Verzameld werk. Deel 7

[p. 92]

De verjaardag

In december van het vorig jaar heb ik een aardig experiment gedaan, zeide Mr. Jeremiah Jay, ik erken dat het niet is uitgevallen zoals ik verwacht had, maar ik heb er toch uit geleerd en ook mijn zelfkennis is erdoor verrijkt. Ik had mij niet laten weerhouden door de waarschuwing van mijn broer Josiah, dat het teleurstelling zou geven, want hij is nu eenmaal een zwartkijker, die van het mensdom gewoonlijk spreekt als varkenvolk, en dat hij desondanks bijna nog groter weldoener, mensen- en kindervriend is dan ik, pleit voor zijn edele inborst. Toen ik dan besloten had het uit te voeren zei hij: Ga je gang, ik betaal de helft.

Hier voor onze zaken reizend vernamen wij van een alleraardigst gebruik, dat men in dit land in ere houdt. Niet alleen dat ieder individu zijn geboortedag herdenkt, ook zijn verwanten en bekenden vergeten het niet, zij noteren die datum en komen hem dan nogmaals gelukwensen met bloemen, geschenken en banket. Nu, deze gewoonte hield men nog kort geleden ook in andere beschaafde landen. Hier heeft men de eigenaardigheid bovendien een bijzonder feest te maken van de gelegenheid dat iemand de leeftijd bereikt van een vijf- of tienvoud jaren. Wordt bijvoorbeeld een persoon vijftig, men noemt dat een kroonjaar, dan valt hem buitengewone eer ten deel, op zijn zestigste jaardag in grotere mate, en de zeventigste wordt niet zelden een feest voor de gehele natie, een soort verbroedering. Ik vond dit gebruik zo bekoorlijk ouderwets dat ik de wens te kennen gaf zo'n feest eens bij te wonen, het liefst een opzienbarend feest voor een paar belangrijke personen te zamen. Josiah noemt mij soms overdreven, ik ontken het niet, want zonder overdrijving zou het leven ondraaglijk zijn.

Wij bevonden ons in een van de grootste steden en ik informeerde terstond aan het stadhuis, waar men mij de datums verstrekte van verwachte vieringen. Maar ten eerste zou het versnippering van tijd geweest zijn op één dag een dozijn of wat verjaarlingen te bezoeken, ten tweede stelde ik mij een grootsere gebeurtenis voor dan elk hunner afzonderlijk te aanschouwen

[p. 93]

kon geven. Ik houd van organiseren, dus kreeg ik het idee zelf een schitterende viering in te richten en op zekere datum, door loting vast te stellen, alle zestigjarigen in den lande uit te nodigen tot een feest hun door mijn broer en mij ter herdenking van hun geboortedag aan te bieden. Goed en wel, de loting wees de vijfde van december aan en ik plaatste een oproep in de dagbladen. De post bracht ons mandenvol brieven van instemming.

Josiah schimpte weer. Zestigjarigen, zei hij, hoe wil je zulke mensen vermaken? De meesten zwak van been en hoofd. Met liedjes en ganzenbord? Ze zijn immers te oud voor kinderachtigheden. Dat wordt een saaie avond, zorg maar voor een buffet met overvloed.

Ja, dat was een vraagstuk waaraan ik niet gedacht had. Hoe moest men het mensen van die leeftijd aangenaam maken, de meeste met veel ervaring, sommige al verzadigd en sommige al wijs? Ik zette mijn brein aan de arbeid, zoals ik gewoonlijk doe in zulke gevallen, van middernacht tot dageraad.

Ik had het gevonden. Het was een idee waarmee ik mijzelf complimenteerde, menselijk en poëtisch. Wat kon er schoner zijn dan de toverwereld van de eerste illusies, de eerste dromen en verwonderingen van de prille jeugd een ogenblik terug te roepen? De mensen, van wie er zeker vele de bittere ontgoochelingen hadden leren kennen, nog eenmaal als kinderen te laten zijn? Toen de wereld hun voor het eerst verscheen, was zij immers een sprookje en zouden zij haar niet nog eens zo willen zien?

Belachelijk noemde Josiah het. Maar het doet er niet toe, zei hij, je hebt toch al de reputatie van een warhoofd.

