Verzameld werk. Deel 6

[p. 334]

IX

De pinksterbloemen stonden op hun best en onder de pereboom, pas in het blad, was wat licht lommer. Op de bank daar zat mijnheer met kleine vellen papier uit zijn zakboekje in de hand, die hij las. Telkens wanneer hij er een gelezen had liet hij het vallen in het mandje bij zijn linkerbeen en deed het deksel toe. Mevrouw zat op een stoel met de rug naar hem gekeerd, haar gitaar lag op het gras. Wanneer achter de bomen in de verte de koekoek sloeg telde zij op de vingers hoeveel keer. Zij verveelde zich omdat hij niet spreken wilde, hij had op haar vraag wat hij toch las niet eens geantwoord. Toen werd zij ongeduldig, zij stond op, nam hem de papiertjes af en wierp ze alle in de mand.

Het deksel toe, zeide zij, al dat wit staat hier niet op het gras. En nu zou ik weleens van je willen weten hoe lang we nog wachten moeten. De kinderen worden bedorven, tenminste het meisje, voor de jongen ben jij verantwoordelijk. Zij is pas vijftien jaar en al hard op weg een ijdeltuit te worden. Die mevrouw, je weet wel, zich noemende Selvergedaen geboren Amma, heeft het kind op haar verjaardag een toiletdoos gegeven, van schildpad, gevuld met allerlei schaartjes, vijltjes, haakjes. Kijk in de toekomst. Moeten wij pas beginnen als er niet meer te verbeteren is? Ik mag er nog niet in huis komen, zeg je, daarom heb ik getracht een beetje invloed te oefenen door juffrouw Das, maar die heeft een oud hoofd en begrijpt meniet. Zij is een juffrouw die mysteries ziet, zij spreekt van fluïdum dat zij gebruiken wil antiijdelheid, en van clairvoyant, dus is het moeilijk voor haar iets helder in te zien. Hoe lang moeten we nog wachten? Misschien tot het kind gevormd is naar het model van een pop?

Wij hoeven ons niet te haasten, antwoordde mijnheer Oberon op de kalme toon die haar soms nog ongeduldiger maakte. Wij hebben ook andere dingen te doen, er zijn arme mensen en met de voorjaarskermissen lopen er veel klanten rond die iets nodig hebben. Wees ook niet ongeduldig, de tijd gaat snel genoeg en morgen komt onze beurt. Heeft mevrouw Dinges de ijdelheid in dat kind gebracht, zeg je? De ijdelheid kan pas schadelijk

[p. 335]

worden vermengd met andere dingen. Hoe weet je ook dat de ijdelheid erin gebracht is? Wàs die er niet al in? Bega niet dezelfde fout van mijnheer en mevrouw Dinges die menen dat de invloeden van cultuur alleen de geest zijn vorm geven. De duizend voorouders van het kind tellen meer dan de kinderleider en gedurende de groei van je meisje hebben hun duizend eigenschappen een kans zich weer te ontplooien. De groei van haar geest betekent niet dat hij toeneemt in afmeting of in verworven dingen, want hij is al toegerust in zijn vastgestelde ruimte. Jouw meisje is een huis, een paleis als je wilt, waar iedere voorouder zijn slaapkamertje heeft. Misschien is er nu een overgrootje van de ijdelheid wakker geworden die er de baas speelt, en als zij een fikse dame is kan geen verzorger van het kind ertegenop. Misschien gaat zij weer naar bed, want ook voor oude deugden en ondeugden komt de tijd van rust. Misschien staat morgen overgrootvader leugenaar even op. Hoe het ook zij, als op het ogenblik de ijdelheid erin ìs kan zij er niet inkomen, maar je hebt wel een kans dat zij eruit gaat, of tenminste in slaap valt. En is zij door de verzorger van het kind erin gebracht, maak je dan zeker niet ongerust, dan is zij een gast die mettertijd wordt uitgelaten. Hoe de eigenschappen zullen groeien, dat weten wij niet. Pas als Eros ze heeft aangeraakt kunnen wij zien welke een kans op leven hebben en dan begint onze taak. En komt Eros niet, wel, dan zoeken wij een nieuw paar kinderen. Laat ook juffrouw Das met rust, het kan voor een dame schadelijk zijn haar fluïdum te verspillen.

Maar doe je dan zelf niets om je jongen te beschermen? vroeg zij. Je zegt toch dat hij hard bestookt wordt?

Jawel, maar voor de kuiperijen van die snaak ben ik niet bang. De jongen heeft een zuiver samengestelde aard. Voor de vriendschap kiest hij het beste. Bouwen, al is het maar dozen en hokken, doet hij liever dan verzamelen. Hij vecht niet. Hij heeft nog geen drang naar winnen en het is beter dat Eros die in hem wakker maakt dan het individu met de donkergroene ogen. En nu zal ik je vertellen waarom ik je de raad geef juffrouw Das er niet in te mengen. Ik heb een dergelijke vergissing begaan.

