Verzameld werk. Deel 7

[p. 97]

De kleurlingen

Mijn broer Jeremiah Jay is een onverbeterlijk idealist, ik zou niet graag willen berekenen hoeveel geld dat hem al gekost heeft. Nu is voor hem de financiële schade van geen belang, want hij kan zich de ongehoordste ondernemingen permitteren zonder daarbij het verlies te hoeven tellen, integendeel, zijn kostbare grillen dragen altijd bij tot zijn faam, maar bij een zaak die tegenloopt heeft hij dikwijls last van de morele teleurstelling. En dat is, in negen van de tien gevallen, wat hij ondervindt wanneer hij een van zijn wilde dromen wil verwezenlijken. Wild noem ik die dromen, die hij meestal tegen vollemaan heeft, van een grootse verbetering der maatschappij, ja zelfs van een heilstaat.

Onlangs ontvouwde hij een idee waar op het eerste gezicht wel wat inzat, zo zeer dat ik me liet verleiden te overwegen of ik er kapitaal in beleggen kon. Hoe moest men het mensdom gelukkig maken? zoals Jeremiah zich uitdrukte. Door het te verbeteren.

Akkoord, zei ik, met voorbehoud. Met lichamelijke en morele verbetering alleen bereik je nog niet veel, je moet vooral de koopkracht van je mensdom opvoeren, want zolang je individu niet kan kopen wat hij wil voelt hij zich niet gelukkig. Dus je moet de prijzen vastzetten, metaalvoorraad en lonen honderdmaal hoger maken. Doe dat.

Neen, zei hij en daar kwam hij weer aan met de oude kwestie waar wij het nooit over eens konden worden, neen, het mensdom moet de illusie hebben dat het alles cadeau krijgt. Als je de mensen gewoon laat werken, op humane wijze, dat wil zeggen voldoende voor de totale som van behoeften, zonder loon, en je verdeelt de voortbrengselen met royale hand, zodat een ieder alles en zelfs nog iets meer ontvangt wat hij wenst, dan zijn we al een aardig eind op weg naar Utopia.

Ik gaf toe dat het te proberen was, maar ik moest hem toch wijzen op het verschil van rassen die op onze aarde wonen. Er bestaan, zei ik, niet alleen individuen, zoals jij en ik, maar hele volkeren die meer willen hebben dan andere, niet omdat ze

[p. 98]

meer nodig hebben, maar om dat heerlijke gevoel van veiligheid zelfs tegenover het hiernamaals. Er zijn rassen die zo min mogelijk willen werken, maar teren op anderen, parasieten. Andere rassen die tegen de wet in opstand komen, wettelozen die een andere wet willen, bandieten. Hoe regel je dat?

Weer een strijdvraag tussen ons waar we al sedert onze jongensjaren over gekibbeld hebben. Als de mensen niet willen zoals wij willen, de gebroeders Jay, dan dwingen we ze. Goed, maar hoe? Met zachte of met harde hand? Wie zou de meeste kans op slagen hebben, de magische bestuurder of de cesaristische? Jeremiah heeft, in zijn opvatting van de wijze waarop de wereld behandeld moet worden, altijd iets gehad van de drie koningen, terwijl hij mij beticht van een opvatting zoals de keizers in de oudheid hadden, ten onrechte, want als ik geroepen werd om te regeren zou ik mijn handen liever in de onschuld wassen, zonder te beslissen in goed of kwaad. Van mij hoeft de wereld geen mirre en wierook te verwachten, ook geen fraaie wetten, alleen facturen voor geleverde koopwaar.

Goed, beste jongen, zei ik, ik concurreer niet naar de heerschappij, doe jij het alleen. Hier heb je een scepter. Hoe was je die varkentjes? Het verschil in rassen?

Het was al laat, daarom stelde ik hem voor de tijd te nemen om na te denken en daar de maan bijna vol stond bereidde ik er mij op voor iets nieuws van hem te horen.

Aan het ontbijt straalde hij zoals Aurora verrezen uit de wolken, met zijn rose kinderwangen en zijn ogen als geëmailleerde vergeet-me-niet.

Ik heb het gevonden, zei hij, maar ik heb nog een dag nodig om het uit te werken.

