Verzameld werk. Deel 6

[p. 508]

De ondeugende jongens

Een eeuw is welbeschouwd slechts een kort verloop van tijd, maar men verbaast zich soms hoeveel erin verandert. Dat ondervond de eerwaarde Dignus, die leefde in de dagen toen het een ideaal was zo lang mogelijk op de wereld te zijnen toen de wetenschap ook voornamelijk diende om dit ideaal te verwezenlijken. Men was er al in geslaagd de duur des mensen tot twee eeuwen uit te strekken, hetgeen wel nog niet veel was vergeleken bij de leeftijd die volgende geslachten konden bereiken, maar voor menigeen toch reeds lang genoeg om te twijfelen of een zeer lang leven inderdaad begeerlijk was. De voorstanders van een uitgedijd leven erkenden dat er wegens de lengte talrijker onaangenaamheden konden voorkomen, maar hielden vol dat het ook meer kans bood op genot. De tegenstanders beweerden dat de hoedanigheid meer waarde had dan de hoeveelheid en dat een gelukkig leven in zekere mate afhankelijk was van hetgeen de mensen er zelf van maakten.

Aangezien Dignus zich in zijn jeugd reeds voornam veel te werken ten bate van de mensheid, behoorde hij tot degenen die een lang leven wenselijk achtten. Bij de aanvang van zijn loopbaan stelde hij een programma op van de werkzaamheden welke hij verrichten wilde ter ontwikkeling zijner tijdgenoten, waarvan het hoogste doel was de bevordering van hun deugden. Dit schijnt thans kinderachtig maar men vergete niet dat Dignus behoorde tot het geslacht voor hetwelk het begrip Beschaving nog eenvoudig uitgedrukt kon worden door het enkel woord: Fatsoen. Zij waren simpele mensen. Indien men Dignus echter beschouwt als een kind van zijn tijd zal men toegeven dat hij zijn taak ernstig opvatte.

Met de kardinale deugden was hij geboren en bovendien legde hij zich reeds als jongeling toe op de oefening in zes andere welke hij zorgvuldig had gekozen: eerlijkheid, menslievendheid, trouw, kuisheid, bescheidenheid, naarstigheid. Toen hij zich deze, omtrent dertig jaar oud, reeds diermate had eigen gemaakt dat hij een voorbeeld werd genoemd, verenigde hij

[p. 509]

zich met een vrouw die zijn gelijke was, ja meer, omdat zij nog enkele deugden bezat die de vrouw bijzonder sierden. Waarom het geluk van dit huwelijk, een heldere zomerdag van begin tot einde, niet langer duren mocht is een van de raadselen waarvan geen mens ooit de oplossing vinden zal. Zij stierf, maar zij liet hem zes zonen van wie hij kon verwachten dat zij erin zou nabestaan.

Het behoeft niet gezegd te worden dat hij ze opvoedde volgens zijn beginselen om er beschaafde mensen van te maken. De jongens groeiden op in gunstiger omstandigheden dan vele anderen want zij hadden hun vader, die hen beminde en natuurlijk ook zeer welwillend was, de ganse dag, de jaren lang tot voorbeeld van al hetgeen een beschaafd mens behoorde te zijn volgens de opvatting van die tijd. Toen zij tussen twintig en dertig jaar waren, genoten zij dan ook de faam de fatsoenlijkste mannen van het land te zijn, verstandig en rechtvaardig, eerlijk en betrouwbaar, hulpvaardig en bescheiden, en gestadig in het werk.

Hoe kwam het nu dat van lieverlede, zo langzaam en zo heimelijk dat Dignus er eerst veel later iets van begon te bespeuren, hun gedrag en ook hun aard veranderden? Het is gemakkelijk of wel moeilijk de reden van iets te vinden, maar gewoonlijk zal geen enkele reden iedereen voldoende schijnen. Toen Dignus in zijn hoge ouderdom erover nadacht schreef hijzelf het toe aan hun nalatigheid in het houden van de beginselen en wat de reden daarvan was begreep hij niet.

Natuurlijk kon men de reden zoeken in de wederzijdse werking van omstandigheden en individu, hoewel men ook hier voor een gesloten deur kwam, voor een ander raadsel tot dusver onopgelost.

Niet alleen Dignus, ook vele andere vaders hadden hun zoons grootgebracht in de eerbied voor het Fatsoen, het land was vol van mensen die terdege geleerd hadden wat dit betekende. Maar allengs en ongemerkt verbleekte de luister van dit ideaal zonder dat iemand zich daarover verontrustte of er zelfs acht op sloeg. Erger nog, er kwam een tijd dat het ideaal der vorige geslachten bespot werd en veracht en het woord Fatsoen een kwade betekenis kreeg. De nieuwe geslachten, het jonge zowel als dat van de gerijpte leeftijd, hechtten andere waarden aan hun bevrediging, richtten hun gedrag naar andere begeerten, die weliswaar bij de

[p. 510]

vorige niet onbekend waren geweest, maar zoveel mogelijk onderdrukt werden omdat men ze toen onfatsoenlijk achtte, en streefden naar andere zaken, waarvan genot en verzadiging, achter zekere leuzen vermomd, de voornaamste waren. Weder een nieuw geslacht ging verder en noemde zijn idealen bij de ware namen. Ook deze idealen waren in de geschiedenis bekend, hoewel men er ver bij de voorouders naar moest zoeken.

