Verzameld werk. Deel 6

[p. 513]

De Gaberlunzie

Men herinnert zich het geval van Klingsor. Deze vorst, die een geduchte held was geweest werd onverwachts door de vrees voor de ouderdom bekropen, de tijd wanneer hij geen ontzag meer zou inboezemen en geen vrouw hem eer en liefde zou betonen. Om zich daarvoor te vrijwaren verbond hij zich met een tovenaar, die hem een duivelse macht verleende. Hij riep het prachtig kasteel Chastelmerveil uit de grond, hij trok door vele landen waar hij de schoonste vrouwen koos en medenam. Toen hij er vierhonderd verzameld had in het kasteel, riep hij geesten op om hen te dienen en te bewaken. Zij verouderden niet, zij verloren niets van hun schoonheid, zij leefden in overvloed van gewaden en kleinodiën, en niettemin treurden zij, gevangenen, zonder hoop op verlossing. Het gebeurde wel dat een ridder, die aan kwam gereden, hen voor de vensters ziende binnendrong om hen te bevrijden, maar dan zaten zij een nacht lang in angsten dicht bijeen en hoorden onbeschrijfelijk geraas, geluiden uit de hel, en in de morgen vonden zij die moedige man verslagen op de vloer. Gelukkig zond ten langen leste het lot, vertederd door zo veel zuchten, de redder. Dat was de held Gawan, verkoren om met Parsifal de graal te zoeken, een man echter die zijn taak altijd vergat wanneer de schoonheid van de vrouwen hem verlokte. Hij overwon de helse geesten, maar toen die bevrijden zich aanboden tot zijn dienaressen, antwoordde hij dat hij zich aan de verschrikkingen van zulk een strijd geen tweede keer zou wagen en edelmoedig liet hij hen allen terugkeren in de wereld. Wat er van die vierhonderd schepsels geworden is wordt niet vermeld.

Een dergelijk geval nu heeft zich voorgedaan nog pas in het midden van de vorige eeuw. Indien het, zoals behoorde, tot in de kleinste bijzonderheden werd medegedeeld zou men zien welke merkwaardige karakters beide helden ervan waren, de een niet minder dan de ander. De geschiedenis kent vele vrouwenverdrukkers en vele Perseusen, maar van zulke zonderlingen als de Gaberlunzie, gelijk hij werd genoemd, en de brave

[p. 514]

Daraan heeft men zelden gehoord. Grotere tegenstellingen dan van die twee kan men nauwelijks bedenken en slechts één neiging hadden zij gemeen, hoewel bij de een de drijfkracht van Amor kwam, bij de ander van de Charitas.

De verlokker werd beschreven als een haveloze, een deugniet zonder woning of beroep, die door de landen zwierf, zich met niemand inliet behalve wanneer hij met zijn grote lach om brood vroeg, en altijd zong. De magnetische kracht waarmede hij begaafd was moet buitengewoon geweest zijn want de ergste afkeer die hij verwekken kon was vrees, bij niemand haat. Wel was er bijna geen man die niet met nijd aan hem dacht, die niet de vuisten balde wanneer zijn naam genoemd werd en zich niet voornam hem duchtig af te ranselen indien hij hem ooit ontmoette, die hem niet verwenste en vervloekte nadat de Gaberlunzie verschenen en weer verdwenen was, maar ondanks alles zou niemand ontkennen dat hij toch een aardige kwant was op wie men niet kwaad kon blijven. Onder de vrouwen was de stemming jegens hem verdeeld. De moeders en de bedaagde weduwen vreesden en lasterden hem, de aankomende jeugd beefde voor hem als voor een ontzagwekkend wonder en de nazomerse zag in gepeinzen naar hem uit.

