Verzameld werk. Deel 6

[p. 429]

XXIII

Wanneer mevrouw over de Morgenroods sprak zag zij dat de glimlach van zijn gezicht verging en dan wreef hij zich over het voorhoofd om de gedachte aan dat paar weg te vegen. Zij durfde niet meer te vragen wanneer zij naar Holland zouden terugkeren want zij wist dat de teleurstelling hem nog altijd kwelde, zij vreesde dat hij weer zwartgallig zou worden als hij over de mensen sprak. Zijzelf had er allang in berust dat de poging om van mooie kinderen mooie mensen te maken mislukt was. Maar de genegenheid voor haar Klaartje had zij niet verloren, al ontving zij nooit een brief van haar, en dikwijls werd zij ongeduldig van het verlangen haar te zien. Twee lentes, telkens wanneer zij volgens de gewoonte naar Houtlust zouden gaan, had zij het gewaagd met Oberon te redeneren, er waren bitse woorden uit haar mond gevallen, zij had hem zelfs moeten schelden voor een harteloos creatuur dat de handen aftrok van zijn vrienden alleen omdat zij gewone mensen waren die niet konden zijn wat hij van ze verlangde. Maar deze lente durfde zij het niet te herhalen want zij had gemerkt dat hij veel in gedachte zat wanneer hij zich bezighield met zijn schelpen en kleine planten. Zij liet hem begaan met dat tijdverdrijf, dan kon hij immers vergeten dat zij het spel verloren hadden. Toch moest zij dikwijls zuchten. En dikwijls haalde zij een brief, die zij al een maand tevoren ontvangen had, uit haar tas en las nog eens, een brief van Fientje of van juffrouw Das.

Het was een tuin in het zonlicht op een glooiing waar zij zaten, met palmen op een rij die bewogen van de koelte, en beneden lag de zee. Oberon bekeek zijn schelpen en dacht erover na. Toen hij naast zich weer een zucht hoorde zeide hij zonder haar aan te zien: Wij hebben ons vergist, zoals wij ons altijd vergist hebben met de mensen zolang het mij heugt. Zelfs de goden vergisten zich daarmee. Of van het leven van een mens ernst gemaakt wordt of een beetje scherts, dat is het niet wat telt, maar of wij er een spel van maken dan wel een werkelijkheid. Jij en ik, Titania, hebben het met Jan en Klaartje ernstig voorgehad, wat onze

[p. 430]

tegenstanders met ze deden was een spel. Wie van ons heeft gewonnen of zich van de invloeden bevrijd, ik ben benieuwd hoe er nu over hun leven wordt beschikt. Gaan zij terug? gaan zij vooruit? of blijven zij waar zij zijn? Maar wat er ook voor ze is weggelegd, het zal niet zijn wat wij hun hadden willen geven. Het rood van de papaver, het blauw van de turkoois zullen zij niet begrijpen, het licht en de gestalten gaan hun ogen voorbij en van de wereld behouden zij geen beeld.

Dat is het juist, zeide zij. Hadden wij ook maar met ze gespeeld, dan had ik nu niet over ze gezucht. Want het is niets dan droevigheid wat ik hoor, Jan met zijn zaken en zijn zorgen, Klaartje met haar kwalen en haar onwetendheid, erger nog, haar benauwde dromen, haar zoeken naar een steun. Ach, wij zijn onmenselijk dat wij ze niet meer helpen.

En zij zuchtte weer terwijl Oberon voortging een schelp te wrijven, die hij dan naar de hemel ophield om de glans te zien.

Die dag ontving Titania weer een brief. En toen de vollemaan was opgegaan en zij in die tuin onder de palmen gingen, moest zij erover spreken.

Oberon, zeide zij, het gaat anders dan wij vreesden, misschien wel goed, al had het beter kunnen zijn. Heb je geduld om het aan te horen. Ik heb een brief van onze Dina, die goede meid is zeventig jaar geworden, altijd verknocht aan allen van wie zij houdt, aan Jan en Klaartje en ook aan ons, door haar trouw aan God. Ik zal het je voorlezen, de maan mag erop schijnen, die zulke woorden nooit gezien heeft.