De vorige week liep ik onder de bomen bij de school heen en weer toen ik de jongen zag voorbijgaan met zijn vrindjes, onder de arm een pak boeken. Er viel een cahier uit en ik raapte het op. Ik dacht: ik zal het bij hem thuis bezorgen want ik wil hem nog

[p. 336]

niet aanspreken. Op het kaft stond: algebra, dus wou ik eens zien of hij letters, cijfers, plussen en haakjes netjes schreef. In een straatje daar dichtbij zag ik een helder melksalon, wit en blauw, daar ging ik binnen. De eerste bladzijde was uit het cahier gescheurd, alle andere waren volgeschreven met gedichten en aantekeningen. Ik las er een paar, maar ik begreep ze niet. Daarom schreef ik ze in mijn zakboekje over en gaf het cahier bij hem thuis af aan de meid. Die gedichten heb ik toen op mijn gemak gelezen, drie dagen lang, en hier en daar heb ik er misschien iets van begrepen. Het waren metrische composities van Hollandse heren, ik heb hun namen weleens aan de hoek van een straat gezien. Composities die de jongens voor de leraar moesten opschrijven, ontleden, uitleggen, parafraseren. Lees die dingen straks zelf maar eens, ze liggen in dat mandje, en verbaas je dan niet, zulke dichtkunde is niet voor ons gemaakt. Lees dit: ‘O poëzij, o troost mijns levens, gij, moeder van het zichtbre schoon en waarheidsleraresse tevens.’ Of dit: ‘Kennis en beschaving brengt ons mensdom in 't vlugschrift verse laving.’ Kijk, dit is de verklaring van de jongen: ‘het mensdom heeft dorst naar kennis en beschaving, daarom brengen kennis en beschaving het iets nieuws te drinken zoveel het maar nodig heeft, en een vlugschrift is een soort brochure, meestal slordig geschreven.’

Dat ziet er donker uit, dacht ik. Als de jongen op deze manier over poëzie te horen krijgt wordt hij voorgoed bedorven. Wanneer op een dag het instinct voor schoonheid wakker wordt en ik moet het beschermen, is er een wal afval van de cultuur op gegooid. Dus besloot ik eens te gaan praten met mijnheer Ombelet.

Hij woonde in een donker straatje, in een huis met lage vensters waarvoor de gordijnen met franje half neergelaten waren. Toen ik zijn kamer binnenkwam wist ik al dat ik hier niet moest zijn. De kamer van een echte leraar heeft soms een bijzondere lucht, waarin gebrek is aan ijzer, denk ik, want een plant krijgt er gele bladeren. Mijnheer Ombelet sprak mij in het Frans toe, monsieur Oberon, maar ik verstond hem niet en ik zei dat ik Hollands kende. Dat deed hem genoegen, want men begreep mekaar beter. Hij bood mij een stoel aan en ook, maar daarvoor dankte ik, een sigaar. Met een sigaar kon hij beter denken, meende hij. Ik had geen lust hem lang te storen en begon dus dadelijk. Ik vroeg hem waarom hij zijn leerlingen poëzie en proza onderwees.

[p. 337]

Wel, mijnheer, antwoordde hij en hij haalde de schouders op, dat hoort bij de algemene ontwikkeling, op het examen moeten ze het weten.

Daarmee was ik niet tevreden en ik vroeg wat men op het examen onder poëzie en proza verstond. Hij zei: Als men er helemaal onbekend mee is valt het moeilijk dat uit te leggen. Die woorden poëzie en proza komen van het Grieks en van het Latijn, het eerste duidt maken aan, samenstellen, het tweede recht, recht op het doel af. Poëzie is om zo te zeggen een vorm van uitdrukking, waarbij de taal gebruikt wordt volgens vaste regels, gebonden, zoals wij het noemen. Bij proza daarentegen is de vorm vrij en de taal wordt gebruikt gewoon om een gedachte uit te drukken, zoals bij het spreken. Begrijpt u?

Ja, mijnheer, zei ik, maar waarom heeft men bij het een vaste regels, metriek, gebondenheid, bij het ander niet?

Dat is eenvoudig, mijnheer. Die regels zijn nodig voor de sierlijkheid, voor een vorm die behaagt. Wie poëzie wil schrijven behoort een zekere kennis te hebben, een kennis die berust op studie van zekere regels, zekere eigenaardigheden van het dichtstuk. Voor proza kan men volstaan met een gekuiste stijl. En al is het niet nodig dat de leerlingen poëzie maken, het is voor hun algemene ontwikkeling wel gewenst dat zij op de hoogte zijn van jamben, dactylen, anapesten en zo meer.

Ik had genoeg gehoord en ik dankte hem. Voor ik ging bood hij mij nogmaals een sigaar aan, maar ik dankte nogmaals. Ik moet zeggen dat hij een welwillende man was en heel bekwaam.

Nu heb ik gisteren ingezien dat ik mij vergist heb en dat ik niet hoef te vrezen voor de invloeden. Ik zag de jongen lopen en ik volgde hem. Hij ging de Oudemanhuispoort binnen, waar op stalletjes oude boeken te koop zijn. In een halfuur had hij twintig boeken in de handen gehad, tot hij er een opnam waarin hij snel las, bladzijde na bladzijde. Ik stond achter hem, ik las mee en keek tegelijk naar zijn ogen, zijn handen, zijn ademhaling. Het gedicht heette Het vogelnestje en was versierd met een vignet. Bijna vond ik het even mooi als hij, alleen om de aandacht waarin hij las. Hij kocht het boek zonder een woord te zeggen en hij had een kleur toen hij er haastig mee wegliep.

Dit was de eerste zucht naar schoonheid, daar zal mijnheer Ombelet niets aan veranderen. Maar nu moeten wij waakzaam zijn, want die zucht is ook een van de voorboden van Eros.

[p. 338]

Binnen twaalf volle manen moeten de wegen van ons paar elkander naderen. Wij gaan samen naar Den Haag, wij zorgen dat die majoor haar vader in het garnizoen van Amsterdam komt. Nu ruim ik gauw die papiertjes weg, want als Dina die dichtstukken las zou zij zeggen: dat had ik van mijnheer Oberon niet gedacht.