaken op enige afstand?’ En ik tracht hem met de stok van me weg te jagen, want, als het tot bijten komt, hetgeen lang niet onmogelijk is, of ik daar nu de reden van inzie of niet, dan gebeurt het aan mijn voeten en ik heb er de naarste opwinding van. ‘Ga weg,’ zeg ik zachtjes. Maar Bauschan gaat niet weg, hij houdt zich vast tegen me aangedrukt, alleen gaat hij op een ogenblik even naar een boom om het offer te brengen, terwijl de vreemde daarachter hetzelfde doet. Nu is men elkander tot twintig schreden genaderd, de spanning is vreselijk. De vreemde heeft zich op de buik gelegd, ineengedoken als een tijgerkat, met de kop vooruit, en in deze struikroverspositie wacht hij Bauschans nadering af, klaarblijkelijk om hem op een gegeven ogenblik naar de keel te vliegen. Dit gebeurt echter niet en Bauschan schijnt het ook niet te verwachten; hoe dit zij, hij gaat, al is het dan aarzelend en met zwaar gemoed, recht op de loerende toe, hij zou en moest het ook doen als ik mij nu van hem losmaakte of een zijpad insloeg en hun daarmee alle moeilijkheden alleen

[p. 707]

overliet. Hoe drukkend de ontmoeting hem ook is, ontkomen is niet mogelijk. Hij gaat in een betovering, hij is aan de ander gebonden, zij zijn beide op een geheimzinnige wijze aan elkaar gebonden en kunnen dat niet logenstraffen. Wij zijn nu tot twee schreden genaderd.

Daar staat de andere rustig op alsof hij zich nooit de houding van een tijger had gegeven, en staat er net zo als Bauschan. Ellendig en diep verlegen met hun houding blijven ze staan en komen elkaar niet voorbij. Ze zouden wel willen, ze wenden de koppen af, ze kijken donker en steels terzijde, er schijnt een onderling schuldbewustzijn op ze te liggen. Zo schuiven en sluipen zij in spanning naar en naast elkaar toe, zij aan zij, en besnuffelen elkaar. Hierbij beginnen ze wel te brommen en ik noem Bauschan bij de naam en waarschuw hem, want dit is het ogenblik waarop beslist wordt of het tot bijten komt of dat ik van die opwinding verschoond blijf. Daar heb je het bijten al, men weet niet hoe en nog minder waarom, eensklaps zijn ze allebei nog maar een kluwen van razend gewoel, waaruit de afschuwelijkste keelgeluiden van verscheurende beesten komen. Dan moet ik er met de stok op los slaan om een ongeluk te voorkomen, of ik moet trachten Bauschan bij nekvel of halsband te pakken om hem hoog in de lucht te tillen, terwijl de andere hardnekkig aan hem blijft vasthangen, en wat er nog meer voor schrik is die ik voor de rest van de wandeling in de leden voel. Het kan echter ook gebeuren dat alles met een sisser afloopt. Maar moeilijk blijft het in ieder geval van de plek weg te komen. Ook als het niet tot bijten komt hangen zij door een innerlijke band aan elkaar samen. Reeds schijnen zij elkaar voorbij te zijn, ze dralen niet meer zij aan zij, maar staan al ieder in zijn richting, de een hierheen, de ander daarheen, ze zien elkaar niet, ze keren ook haast de koppen niet om, alleen kijken ze schuin achter zich. Maar hoewel er al ruimte tussen hen is houdt die sterke, akelige band ze nog vast en niemand weet of het ogenblik van bevrijding gekomen is. Allebei zouden ze wel weg willen, maar uit een soort van gewetensvrees durft geen van beide zich los te maken. Tot eindelijk, eindelijk de ban is gebroken en Bauschan wegspringt, verlicht van hart, alsof hij het leven opnieuw heeft gekregen.

Ik spreek van deze dingen om aan te duiden hoe wildvreemd en zonderling het wezen van zo'n innige vriend zich mij soms voordoet.