‘Mijnheer en mevrouw Morgenrood, hun wegen zijn geleid veel anders dan u voorzien had. Het was van u allebei bekend dat u niets dan het goede zocht voor deze mensen, ik kan het getuigen. Wel heb ik in mijn hart altijd verkeerd gevonden dat u, mevrouw, en mijnheer alleen maar naar het vergankelijke keken en niet begrijpen konden dat het heil verder ligt, ja, verder dan alles wat bekoort in onze wereld. Maar ik weet het, u wilde het goede, dat was genoeg, daar konden de satans niet tegenop met al de gemeenheid die zij werkten. Maar al deed u nog zoveel voor ze, er is maar één doel en dat hebt u voorbijgezien. Ik mag in bescheidenheid wel verklaren dat het allerbeste van het goede, het ware, wil ik zeggen, om het bij het bekende woord te noe-

[p. 431]

men de vreze des Heren is. Kijk nu, dat hebt u niet verstaan en het is toch geschonken.

Er is veel gebeurd in de tijd dat wij u niet gezien hebben en er zijn zware wolken over de familie Morgenrood gegaan, zodat wij het ergste voor ze vreesden, Lena en ik. Misschien hebt u geen acht geslagen op de jongste zoon, hij kon geen verleiding weerstaan en dat gaf al lang zijn ouders droef te denken. Wie het was die hem verlokte naar het verderf? Men hoeft niet aan bijgeloof te doen om te weten dat het kwaad zich in schone gedaante toont. De duivel is oud, hij kent meer streken dan wij begrijpen. Om kort te zijn, op een dag vernamen zij hun ongeluk dat hun arme jongen de inblazingen gevolgd was, hij had het ouderlijk dak verlaten naar den vreemde om te verkeren in het midden van de ontucht. Zijn vader is hem daar gaan zoeken, maar al om niet. Hij zag er die zogenaamde mijnheer Selvergedaen en naar ik hoor is er de politie bij te pas gekomen, maar zijn zoon bleef hem onthouden en onverricht keerde hij terug. Van de verslagenheid in huis hoef ik u niet te zeggen, ik heb er meer van gezien dan ik kon vertroosten, wij kwamen er iedere dag voor mevrouw, altijd de ogen nat van tranen. Wij mogen danken dat het ons gegeven was naar het licht te wijzen, zij had het nodig nu voor mijnheer de slag te veel was en hij versuft daar nederzat op zijn kamer, zelfs om de zaken gaf hij niet meer, of ze verkeerd gingen, het liet hem onverschillig. En beetje voor beetje begon het licht voor haar te dagen nog voor de nieuwe rampen gezonden werden.

Het is lang geleden, mevrouw, dat ik met u over het geloof sprak, en ook met mijnheer, maar dat was niet veel, omdat hij een wonderlijk schepsel is, die gelukkig kan zijn en verzekerd van de toekomst zonder een greintje geloof, waarvoor zijn hart gesloten blijft. Tenminste het geloof dat ik bedoel. Maar u zal nog wel weten dat wij het erover hadden hoe onbegrijpelijk de wegen des Heren zijn. De een, die Hem zoekt, zal Hij verborgen blijven, de ander verschijnt Hij voor men erop bedacht is. Ik kon met u niet verder komen omdat ik het niet zeggen kan zoals ik zou willen. En kijk, mevrouw Morgenrood zag door de duisternis van mijn woorden ineens de waarheid. Toch waren het mijn woorden niet, dat zal u wel begrijpen, maar dat waarvan ik sprak.

Zij had al lang gesukkeld toen de zware ziekte haar overviel en

[p. 432]

