Verzameld werk. Deel 6

[p. 528]

De onhandige dienstbode

Mijnheer en mevrouw waren zachtmoedige mensen, allebei, voorkomend en behulpzaam niet alleen met elkaar, ook met hun kennissen, met de winkeliers, met allen die zij tegenkwamen. Niemand hoorde hen ooit een hard woord zeggen, zag hen ongeduldig of onverdraagzaam, ofschoon zij evenals anderen weleens tegenspoed en onaangename bejegening ondervonden. Wie maar een uurtje met hen zat te praten voelde dat in hun huis de onenigheid niet kon bestaan.

Tien jaren al hadden zij tevergeefs op een kind gehoopt toen op een regenachtige avond mijnheer iets later dan gewoonlijk van kantoor kwam en een kind meebracht. Mevrouw, die hem in de gang tegemoetkwam, lachte er dadelijk tegen en streek het over de wang, een meisje van een jaar of veertien, bleekjes, nogal klein en tenger. Zij nam haar mee en gaf haar droge kousen en pantoffels.

Het was zo gegaan. Mijnheer had een dubbeltje willen sparen, daar kon men een ander een pleizier mee doen, en was ondanks de regen te voet naar huis gekeerd. De buitenstraten waren eenzamer dan anders, er hing met de vroege schemer ook iets melancholieks in de lucht. Door het plantsoen komend zag hij dat kind op een bank, nat en huilend. Wat scheelt eraan? vroeg hij. De stumperd kreeg nog veel meer tranen, maar eindelijk vertelde zij dat haar moeder, die de kost verdiend had als schoonmaakster, die morgen begraven was, zodat zij nu naar het weeshuis moest en omdat zij daar zo bang voor was, was zij uit huis gelopen. Wel, zei mevrouw, wij moeten wat doen voor een arm kind. Laten wij haar houden, ik zal er een nette dienstbode van maken. Gij jij eens vragen of het mag. Mijnheer vond het dadelijk goed, hij riep het kind uit de keuken, vroeg hoe zij heette en of zij blijven wilde. Ja, mijnheer, zeide zij beleefd, Ida Bly heet ik en ik blijf hier graag, ik zal erg mijn best doen. Mijnheer en mevrouw lachten allebei omdat zij zo'n aardig stemmetje had, net een vogel.

Daatje kreeg een heldere japon, een schortje en een tulen

[p. 529]

mutsje. Van de eerste dag deed zij haar best, altijd met een vrolijk gezicht, zindelijk en bevallig, en men hoorde haar zingen van de morgen tot de avond, soms zachtjes en soms zo luid dat het door het hele huis te horen was.

De keukenmeid liet haar de tafel dekken voor het ontbijt. Toen mevrouw binnenkwam om te zien of alles was zoals het behoorde, verwonderde zij zich. Het ene bord lag op een hoek, het ander in het midden van de tafel, het botervlootje op de rand, vorken en messen verspreid. Daatje was bezig de koffiepot, die scheef op het komfoor stond, recht te zetten. Wat doe je, kind? vroeg mevrouw. Ach, antwoordde zij, die nare dingen willen niet op hun plaats staan, kijk maar, die koffiepot wiebelt of zakt voorover, wat ik ook doe. Mevrouw zette de pot recht en vroeg of dat zo moeilijk was. Daatje moest het zelf nog eens doen, maar haar wilde de koffiepot niet gehoorzamen. Ziet u wel, zeide zij, zo gaat het altijd, de dingen willen nooit zoals ik wil, daarom ben ik overal als loopmeisje weggestuurd. 't Is naar genoeg. Zij begon te neuriën en zette de borden op hun plaats, maar dat lukte ook niet dadelijk. Mevrouw hielp haar, omdat zij immers nog leren moest.

Juist toen mijnheer binnenkwam, de handen wrijvend, gaf Daatje een gilletje en liet zijn mooie porseleinen koffiekop vallen. Zij begon te lachen van de schrik, zij zeide: Zo gaat het nu altijd met me, het lijkt wel of ik elke dag iets breken moet. Mijnheer zeide dat het niet erg was, glimlachte en luisterde terwijl zij zingend de kamer uitging.