Gewoonlijk kwam hij in de tijd dat de bladeren ontluiken, gewoonlijk ook, zoals met een weersverschijnsel, had men in een hele streek een voorgevoel dat hij in aantocht was, sommigen werden onrustig, klaagden over een onnoemelijke beklemming en zeiden: Je zal zien, hij komt weer, aan wie is het nu de beurt? Alle vrouwen in het dorp hadden ernstige gezichten, de oudere keken sloten en grendels na, de jongere verzorgden muts en strik. De mannen bromden, onachtzaam met hun werk, want niemand wist wie er ditmaal beminde of dochter zou verliezen. En weldra hoorde men dat hij hier of ginder was gezien, die onbekende, een soort gaberlunzie-man, men vertelde al van andere dorpen waar de mooiste meisjes verdwenen waren. De moeders hielden hun dochters thuis, de deur op de grendel, het venster toe. De mannen keerden ieder uur van het veld, met knuppels, met bijlen, en tuurden argwanend rond.

En altijd kwam hij onverwacht al was men nog zo op zijn hoede. Altijd stonden de mannen verbaasd wanneer zij hem plotseling ontwaarden, anders van voorkomen dan zij zich herinnerden, een vriendelijk oprecht gelaat met een brede lach

[p. 515]

en onschuldige ogen, een gestalte zo groot en fors dat een ieder zich wel bedenken zou voor hij de knuppel ophief. Zij deden niets, zij keken slechts naar hem en zeiden onder elkaar dat de arme zwerver toch te beklagen was, ja, een enkele gaf hem zelfs een duit. Maar bij de vrouwen wanneer hij ergens aanklopte, lachte, de hand uitstrekte en zong, ontmoette hij minder welwillendheid op het gezicht. Met fronsen, met verachtende lippen stonden zij voor hem en de woorden die zij zeiden klonken hard. Toch werden ook zij meewarig, zij haalden brood, met kaas en melk. Het was verwonderlijk zo helder zijn ogen blonken wanneer hij verder ging. En zodra zijn zang begon te klinken verschenen er aan alle deuren vrouwen die hem nakeken. Alleen de hemel weet hoe dat stemgeluid aan de harten trok, hoe het verstand te kampen had om de voeten in bedwang te houden; alleen de hemel weet wat er geleden werd door de jongedochters die opgesloten zaten en die lokzang hoorden. Wie zal zeggen wat het is dat de ziel bevangen kan met pijn en zaligheid? Er zijn wel honderd namen voor en niemand weet er het rechte van.

Wanneer dan de Gaberlunzie aan de weg verdwenen was en er geen geluid meer werd gehoord, keerden de vrouwen binnen, zuchtend en benieuwd welke schade er nu weer aangericht was. In alle huizen vonden zij de dochters bleek en nat van tranen en altijd ontdekte men ergens een open venster waar duidelijk een meisje was weggevlogen. En zuchten, bidden, dat was het enige wat men doen kon, want de ervaring had al geleerd dat wie met Gaberlunzie meeging nooit teruggevonden werd.

De vraag bleef alleen wat hij met zo veel vrouwen deed, en, indien hij hun het leven liet, waar hij ze gevangen hield. Daarover werd veel gegist en veel geruchten vernam men ook. Hoog in het woeste bergland, heette het, lagen geraamten, of wel aan een verre oever tussen rotsen waarden de schimmen van de ontvoerden daar verdronken. Er werd ook verteld van een land met een zonderlinge naam, daar was een zwart woud waar een tovenaar woonde en in het midden stond een burcht met vrouwen voor ieder venster tot aan het dak toe, zonder geluid, starend met de hand aan het hoofd.

Het was maar geloof van landvolk, maar ook in de stad kon men er ieder jaar in de hondsdagen van lezen in de krant. Zo kwam het dat Daraan, de apotheker aan de Grote Markt, ervan hoorde en, in tegenstelling met de cynische stedelingen, meende