zij naar het gasthuis moest. Dat waren donkere dagen voor de zoon en de dochter, zo meer nog omdat hun vader deze nieuwe slag niet meer verdroeg en men ook voor hem moest vrezen, hij werd zienderogen een zwakke oude man. Wij hoorden zijn stem niet, hij zat voor zich te kijken en zij lieten hem niet alleen op straat. Fientje steeg ver boven mijn verwachting, dag en nacht heeft zij hem verzorgd, bijna zoals een moeder. En ook de oudste zoon en de dochter, als u ze gezien had zou u gezien hebben hoe groot de mensen in de beproeving worden, al zijn ze jong. En zoals het meer gaat in de nood dat men zijn vrienden leert kennen, zo was het in die dagen dat men zag wat mijnheer Appelaar en zijn zuster waren. Hij heeft de zaken in de hand genomen en ervan gered wat er uit de schipbreuk te redden viel, zij van haar kant week niet van het bed, zoals ook trouwens Lena, zo oud als ze is deed ze wat ze kon. Gods hand kan hard vallen, het past ons niet te vragen waarom. Toen mevrouw Morgenrood uit het gasthuis thuis werd gebracht was zij een verminkte vrouw die met het leven heeft afgedaan, wij dorsten mekaar niet in de ogen kijken, dat het verdriet niet uit zou barsten bij dat gezicht. En nog was de maat niet vol. Het was een gure dag, stormachtig, dat wij er kwamen de dag daarna, de takken braken van de bomen op de gracht, en daar was opnieuw de dokter, nu voor Ida die met koorts lag. Vijf weken heeft dat geduurd, hangende tussen gaan en blijven. En haar ouders aan het bed tegenover mekaar, de hoofden gebogen en stom, voor ons een erbarmelijk gezicht, maar ik denk wat in de voorgaande dagen was voorbereid gedurende dit zwart verdriet tot ontbloeiing werd gemaakt. Langzaam zagen wij het klaren op hun gezichten, iedere dag dat de genadige genezing duidelijk werd zagen wij er de kennis. En toen wij Ida weer beneden brachten in de grote kamer heeft mevrouw voor het eerst de handen gevouwen en de ogen opgeslagen, en ook mijnheer zijn gedachten keerden terug, zijn ogen werden zo helder als van een kind, en hij dankte ook.

Over het goede en kwade in een mensenleven zal ik maar niets zeggen, mevrouw, daar wordt al zoveel over gesproken zonder dat men verder komt, en ook niet over de vraag wat de schuld is, hoe het is en hoe het had moeten zijn. Wij zijn maar porselein dat gauw barst of breekt en moeilijk gaaf te houden is. Of het grof werk is of fijn waar wij toe dienen, dat is niet de vraag, wel dat wij niet vergeten wie ons gemaakt heeft en dankbaar zijn.

[p. 433]

Door de dankbaarheid gaat het hart open voor God. Alles wat u en mijnheer voor deze mensen hebt gedaan is maar kinderspel bij de werking eerst door de rampen, dan door de genade, dat hebben zij nu ondervonden. Het is waar, zij doen niet meer dan bidden, zij gaan niet naar de kerk omdat ze er niet in grootgebracht zijn, maar het voornaamste, dat hebben ze, het vertrouwen dat ze geleid worden naar het enig ware doel. Geen satan zal ze nog deren en de aardse zorgen hebben geen gewicht. Ik wou dat u kwam zien om u te overtuigen hoe twee mensen, die heel hun leven geslingerd werden door valse of door goede raad, onverwacht het grootste geluk gekregen hebben.

Over Fientje heb ik geen zekerheid. Het kind, ik zeg maar kind omdat ze mijn nichtje blijft al is ze nu vijfenveertig, hangt nog te veel naar ideeën die ze van u heeft. Niet dat er slecht in steekt, maar het is niet de rechte weg naar het doel. De schoonheid en de kennis, vraag ik haar, is dat waar je heen wil, maar wat is het dan anders dan God? En ook Anton, de oudste zoon, is aan afdwaling onderhevig, hij zoekt zijn heil alleen in de muziek, ja, zo dat hij de brui heeft gegeven van het kantoor en alleen voor de muziek wil leven. Daar zie ik uw hand in, niet dat het slecht is, zeg ik weer, eerder goed omdat het hem verheffen zal, maar zijn weg om naar het doel te komen wordt daardoor lang.’

Mevrouw deed de brief in de tas en zeide: Dat is voor Jan en Klaartje misschien het beste, al had ik ze liever op de lange weg gezien. Waar ben je, Oberon? Heb je niet eens geluisterd?

Zij keek rond onder de palmen en zij ontwaarde hem geknield bij een donkere struik waarachter in de verte een streep van zilver lag op de zee. En toen zij genaderd was antwoordde hij: Ik heb alles gehoord, maar hier zijn vijf glimvliegen die ik niet begrijp. Soms is het of ze maar spelen, soms of ze door Eros gedreven worden. Soms gaan de lichtjes snel uit en aan, soms helder en soms zwak. Twee vliegen gedurig ver van elkaar en twee hebben hun lichtjes al een poos gedoofd. Ik vraag me af wat hun doel is en ik wil daar meer van weten. Jan en Klaartje? O ja, zeker is dat het beste voor die mensen, dat heb ik je altijd gezegd, als ze aan God geloven hebben ze ons niet nodig en als ze dat gedaan hadden toen ze nog klein waren hadden ze geen halve eeuw verspeeld. Het doel waarvan Dina spreekt, dat zal wel zijn wat het zijn zal.