Verzameld werk. Deel 6

[p. 492]

De minister en de muze

De minister had het buitenkansje tot het bestuur des lands geroepen te worden op dat historisch ogenblik toen men juist alle metalen had afgeschaft, omdat de wijze hoofden, die alom over het lot van de wereld beschikten, tot het inzicht waren gekomen dat het gebruik ervan niet meer verstaan werd. Die goede oude tijd, toen het goud gebruikt werd voor een koningskroon of voor versiersel, het ijzer voor een ploeg of voor een kookpot, ook wel voor een spoorweg, was lang voorbij, waarom zou men deze dingen dan nog op de wereld dulden? Al wat metaal genoemd kon worden had men weggedaan, behalve de kleinigheden die zich nog in museums bevonden. Jammer was het wel, want de metalen hadden aan het misbruik niet de minste schuld en als men ze goed beschouwde had iedere soort een zekere bekoring. Onze voorouders beseften dit. De morgenstond en het zwijgen, bij voorbeeld, noemden zij goud; het spreken en de grijze haren zilver; de wil heette van ijzer of van staal te zijn en als iemand zich naar het gerecht had te begeven zeiden zij dat hij met loden schoenen ging, om aan te duiden dat het hem moeilijk viel. Ja, jammer was het wel. Wat zouden wij ervoor geven als wij de metalen terug konden krijgen en ons niet meer hoefden te ergeren aan de prullige stoffen die ons heden ten dage worden voorgeschreven, papier, glas, zijde en nog eens zijde, om van de andere kooksels maar te zwijgen? Maar genoeg geprutteld en ter zake.

Wij waren nog kleine jongens toen onze oudoom, zelf hoogwaardige, ervan vertelde. Op monseigneur ministers schouders rustte dus de taak, nu de metalen waren weggedaan, met andere stoffen het gezag, de orde en de welvaart te dienen. Hij begaf zich naar de vorst die er, in zijn tenue zonder goud, als het ware verjongd uitzag, en hij deelde hem mede hoe hij zich voorstelde het nut van het gemenebest te dienen. Toen hij geëindigd had wachtte hij met eerbiedige glimlach 's konings goedkeuring. De vorst sprak: Mijn beste, wij hebben zowel van de ervaring als van het nut een andere opvatting dan gij. Maar laat ons zien hoe

[p. 493]

gij het klaarspeelt, ga uw gang, mijn beste. Hij zuchtte daarbij, of hij een voorgevoel had dat het niet lukken zou. De minister stelde hem gerust niet de woorden dat men zeker een gouden toekomst tegemoet ging.

En met stalen wilskracht zette hij zich aan het werk. Hij ontbood hoofdambtenaren om met hem te overleggen. Hij ontbood vermaarde geleerden om hun mening te horen. Hij stelde een uitgebreide commissie in om hem terstond de gewenste voorlichting te verschaffen. Men begrijpt dat deze commissie zich degelijk beraden moest en dat zij zich derhalve wel twee etmalen met deze zaak moest bezighouden.

De avond voor zij hem haar verslag zou mededelen begaf de minister zich naar zijn kabinet om daar nog enige minder belangrijke zaken af te doen en enkele stukken eens goed over te lezen, want hij was een man die een afkeer had van oppervlakkigheid. Het was de langste dag van juni, een zeer warme avond en hij aarzelde of hij de lamp zou aansteken daar achter het loof van de tuin de hemel nog een glans had van gesmolten goud. Hij staarde eens naar buiten, hij voelde zich opgewekt, behagelijk de geuren opsnuivend van de bloemen welke de conciërge in de vazen had geschikt en hij floot een deuntje. Ten leste besloot hij het werk aan te vatten en hij deed het licht aan, slechts één lamp echter want hij hield niet van verspilling. Hij ging zitten en las de stukken met aandacht van begin tot einde.