[p. 516]

dat het bericht een kern van waarheid kon bevatten. In die dagen was een apotheker meestal een deftige geleerde die volgens de ouderwetse begrippen zijn vak verstond en tot deze soort behoorde Daraan. Zette men hem bij wijze van spreken in de wildernis, hij zou met de eenvoudigste middelen een artsenij bereiden. Bovendien was zijn menslievendheid alom bekend. Toen hij nu, een liefhebber van wandelen zijnde, zich in de zomertijd in een bosrijke streek van het oosten des lands bevond, herinnerde hij zich de opzienbarende berichten omtrent de verdwijning van vrouwen, die hij jaar na jaar met belangstelling had gelezen. Hij begreep dat er over een woud als dit, waarin hij zich ondanks de waarschuwing van een landman met reiszak en wandelstok had begeven, fabelachtige geruchten konden ontstaan. Men moest wel zelfvertrouwen bezitten om hier de ganse dag te wandelen en op het mos de nacht door te brengen zonder enig gezelschap, want een plaats zo verlaten als deze had hij nog nooit gezien. Geen hert, geen egel, geen specht, geen koekoek, geen kevertje en geen mier, geen enkel beest kon hij ontwaren. Alleen de bomen en de lage planten tierden er in ongerepte weligheid en daaraan had hij genoeg te zien want ieder kruid hem in gedroogde staat bekend vond hij hier in blad en bloem. Hij merkte niet eens hoe stil het was, zo druk had hij in zichzelf te praten met de planten. En hij vond een plant die hij bij nauwkeurig onderzoek hield voor dezelfde waarvan hij in een zeer oud boek de bijzondere eigenschappen had gelezen. Zo verheugd was hij hierover dat hij twee zwarte ogen niet opmerkte die hem door het loof bespiedden. Zorgvuldig plukte hij bladeren en knoppen, borg die in zijn tas en wandelde verder.

En plotseling stond hij voor een lichte opening, voor een breed wit huis met talloze venstertjes, elk gevuld met vrouwenhoofden, met ogen op hem gericht. En zonder dat hij het had zien naderen bemerkte hij naast zich een klein donker wezen, want een man kon hij het gedrochtje niet noemen. Dat sprak hem aan, bij zijn naam nog wel, zeggend dat hij rijk loon kon winnen indien hij de heer van dat huis van een kwaal genas, erbij voegend dat hij met geen enkele andere bewoner een woord mocht spreken, of het was met hem gedaan. Daarop gaf hij kort en waardig ten antwoord dat hij voor hulp geen loon nam. Een deur ging knersend open, Daraan trad binnen en werd in een zaal gevoerd waar de Gaberlunzie lag. Toen hij hem ondervraagd had bleek dat de man

[p. 517]

leed aan de kwaal waartegen geen beter middel was dan het pas gevonden kruid en op staande voet bereidde hij daarmee de artsenij, diende het poeder toe en zie, de Gaberlunzie stond op van het bed, luid lachend.

En hij sprak de apotheker toe met deze woorden: Mijnheer, gij zijt niet de eerste die mijn huis nadert, maar de eerste die binnen durft te komen. Velen, die al die vrouwenhoofden voor de vensters zagen zijn weggelopen zo hard zij konden, ik denk uit vrees voor mij. Daar was geen reden voor want ik ben als een lam zo zacht, ik heb niemand ooit kwaad gedaan. Het is nu eenmaal mijn onbegrijpelijk lot dat meisjes, waar ik kom of ga, mij volgen als ik zing. En wat moest ik met ze doen? Ik kon ze toch niet zonder dak of voedsel laten? Maar ik verzeker u dat het mij moeiten heeft gekost, een huis nooit groot genoeg en al het nodige voor onderhoud. Dat heeft mij ziek gemaakt. Nu ben ik genezen van de kwaal, maar wees zo goed en neem ook de oorzaak weg.

Dat wilde Daraan wel doen, hoewel hij besefte dat hij van zulk een taak niet te licht mocht denken. Hoe zwaar die was stelle men zich voor. Te voet, want een spoorweg ging daar in die tijd nog niet en postkoetsen waren er niet genoeg te krijgen, trok hij aan het hoofd van vierhonderd jonge meisjes door dat stille woud, langs velden en over rivieren, als een vader voor hen zorgend, al zijn geld bestedend voor hun onderhoud, en met die ordelijke, lustig zingende stoet keerde hij op een morgen op de Grote Markt terug zonder dat er een was zoek geraakt. Hij zorgde voor onderdak bij de ingezetenen, hij gunde zich geen rust en, al heeft het lang geduurd, hij bracht al die meisjes weer veilig in hun dorpen.