Hoor je wel? zeide hij tegen zijn vrouw, wat een mooie stem onze Daatje heeft? Het gaat je recht naar het hart. Menigeen aan de zangvereniging mag haar benijden. Ja, antwoordde mevrouw, en het is een goed, gewillig kind, laat ze maar zingen zoveel ze wil.

De meeste mensen vinden het aardig hun dienstmeisje te horen zingen, al zijn het ook gewone, bekende liedjes, maar zij stellen er toch de voorwaarde bij dat het niet de hele dag gedaan wordt en niet in de huiskamer, vooral niet als er visite is. Voor mijnheer en mevrouw echter was het of met de zang van Daatje de vrolijkheid in huis was gekomen en zij schepten er zo veel behagen in, dat zij dikwijls zachtjes meeneurieden. Ook de keukenmeid, die het laatste jaar humeurig was geworden, zong nu met haar diepe stem. Wanneer mijnheer van kantoor kwam

[p. 530]

hoorde hij wel eens in verschillende kamers hetzelfde lied, van zijn vrouw, van Daatje en van de keukenmeid.

Die zang vergoedde veel, want voor een echte dienstbode was Daatje niet zeer geschikt. Zij was zo onhandig, dat zij na enige tijd al het porselein, al het glas- en aardewerk gebroken had, hoewel zij steeds uiterst voorzichtig was. Ook scheurde zij veel linnengoed en zij klopte zo degelijk, dat de tapijtjes er stuk van gingen. Als zij de kachel aanmaakte wilde de schoorsteen niet trekken en als zij de waterkraan dichtdeed ging het ding vanzelf weer open. Als zij een boodschap moest doen verloor zij dikwijls het geld, of liet zij de eieren vallen, en het was nooit haar schuld. Mijnheer en mevrouw waren zo veel van haar gaan houden, dat zij niet eens acht sloegen op zulke kleinigheden.

Want behalve haar zang, had zij nog iets anders dat haar beminnelijk maakte. Zoals een hondje kon zij horen wanneer mijnheer thuiskwam. Dan wachtte zij al in de vestibuul, begroette hem vrolijk, deed hem hoed en jas af en vroeg hoe het gegaan was op kantoor. Zij volgde hem naar de kamer, bracht zijn pantoffels en sigaren en vroeg wat hij nog meer verlangde. Jegens mevrouw was zij even voorkomend. Wanneer mevrouw bij het verstellen merkte, dat zij de schaar boven had gelaten, was het of die meid haar gedachten geraden had, want ziedaar, de deur ging open en Daatje kwam met de schaar. Dan schikte zij het kussen recht aan haar stoel, vroeg of het beter ging met de hoofdpijn en zeide, dat zij dat werk wel doen zou.

Het beste bewijs van haar aanhankelijkheid gaf Daatje toen zij twintig jaar was. Lachend vertelde zij dat de knecht van de bakker met haar verkeren wilde, maar zij had gevraagd of hij niet wijs was, of hij dacht dat zij meneer en mevrouw ooit verlaten kon. Dat was onmogelijk, zij zou zich niet eens de deur uit laten jagen.

Zie je wel, zei mijnheer, dat we het getroffen hebben met dat kind? Waar vind je tegenwoordig de trouw en de genegenheid? Voor mijn part mag Daatje alles breken.

Dat deed zij ook. De keukenmeid, die altijd gromde, kon het op den duur niet uithouden met niets dan gebroken of gedeukte pannen en potten, zij zei de dienst op. Mevrouw weifelde of zij een andere zou nemen, want het ging niet goed op kantoor. Toen vroeg Daatje of zij mocht koken, het was gemakkelijk en zij leerde het wel gauw. Het eten, dat zij opdiende, was hetzij on-

[p. 531]

gaar hetzij aangebrand, zij zei het dadelijk en het kwam, dacht zij, omdat het vuur nu eens te hard brandde, dan weer te zacht. En als het al te zout was, kwam het omdat het zoutvat uit haar hand was geglipt. Dan lachte zij en zong, mijnheer en mevrouw aten en zeiden: Zeker, je moet de fouten met de deugden nemen. Daatje is altijd vrolijk en zo goed van hart, laten we daarmee tevreden zijn.