En zo zeer verdiepte zijn geest zich in deze zaken dat hij verbaasd opkeek toen hij de pendule middernacht hoorde slaan. En hij verbaasde zich nog meer, want aan de andere zijde van de tafel, enigszins in de schaduw, zat een persoon. Hij begreep terstond dat het geen dame kon zijn, zelfs geen gewone vrouw, daar hij immers zelf de voordeur had gegrendeld. Zij ried zijn gedachte, zij wees naar het venster en sprak met zilveren stemgeluid: De juninacht, mijn vriend, dan gebeurt er meer dan men verwacht. Wij muzen zoeken dan de sterveling die ons behaagt.

Het mag vreemd schijnen dat een muze behagen schepte in een minister. Hoeveel dichters zijn er die, na wat onenigheid met de muze, uit den treure zitten te wachten of zij terug zal keren, maanden-, jarenlang, zonder de minste argwaan dat zij een ander heeft gekozen. En toch is het waar, de geschiedenis vertelt er voorbeelden van, dat deze wezens ook mensen van andere

[p. 494]

ambacht hun gunsten schenken. En de minister stelde belang in de kunsten.

Gij zijt een geluksvogel, ging zij voort, geboren te worden nu die hatelijke Hephaistos machteloos ligt en Ares met de bedelstok loopt. Het ijzer en het goud bestonden in de schoot der aarde lang voor onze geboorte, maar zij hadden er kunnen blijven rusten, zoals er in Pluto's gewelven nog duizend euvelen schuilen. Geloofd zij het vernuft van de sterveling die deze domme dingen heeft verworpen. De dageraad breekt voor hem aan. Zie, minister, de wereld ligt voor u open en tot de horizon der tijden zal uw naam galmen, held die het mensenhart bevredigde. Ik zal u steunen, mijn vriend, ik zal de eindeloosheden der poëzie voor u opendoen, ik zal u voorgaan, u leiden bij de hand. En de poëzie die gij vinden zult, gij zult ze de mensen geven. Gij zult hun een vader en een broeder zijn, hun lerende in duizend scholen van de muziek, van de zang, van de beelden, van de gedachten hoger dan de zon.

De minister begreep haar niet. Muze, zeide hij, ik ben minister en heb voor de welvaart van vorst en medemens te zorgen. Zeker heb ik erover gedacht op de scholen beter onderricht in de muziek te laten geven, in de letterkunde en zo. Maar er is meer. Er is ook wiskunde, geografie en zo.

Ja, minister, zeide zij, er is meer, veel meer, dat hebt gij goed gezegd. Luister. Gij schenkt de poëzie niet alleen in de scholen aan de kinderen, gij zijt een verheven minister en stort haar uit overal waar mensen wonen. In iedere huiskamer wordt de poëzie verstaan, in iedere winkel, in iedere fabriek zingt men en hoort muziek.

Daar wordt in voorzien, merkte hij op, door onze radio en onze grammofoons.

Er is meer, señor minister, dan uit uw radio en uw grammofoons kan vloeien. Gij schenkt de poëzie zo edelmoedig dat de mens niets verlangt dan poëzie alleen. Nu hij geen ijzer en geen goud meer heeft zal hij om een andere stof vragen om verderfelijk werktuig te maken, maar gij schenkt poëzie en die is hem genoeg.

Maar, muze, mompelde de minister, en wist niet meer te zeggen. En toen hij opkeek was die zitplaats leeg en buiten glansde de zilveren maan door het loof.

Hij mijmerde: Moet ik alle stukken op maat en rijm laten

[p. 495]

opstellen, wat baat zou daarvan komen? Moet ik mijn reden in hexameters voordragen, in jamben, in anapesten, wie zou daarvan gediend zijn? Neen, de muze verstaat de staat niet, noch de behoefte van zijn burgers. Alleen maar poëzie, waar zou het heengaan met economie? Wat zou mijn collega aan marine zeggen als ik hem een sonate voor een torpedo gaf? Wat zou men aan de bank wel mopperen over sonnetten in plaats van munten? En onze papieren standaard dan, wat kwam daarvan wel terecht als wij niets dan gedichten hadden en geen rekenboekjes? Het zou ook onrechtvaardig zijn, want de kunstenaars zouden zich verheffen tot een klasse met voorrechten en de lakens uitdelen, dat ware al te gek.