Goed. Hoewel de uitvoering veel hoofdbrekens kostte kwam ik daarmee toch op tijd gereed. Natuurlijk moest Sint-Nicolaas aanwezig zijn, dat was gemakkelijk, want ik kende de goedheilig man en hij was juist in aantocht. Ik kocht de geschenken. Veel bonten mantels en mutsen, sjaals, bouffanten. Veel enveloppes met papier, goud, zilver. Veel juwelen en horloges. De president van de Navitaatse Republiek stelde ons een aantal zwarte sterren ter beschikking. Een hoeveelheid aardige galanterieën en kunstwerken. Doe er wat effecten bij, zei mijn broer, en spaarbankboekjes. De buffetten werden verzorgd op zijn walhallaas, zo gek niet of men kon het er krijgen.

Het was een kolossale zaal, maar wij stonden versteld, mijn

[p. 94]

broer en ik, zo veel jarigen aan de voordeur drongen. Er waren er van alle standen, meerderen en minderen, en zo veel dat wij hun geleiders, behalve de echtgenoten, in de gangen moesten laten wachten. De zaal bood een heerlijk schouwspel met al die vrolijkheid, de vreugde blonk op de aangezichten, zoals ik verwacht had. Onder luid handgeklap besteeg Josiah het toneel en begon zijn toespraak. Iedereen luisterde.

Dames en heren, sprak hij. Maar het doet er niet toe wat hij zeide. Daverend barstte het applaus los bij zijn laatste woorden. De meeste mensen hadden het al warm hoewel zij nog niet wisten wat hun wachtte.

Een groot gejuich steeg er op toen Sint-Nicolaas op het toneel reed, omgeven van zijn bende knechts. Goed dat ik dit nummer niet achterwege had gelaten, want het was een van de topglanspunten van onze avond. Zie je wel, zei ik, hoe ze allemaal weer kinderen worden? Het leek wel een kermis of een oproer in de zaal, zo'n gedrang was er, zo'n gejoel en geschreeuw om in de eerste rij te staan. Heren en dames trokken en duwden elkaar uit louter vrolijkheid, de gezichten rood en glimmend. Bij de uitdeling van de pakjes merkte ik hier en daar iemand op die teleurgesteld scheen, die zijn geschenk met een ander wilde ruilen. En dat zelfs onder jolige omstandigheden de strijd om het bestaan wel eens ruw kan blijken, zag ik aan een heer, die zelfvoldaan met twee pakken onder de arm liep, met twee zwarte sterren op de borst. Maar over het algemeen heerste er een aangename stemming, met veel sympathie en waardering wederzijds.

Toen de pakjes uitgedeeld waren klonk er achter in de zaal een dof gebrom, er werd weer geduwd en gedrongen. Dit was een van mijn teleurstellingen. De mensen hadden Sint-Nicolaas niet eens bedankt, zij wachtten niet tot hij weer te paard was gestegen, maar zij haastten zich naar de buffetten. Mijn broer en ik, wij klommen op de tribune om dat aan te zien. Ach ja, zei ik, dat doen kinderen toch ook, schrokken en graaien om veel te krijgen. Thuis zijn die lieden vermoedelijk bezadigd en welgemanierd. Daar moet ik de massapsychologie eens op nazien.

Doe dat niet, zei Josiah, schamper als altijd, je zou er je sentimentaliteit mee kwijtraken.

Hoeveel er gegeten werd kan ik niet beschrijven. Ik telde drie heren met de hik en ettelijke borgen allerlei in hun zakken. Ach ja, dacht ik, maar zou ik het zelf ook niet doen als ik zestig

[p. 95]

was, jarig, voor zo'n buffet stond en vrij nemen kon? Ik heb mijzelf altijd een beschaafd mens geacht, maar bij dit schouwspel twijfelde ik aan mijzelf.

Het was maar goed dat de schalen zo gauw leeg waren, want het ogenblik voor de poëzie, waar ik mij het meest van had voorgesteld, moest nog komen.

Toen mijn broer, zo hard hij kon, geroepen had dat allen zich nu naar de zaal moesten begeven, werden de mensen plotseling kalm en zochten ordelijk, zonder veel geraas, de plaatsen waar zij gezeten hadden. Josiah klom weer op het toneel, tikte en sprak: Dames en heren, het was een idee niet van mij, maar van mijn broer Jeremiah Jay, om u allen de heerlijkste illusies van uw kinderjaren terug te geven, zij het ook alleen maar op deze heuglijke dag. Hij heeft altijd veel van zulke dingen gehouden, daarom denkt hij dat het ook anderen pleizier zal doen. Hij verzoekt mij u uitdrukkelijk te waarschuwen dat gij alles wat zich aan uw oog zal voordoen, niet voor een schouwspel moet houden, maar voor de echte werkelijkheid. De muziek zal u in de stemming brengen.