Aan de lunch, de dag daarna, zei hij nadat hij een groot glas cider gedronken had: Is de galg niet afgeschaft? en de lijfeigenschap? en de slavernij? Bestaan er nog vampiers en griffioenen? moa's en oerossen? Sommige dingen zijn bij decreet weggeblazen, andere door de natuur op stal gezet. Gisteren heb ik de rassen afgeschaft. Het is heel eenvoudig, hoor maar.

Als het ene ras meer wil nemen dan het ander, de Bantoes bijvoorbeeld meer dan de Bataven, de Micronesiërs meer dan de Magyaren en de Moskovieten, de Hamieten meer dan de Hunnen, is dat alleen mogelijk zolang die lui elkaar kunnen herkennen. Dat doen ze grotendeels door de kleren, hoeden, schoenen,

[p. 99]

maar dat verschil ruimen we makkelijk op als we van alles maar één model leveren. De verschillen wegvegen, primo, laten we dus nagaan wat de andere verschillen zijn. De gewoonten, je weet hoe gauw je de oude afleert en in een wip aan nieuwe went. Kleine afwijkingen, levertraan in plaats van karnemelk, zijn toegestaan met het oog op klimaat, ook andere voor de leeftijd en de gezondheid en zo. Het menselijk organisme schijnt niet helemaal mechaniek te zijn, hoor ik. De taal? We stellen een wereldtaal vast, heel gemakkelijk, de woorden zoveel mogelijk gelijk van klank en betekenis. Daar verwacht ik veel van, want het gevolg is minder geharrewar. Je ziet waar ik op aanstuur, eenheid, gelijkschakeling. Wat dat betekent? Een woord dat ik gisteren heb uitgevonden, het drukt alle moderne begrippen uit. Wat zeg je ervan, Josiah?

Een wilde droom, zei ik, en helemaal niet nieuw. Er is al zoveel geschakeld zonder succes. Je beschouwt je individuen als machines in series af te leveren, maar je bent geen baas in de fabriek. Wat doe je met de grillen van de natuur, met de fysieke verschillen? Hoe schakel je de Zoeloes met de Zeeuwen, hun lichamelijke verschillen?

Hij wond zich op, hij zei: Waarvoor hebben wij dan de wetenschap? Waar dienen onze biologen en eugenisten voor? Ik weet wat je zeggen zal. Zulke raseigenschappen als haviksneuzen, scheve ogen, platvoeten, hanglippen, kroeshaar, zijn niet in een vloek en een zucht te onderdrukken, dat praat iedereen mekaar na, maar een dergelijke proef in het groot is daar niet mee genomen. We geven de eugenisten de vrije hand en we zeggen: verander me die eigenschappen van het uiterlijk zonder mankeren, presto. Hoe ze het aanpakken, dat moeten we overlaten. We stellen een model vast voor het individu, zoveel centimeters lang, zoveel breed. Ook hier laten we enige afwijkingen toe. Ik heb niets tegen haviksneuzen of wipneuzen en kroeshaar zie ik liever dan sluik haar. Voor het individu zijn zulke kleine spelingen dus vergund, niet voor het ras, zodat bijvoorbeeld niet een heel volk als de Singalezen gehoond wordt om de arendsneus. Enige variatie in de geur kunnen we ook toelaten, maar alweer voor de enkeling, niet voor het ras, zodat niet alle Bulgaren naar ajuin ruiken, alle Britten naar viooltjes.

Maar opgelet, we houden rekening met tegenvallers, met de kans dat dit deel van de gelijkschakeling langzaam vordert. En