Hij nam zijn hoed al om naar huis te keren toen hij de muze weer ontwaarde, zittend op dezelfde stoel. Illustrissime, zeide zij klagend, gij die zoveel belangstelt in de kunsten, hebt gij niet geleerd dat een kunstenaar zich minder toeëigent dan een ander? Ik smeek u, doorluchtig man, zoek het geluk bij de poëzie. Hij bedacht het antwoord, maar zij was alweer verdwenen.

De morgen daarna ontving hij in zijn kabinet de commissie en de voorzitter nam plaats op dezelfde stoel waar de muze gezeten had. Hij had geen zilveren stem. Toen de minister vroeg of hij ook van poëzie zou spreken kreeg hij een kleur want hij wist niet wat er bedoeld werd. Hij vermeldde in het kort de inhoud van het rapport en de minister merkte op dat hij in metrum sprak. Dat heeft men zo geleerd, gaf de voorzitter scherp ten antwoord, maar hier, mijnheer, hier, bevindt zich de bevinding van de commissie. En hij las nog eens voor van het papier.

Het was, zoals men zich herinnert, het fataal rapport der vierenveertig, allen geleerden, waarin als enige basis voor de nieuwe maatschappij de nieuwe stoffen werden aanbevolen. Te weten, het cementpapier, of papiercement gelijk het in de aanvang werd geheten, en het berucht vulcaneveaglas. Eenvoudige lieden waren de uitvinders daarvan, die zich ook geen verdienste aanmatigden. Als men maar dacht, zeiden zij, aan botanie, aan zoölogie, aan mineralogie, aan chemie en zo, dan was de rest maar kinderspel. Hun standbeelden zag men lang in iedere stad.

Wat bezielde de minister dat hij de voorzitter, de secretaris, de leden der commissie meer vertrouwen schonk dan de muze? Waren zij zoveel achtenswaardiger? Onverstandig was hij immers niet. Integendeel, hij was verstandig genoeg om te

[p. 496]

voorzien dat er ook van deze stoffen misbruik gemaakt kon worden, althans hij aarzelde en hij vroeg hun mening daaromtrent. Toch moet men aannemen dat hij deze mogelijkheid niet voldoende voorzag. En het was wel een ongelukkige beschikking van het lot dat hij het eerste slachtoffer van het misbruik werd. Maar dat is een andere geschiedenis.

Toen hij die avond in zijn kabinet, om zeker te zijn van zijn zaak, het rapport nog eens degelijk doorlas, hoorde hij achter de bomen in de tuin een klagelijk gezang, door een harp begeleid. Om niet gestoord te worden bij de studie sloot hij het venster. Even herinnerde hij zich de muze en wat zij hem had aanbevolen. Dat was niets dan idealisme, meende hij. Met poëzie loste men de vraagstukken der staatkunde niet op. Poëzie was zo iets als een schone schijn en de maatschappij zou er niet buiten kunnen, ongetwijfeld. Maar de mensen hadden toch boven alles iets reëels, iets stoffelijks nodig, dat kon de kleinste schooljongen begrijpen.

Hij begaf zich toen hij zeker was van zijn zaak naar de koning, wie hij het rapport duidelijk uitlegde. Alles, Sire, zeide hij, wat in het afgesloten tijdperk met metalen werd gedaan, kan men voortaan volgens onze geleerden met deze stoffen doen. De vorst trok de wenkbrauwen op en vroeg ongelovig: Alles? Weet gij dat zeker? Wees gerust, sire, alles. Toen zuchtte de vorst en sprak op weemoedige toon: Ga uw gang, mijn beste, laat ons zien hoe het gaat.

De rest is bekend. Men heeft de tranen, veroorzaakt door de nieuwe stoffen, nu weer vergeten, maar er was een tijd, nog niet zo lang voorbij, dat er op de wereld geen mens bestond, die niet een verwant of een vriend te betreuren had door het misbruik dat ervan gemaakt werd.

Gelukkig zijn zij weer weggedaan en door andere vervangen. Laten wij, hoe lelijk deze ook zijn, het beste ervan hopen. En mogen wij niet de verzuchting hoeven te slaken die van onze ouders zo vaak gehoord werd: Ach, minister, had je naar de muze maar geluisterd, ach, minister, had je het met de muze maar eens gedaan.