Toen zijn zoons tussen zestig en zeventig jaar waren vernam Dignus, die nog altijd werkte, van hun gedrag. Hun goede namen hadden zij afgelegd, zij noemden zich met de zinloze bijnamen hun door hun gelijken gegeven, Queppel, Obee, Geg, Rumkink, Knip en nog een. Zij verrichtten geen werk meer, tenminste geen eerzaam werk. Alle zes hadden zij, volgens de nieuwe idealen van macht en bezit, zich een land toegeëigend, zes landen eertijds de schoonste en welvarendste van de wereld. Heel het leven der bewoners, weleer brave, nijvere mensen, hadden zij veranderd naar hun idealen, zodat hier de diefstal werd geëerd, ginds de ontucht, hier de dronkenschap, ginds alle denkbare zedeloosheid. En om de betrekking met het verleden volkomen te breken hadden zij ook de namen van die landen veranderd, waarbij zij zich niet geschaamd hadden omdat, naar het heette, in zulke namen geen kwaad meer stak.

Het land waar Queppel over heerste, Ladronië, was misschien het machtigste, er werd in elk geval het meest van gesproken. Hier deed zich de zonderlinge toestand voor dat alle bezittingen van hand tot hand gingen tegen de wil der bezitters en dikwijls ongemerkt. Daar er geen vreemdelingen kwamen brachten zij alleen zichzelf schade toe, die zij op gelijke wijze herstelden.

De toestanden in het land Assassinië waren onbegrijpelijk. Niemand zou verwacht hebben dat Obee, die daar heerste, een zwaarlijvige man, zijn enige lust zou vinden in het pijnigen en moorden van zijn onderdanen, bovendien deze lust bij hen aankweekte.

De derde zoon, Geg, had al het schuim van dit werelddeel verzameld en daarmede het rijk Krapulië gesticht. Hier uitte de ontaarding zich in een beklagenswaardige maskerade onder de leuze van levensvreugde.

Diezelfde leuze werd gehuldigd in het land Bruttagne onder Rumkink. Men sprak hier van een herleving van Bacchus, die de hoogste godheid heette en geëerd werd met brandewijn.

[p. 511]

Ondanks hun drankzucht waren de Bruttagners, zegt men, de minst ontaarden.

De vijfde zoon, de zich noemende Knip, was een walgelijk creatuur geworden. Van zijn land Lubricagne is het beter te zwijgen.

De zesde,wiens naam of bijnaam men niet meer weet, heerste over een zeker Gangsterrijk. Ook hiervan wordt gezwegen.

Toen nu de eerwaarde Dignus, meer dan honderd jaren oud, deze berichten over zijn zoons vernam, overviel hem eerst de smart, daarna de toorn. Nadat ook deze gedaan was, peinsde hij over de oorzaken en over de redding der verdwaalden. Ik heb misschien te veel van ze gevergd, dacht hij in zijn goedhartigheid, wat mij in mijn jeugd gemakkelijk viel omdat ik goed geleerd had, bleek voor hen te moeilijk. Ik moet ze berispen, zeker, maar ik zal ze opnieuw leren wat de goede beginselen zijn. Slecht kunnen de jongens niet zijn, want zij hadden een goede moeder. Het is niets dan ondeugendheid.

Voor Dignus waren, zoals voor vele vaders, de zoons nog de jongens van zijn herinnering. De zoons intussen waren zelf reeds grijsaards, niet fors gelijk Dignus, maar verzwakt in hoofd, romp en ledematen.

Zo sterk was nog het ontzag, dat hij hun in hun kinderjaren had ingeprent, dat zij gehoorzaamden toen hij hen ontbood, behalve de zesde van Gangsterrijk, die wegbleef maar zijn knecht zond.

De vijf zoons en de Gangsterknecht werden binnengelaten bij Dignus in zijn hoge kamer waar hij voor zijn boeken zat. Het eerst sprak hij de knecht toe: Keer terug naar uw meester en zeg hem hier te komen om zijn straf te ontvangen.

Toen de knecht gegaan was richtte hij zich tot de zoons, die op een rij stonden met gebogen hoofden. Jongens, zeide hij, jullie hebben je ouders teleurgesteld. Het geloof van je ouders, dat zij van hun ouders kregen en dat zij jullie geleerd hebben, dat er maar één weg is voor de waardige mens, die het geweten hem wijst, dat hebben jullie verzaakt. Daar staan jullie met handen te vuil om aan te raken. Wie zal ze wassen als je het zelf niet doet? Ja, verbergen jullie de gezichten maar, de schaamte is een goed begin. Vergeet de slechtheid die jullie verontreinigd heeft en keert terug tot het fatsoen, de goede zede die ieder gewoon mens kent als hij in het hart schouwt.

[p. 512]

Toen keken de zoons elkander aan, schudden de hoofden, glimlachten, mompelden. Vader, zeide de een, u begrijpt ons niet meer. De tijd is veranderd, wij leven in een nieuwe wereld, ruimer, vrolijker dan de oude. Wij hebben hogere idealen. En zij noemden met klinkende namen de leuzen waaronder zij leven wilden en zij deden voor het aangezicht van hun vader dingen die hij niet begreep.

Toen zij heengegaan waren zat Dignus in de smart. Hij peinsde en hij kende de teleurstelling, dat de lange tijd veranderingen had voortgebracht die hem vreemd moesten blijven. Hij was te oud om opnieuw te beginnen met het werk ter bevordering van de deugden.