[p. 100]

daarvoor heb ik mijn groot kleurenplan gereed. We geven alle individuen een kleur, die niet verschiet. Dus alweer niet een heel volk van roden, van bruinen, van zwarten, maar ieder mens afzonderlijk mag zijn eigen kleur kiezen en blijft die dan behouden. Je gaat op reis naar Europa. In het ene land zie je een zwarte keizer met rode en groene ministers, in het ander een blauwe koning met bruine en gele dito, hier een paarse president, daar een chocoladekleurige satraap. En hun onderdanen bont dooreengemengd. Stel het je voor, wat een coloristische ogenlust je overal tegenkomt op straat, op de beurs, in de salons, in de fabrieken. Een wijnrode rentenier wandelt met een kobalten winkeldochter. Een perzikkleurige professor legt iets uit aan een scharlakenrode en aan een smaragdgroene student. Een agent flonkerend als robijn wijst je de weg, een krantenjongen met een gezicht van koraal verkoopt je een krant. In het theehuis word je bediend door een meisje met olijfkleurige handen, tegenover je zitten dames, de ene turkoois, de andere oranje van gelaat. Je komt in het parlement, je wordt betoverd door het kleurenspel. Daar staat de minister, zijn gezicht zo wit als sneeuw, achter hem een andere als de okkernoot geverfd. Je oog dwaalt langs de banken en ontwaart niets dan regenbogen. Die heer daar, met de kardinaalrode wangen en baard, heette vroeger anarchist, die tegenover hem, verblindend vermiljoen, heette aartsbehoudend. Nu is het enige verschil dat de ene wat meer of minder rood of blauw of bruin is dan de ander, dat de een wat vlugger de wereldtaal spreekt of wat minder naar muskus ruikt. Ach ja, de een drinkt citroen- en de ander frambozenlimonade, maar belangrijk zijn die verschillen niet.

En wat je in deze hoofdstad ziet, dat zie je in iedere hoofdstad waar je komt, overal schilderachtig kleurenspel. Overal op onze aarde. Hoe kunnen de Kelten de Kirgiezen nog herkennen, de Mongolen de Mestiezen? Persoonlijke voorkeur en weerzin kunnen er nog zijn, je begrijpt wel dat ik geen grasgroen kamermeisje zou dulden en jij zou niet binnengaan bij een bloedrode barbier. Maar als verschijnselen van het ras hebben wij antipathie, afgunst, haat, roofzucht afgeschaft.

Daar zit wel wat in, zei ik, laat me even nadenken. Beloof me dat je mij tijdig waarschuwt. Ieder het zijne, voor jou het ideaal, voor mij het voordeel. Ik heb al een trust van verfstoffen in het hoofd. De kleuren mogen niet verschieten? Maar hoe stel je je

[p. 101]

het voor met de kinderen van die mensen? Zouden je kleuren erfelijk zijn?

Dat is de vraag die me nog bezighoudt, zei Jeremiah. Enerzijds schijnt het niet billijk een kind aan de kleur van zijn voorgeslacht te binden, anderzijds is het wel gewenst met een vaste kweek verwildering en ontaarding te voorkomen. Daar komt nog bij dat de natuur ons verrassingen kan bereiden. Welke kleur zal het kind hebben van een strogele vader en een kopergroene moeder?, een granaatrode grootvader en een gentiaanblauwe grootmoeder? Je krijgt misschien een oneindig aantal schakeringen en tussentinten, afgewisseld met een individuele terugkeer van een oorspronkelijke kleur. Ik voorzie dat binnen een geslacht of twintig het mensdom eenkleurig is geworden, mogelijk grijs, met hier iets rossigs, daar iets blauwigs of iets geligs. Het spreekt vanzelf dat er dan van rassen helemaal geen sprake meer kan zijn en daar stuurden we toch op aan. Maar een andere vraag is of het nageslacht ons niet vervloeken zal. Ikzelf zou het mij erg aantrekken als ik grijs geboren werd en overal grijze mensen tegenkwam. Geen Bantoes en geen Bataven meer? Ik houd van de Bataven, ik houd van de Bantoes. Geen Hamieten en geen Hunnen? Ik bewonder de Hamieten en de Hunnen mag ik niet. Maar zouden we het ene ras kunnen bewonderen als het andere er niet was? Geen bewondering, geen afkeer meer. Ja, dat is misschien een ideaal...

Jeremiah mompelde nog wat terwijl hij in gepeinzen verviel, die het hem lastig schenen te maken. Toen sloeg hij op de tafel en sprong op, zeggend: Het is jammer, maar men moet niet alle idealen bereiken. Ik had het me anders zo kleurig voorgesteld. Als we nog eens over het vraagstuk van de rassen mochten denken, laten we dan over de kleuren praten.