Het licht in de zaal werd getemperd. Ik liep snel achter het toneel om mij te vergewissen of zij er allen waren. Ja, daar stonden zij in een dichte groep, de heerlijke wezens die mijn kinderdromen bevolkten, zelfs nog een paar andere, die ik niet kende, groteske gestalten.

Een zacht trippelend deuntje begon in het orkest. Daar kwam die goede brave moeder aangewiegeld, met aan een koord haar lieve gans. Zij stond aan de voorste rij en sprak met die stem die ik mij nog herinnerde: Zo, zo, jongens en meisjes, zijn jullie daar weer? Wel, dat is prettig. Nu zal ik jullie weer eens allerlei dingen vertellen, dat heb je nog nooit gehoord. Hé daar, kleintje, kom eens voor den dag met je broertjes. Hoe heet je ook weer? Klein Duimpje? En daar hebben we mijnheer de reus ook met zijn grote mes. Maar niemand hoeft bang te zijn, neen, neen. Duimpje, ga jij maar bij die jongen daar, op zijn knie. Bewaar me, daar heb je net Riket met de kuif, en wat een grote neus. Maar knap is hij, al heeft hij wat van zijn knapheid aan de prinses gegeven, ze is toch niet zo slim als hij. Hei, de markies van Carabas met de markiezin en de kat, wat glimmen je laarzen mooi, laat de veren op je hoed maar eens zien aan dat dikkertje op de voorste rij. Hier komt Assepoester in het satijn, met de prins en de

[p. 96]

lelijke zusters en dat boze wijf. Kom maar, lieverdjes, lopen jullie maar rond tussen dat kinderspul. Hoe maakt u het, mijnheer Blauwbaard, sakkerloot, wat is die baard gegroeid. Zijn dat je vrouwen, die mooie dames, en is dat zuster Anna? Kijk, kijk, onze Schone Slaapster, goed uitgerust, kind? En wat zijn dat allemaal voor vreemde snuiters? een hele bende.

Een grijze heer kwam vlug van achter in de zaal, met blinkende ogen. Prikkebeen! riep hij, zijn stem klonk luid en fris, en hij bleef staren met een lach van zaligheid.

Ja, zei Moeder de Gans, Prikkie, ga jij met je zus naar die jongen en geef hem een hand. En jij, schrokkige Gijs, zie je dat meisje daar met die paarse blouse, die zo zit te kauwen? Je hebt haar zeker wat te vertellen, maar in het oor, anders zou het arme ding zich maar schamen. Bewaar me, wat zijn er een hoop vanavond. Hoe maakt u het, Ali Baba? en u, Sindbad, alles wel thuis? En warempel, Piet de Smeerpoets. Nu, ik zie er eentje die zijn nagels ook wel eens knippen mocht, geen zindelijk ventje. En Robinson en Vrijdag en oom Tom, echte buitenlanders. Ach, ik keek al naar je uit, Roodkapje, mijn lieve kind, heeft je grootmoeder nog zulke grote oren, zo'n grote mond? Jij, wolf, dat kereltje daar, dat zit te knikkebollen, geef hem maar eens een ferme lik. Word toch wakker, het is zonde om hier te slapen.

Moeder de Gans stampte met haar stok. Ik zag hele rijen heren die zaten te knikken en te dutten, dames knabbelden en kauwden of babbelden en breiden. Anderen krabden zich of gaapten, de meesten zaten scheef en suften. Alleen die grijze heer met de zalige glimlach, die nog met Prikkebeen stond te praten, scheen te leven in de fantasie van lang voorheen.

Mijn broer oordeelde weer hard. Paarlen voor de zwijnen, zei hij. Stuur de stumperds maar naar bed. Een mars, kapelmeester!

Ik had het goed bedoeld, dat begrijpt men. Maar ik gaf toe, dat de viering het mooist geweest was voor mijzelf. Ik zal iets anders ten beste geven bij een volgende gelegenheid, want een ieder moet toch wat hebben als hij jarig is.