En Daatje gaf, toen zij over de dertig was, nog duidelijker blijk van haar aanhankelijkheid. Mijnheer zuchtte veel en mevrouw vertelde haar in vertrouwen dat het heel slecht ging op kantoor. Daatje was zo ontdaan, dat zij de hele morgen niet zong. Toen zeide zij dat zij geen koffie, geen melk en geen suiker meer kon verdragen en mevrouw moest eens opletten dat zij voortaan niets meer brak, dat het eten nooit meer aanbrandde. Hoe zij het aanlegde begreep mevrouw niet, noch hoeveel inspanning het Daatje kostte een volmaakte keukenmeid te worden. Geen kopje brak meer, geen brandende kolen vielen uit de kachel. Zij werd zo bekwaam, dat zij in iedere hand zes glazen opnam, dat zij een bord als een discus kon werpen, zodat het juist op zijn plaats terechtkwam. Het lijkt wel of Daatje goochelen heeft geleerd, zei mijnheer, dat is verwonderlijk voor iemand die om zo te zeggen geen vingers had en er nu tien aan elke hand heeft. Ja, verwonderlijk was het en alleen wie zelf onhandig is kan beseffen hoe moeilijk het is de onhandigheid te overwinnen en een spijker op de kop te slaan, niet ernaast. Daatje werd mager van de inspanning die het haar kostte, hoewel mevrouw dacht, dat het kwam omdat zij veel te weinig at.

Mevrouw moest zuinig zijn, dus trof het goed toen Daatje ontdekte dat de groenteboer goedkoper was geworden, ook de andere levensmiddelen kostten minder. Enige jaren ging dat zo voort. Daar mevrouw sukkelend was geworden, liet zij de hele huishouding aan haar dienstbode over, zodat zij niet kon weten hoe Daatje haar bedroog en van haar loon bijpaste in de uitgaven. In die tijd kreeg Daatjes stem een volle klank, het was een lust haar door het huis te horen galmen, al waren het maar bekende liedjes.

Vooral toen mevrouw bedlegerig werd deed dat zingen haar goed om de lange dagen door te komen. Zij merkte op hoe zacht Daatjes handen waren wanneer zij haar hielp. Kind, zeide zij, je had verpleegster moeten worden. En toen mevrouw voel-

[p. 532]

de dat haar einde naderde, zeide zij tegen haar man: Hoor dat kwinkeleren van onze Daatje, het is jammer dat ik niet langer leven kan. Dat waren haar laatste woorden.

Niet lang daarna besloot mijnheer heel klein te gaan wonen, waar hij geen dienstbode nodig had, maar Daatje vroeg wat hij van haar dacht, of zij hem ooit verlaten zou. Een andere dienstbode zou hem niet begrijpen en dat hij het zonder dienstbode moest doen zou mevrouw verschrikkelijk gevonden hebben. Ook vroeg zij of hij haar loon bewaren wilde tot later tijd.

Toen zij verhuisden naar een kleine woning, in een buurt zoals die waar Daatje was geboren, was mijnheer al meer dan zeventig. En binnenkort ging hij ook naar een ander kantoor, niet als patroon, maar als bediende. Hij maakte zich dikwijls bezorgd dat hij Daatje haar achterstallige loon nooit zou kunnen uitkeren, maar als hij erover sprak zeide zij dat het maar goed was, want mijnheer moest bedenken hoeveel zij vroeger bij hem gebroken had. En zij zong in de keuken zo mooi, dat hij de zorg vergat en zich afvroeg of hij zijn plicht wel aan haar gedaan had. In plaats van haar zelfzuchtig voor dienstbode te houden, had hij haar zangles moeten laten geven, dan hadden ook anderen van haar zang kunnen genieten.

Op een dag moest mijnheer thuisblijven omdat hij te oud was voor kantoor. Het werd schemerig in zijn hoofd, hij zat stil en keek naar buiten. Soms merkte hij dat hij Daatje niet hoorde zingen, soms vond hij het vreemd dat zij niet thuis was. Dat zij iedere dag uitging om voor de kost te werken, heeft hij nooit geweten. Hij luisterde nu alleen naar de stem van Daatje, die was altijd even mooi.